Mavzu. Mukammal bozorda raqobat va monopoliya

SINDIKAT
– bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi bir necha korxonalarning
birlashmasi. Bunda ishlab chiqarish vositalariga mulkchilik birlashma
ishtirokchilarining o‘zida saqlanib qolgani holda, ular tomonidan ishlab
chiqarilgan mahsulotni sotish maxsus tashkil etilgan yagona savdo tashkiloti
orqali amalga oshiriladi.
XX-asr xalqaro sindikatining klassik namunasi De Beers 
(1888 yil tashkil topgan) kompaniyalar guruhi boʻlib, 
1980-yillarda jahon olmos savdosining 90 foizini nazorat
qilgan. De Beersdan mustaqil olmos qazib oluvchi
kompaniyalar o'z mahsulotlarini jahon bozorlarida sotish
nuqtai nazaridan ushbu sindikat bilan hamkorlik qilishga
majbur bo'ldilar. De Beers olmos bilan mustaqil savdo
qilishga urinayotgan korxonalarni bozordan to'liq siqib
chiqargan. 2012 yilga kelib De Beersning jahon olmos
bozoridagi ulushi 40% ga kamaydi. 2017 yil holatiga
ko'ra, De Beers sotilgan olmoslar qiymati bo'yicha
yetakchi bo'lib qolmoqda, bozor ulushi qariyb 37 foizni
tashkil etadi, undan keyin Rossiyaning ALROSA 
kompaniyasi (taxminan 27 foiz), uchinchi o'rinni
avstraliyalik Rio Tinto egallaydi. Birgalikda, 2017 yilda
bu uch kompaniya dunyodagi olmos ishlab chiqarishning
qariyb 70 foizini nazorat qildi. 

---

Baccata Trustees
Boston Multi Family Office
Carey
Concept Group
Fairway Group
Imperium Trust
New Street Management
Richmond Group
Sequent
TREST
– ishlab chiqarish vositalari, tijorat yo`lida
birgalikdagi mulkiy egalikni ta’minlovchi ishlab
chiqaruvchilarning yuridik shaxs ko‘rinishidagi
birlashmasi.
https://www.blglobal.co.uk/BusinessNews.aspx?id=top-independent-trust-companies-listed

---

KONSORSIUM
– bir qancha banklar, korxonalar, kompaniyalar, chakana savdo tarmoqlari,
ilmiy-texnika markazlari, davlatlarning yirik loyihalarini (konsorts) amalga
oshirish bo`yicha shartnoma asosida vaqtinchalik birlashmasi hisoblanadi.
Konsortsium
a'zolari
shartnoma
doirasidan
tashqarida,
shu
jumladan
manfaatli shartnoma kuchini yo`qotgandan so`ng birgalikdagi faoliyat
natijalaridan foydalanishda to'liq mustaqildirlar.
yirik banklar, bank guruhlari 
tomonidan yirik kreditlar joylashtirish 
yoki yirik uzoq muddatli investisiya 
loyihalarini moliyalashtirish uchun 
tuziladigan bank konsorsiumlari
bozorlarga kirish uchun savdo 
tarmoqlari tomonidan tuzilgan savdo 
konsorsiumlari
kapital talab qiluvchi, xalqaro, 
infratuzilmaviy loyihalarni amalga 
oshirish uchun sanoat kompaniyalari 
va kredit tashkilotlari tomonidan 
tuzilgan sanoat konsorsiumlari
kapital talab qiluvchi tadqiqotlarni 
oʻtkazish, shuningdek, texnologiyalar 
va ishtirokchilar tajribasidan 
birgalikda foydalanish uchun zarur 
boʻlgan moliyaviy resurslarni jamlash 
maqsadida tashkil etilgan ilmiy-
tadqiqot konsorsiumlari.
KO
NS
ORS
IUM
TURLARI

---

KONSERN
— turli sohalardagi kompaniyalarning moliyaviy-sanoat guruhi boʻlib, uni boshqa
birlashma shakllaridan ajratib turadi. Masalan, Volkswagen konserni avtomobilsozlik,
elektronika, kemasozlik va boshqa sohalardagi korxonalarni o'z ichiga oladi.
Ishtirokchilarning huquqiy va iqtisodiy mustaqilligini saqlab qolish xarakterlidir, lekin
hukmron moliyaviy tuzilmalarni muvofiqlashtirishni hisobga olgan holda. Odatda, guruh
a'zolari nafaqat iqtisodiy salohiyatni, balki bozor strategiyasidagi sa'y-harakatlarni ham
birlashtiradi. Konsernning asosiy afzalligi - moliyaviy va boshqa resurslarning
kontsentratsiyasi.
Bozor iqtisodiyotiga oʻtish sharoitlarida Oʻzbekistonda 1991-yil oktyabrdan boshlab
moddiy ishlab chiqarish bilan bogʻliq tarmoq vazirliklari oʻrnida yirik Konsernlarlar
tashkil qilindi ("Oʻzkimyosanoat", "Oʻzdavmashkonsern", "Radioelektrontexasbob", 
"Oʻzbaliq", "Oʻzavtoyoʻl" va boshqalar).
Korxonalar o'rtasidagi integratsiya
aloqalariga qarab, tashvishlarning
quyidagi turlari ajratiladi
vertikal konsernlar (materiallarni
sotib olishdan ishlab chiqarishgacha
bo'lgan barcha davrni o'z ichiga
olgan firmalar birlashmalari, ma'lum
bir turdagi mahsulotni sotishgacha -
masalan, Volkswagen AG)
gorizontal konsernlar (turli 
mijozlarga ega bo'lgan firmalarning 
birlashmalari, masalan, har xil 
turdagi pivo zavodlari birlashmalari)
aralash tashvishlar (konglomeratlar).

---

Monopoliyaning