O‘quv yili 023-2024 Semestr ects kreditlar

 
3-mavzu. Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: G‘arb falsafasi 
Qadimgi Yunonistonda falsafa ilmining shakllanishi. Sokratgacha bo‘lgan 
davr falsafasida olamning paydo bo‘lishi, uning mohiyatida yotuvchi unsurlar, 
borliqning tuzulmasi unda ro‘y beradigan o‘zgarishlar, taraqqiyot va tanazzulning 
sabablari, borliqning o‘zgarmas asoslari (suv, havo, tuproq, olov, apeyron, atom,) 
haqidagi Melit maktabi, Geraklit, Pifagor, Eley maktabi, Empedokl, Anaksagorlar 
qarashlari. Suqrotning va sofistlarning inson haqidagi qarashlari. Aflotun va 
Arastuning borliq paydo bo‘lishi, insonning bilish imkoniyatlari, axloqiy fazilatlar, 
jamiyat hamda davlat borasidagi g‘oyalari. Ellinizm davri falsafaning inson 
hayotidagi o‘rni, fizika, mantiq, axloq ilmlarining mutanosibligi, erkinlik, 
shubhaning bilish jarayonidagi ahamiyati g‘oyalarining tarqalishi. 
Ilk o‘rta asr G‘arb falsafasi rivojlanishining umumiy belgilari. Ilk o‘rta asrlar 
falsafiy tafakkur rivojida appologetika va patristika, sxolastika, nominalizm va 
realizm. Avreley Avgustin ta’limoti. Foma Akvinskiy ta’limoti. O‘rta asrlar 
Yevropasida Uyg‘onish davri va falsafiy tafakkurning rivojlanish xususiyatlari.
Yangi va eng yangi davr falsafasining ustuvor yo‘nalishlari. Yangi davr 
G‘arb falsafasidagi asosiy muammolar. XVIII asr Yevropa falsafasining ma’rifiy 
xususiyatlari. 
XX-XXI 
asr G‘arb falsafasining oqimlari (pozitivizm, 
neopozitivizm, pragmatizm, ekzistensializm, fenomenologiya, postmodernizm, 

---

4 
personalizm oqimlari). XX-XXI asr G‘arb faylasuflari ijodida fan falsafasining 
rivoji. 
4-mavzu.
Borliq (ontologiya) va rivojlanish falsafasi
Borliqni ta’riflash muammosi. Tabiiy ilmiy fanlar va falsafa tarixida 
“Borliq” kategoriyasining o‘rganilishi. Borliq, mavjudlik va reallik. Borliq va 
yo‘qlik dialektikasi. Borliq shakllarining tasnifi. Biosfera va Noosfera haqidagi 
ta’limotlar, koevolyusion va invayronmental nazariyalar. Borliqning o‘zgarmas 
asosi (substansiya va substrat) tushunchalarining mohiyati. Borliq ibtidosini sifatiy 
va miqdoriy jihatdan tushuntirishga oid konsepsiyalar tasnifi (Monizm, dualizm, 
plyuralizm, materializm, idealizm). Borliqda shakllanish, o‘zgarish, rivojlanish va 
taraqqiyotning o‘zaro aloqadorligi. Makon, vaqt va harakat tushunchalari. Materiya 
(modda) falsafa va tabiatshunoslikning kategoriyasi sifatida. Ijtimoiy makon va 
ijtimoiy vaqt. Qonun tushunchasi. Qonunlarning turlari. Falsafaning asosiy 
qonunlari. Qarama-qarshilik birligi va kurashi qonuni. Miqdor va sifat o‘zgarishlari 
dialektikasi. Inkorni inkor qonuni va vorisiylik. Kategoriya tushunchasi va ularning 
turlari. Falsafa va fan kategoriyalarining tasnifi. Ontologik va munosabatdosh 
kategoriyalar. O‘zbekistonda “Yashil makon” umummilliy dasturining atrof-
muhitni saqlab qolishdagi ahamiyati.