O‘quv yili 023-2024 Semestr ects kreditlar

 
5-mavzu. Bilish falsafasi (gnoseologiya) 
Bilish jarayonining mohiyati va asosiy mezonlari. Bilish jarayoniga oid 
yondashuvlar tasnifi: otpimizm, skeptitsizm va agnostitsizmning mohiyati. 
Bilimning asosiy turlari va shakllari. Bilishda sub’ekt va ob’ektning o‘zaro aloqasi. 
Bilish faoliyat turi sifatida. Hissiy, empirik, nazariy, mantiqiy, intuitiv, bilish 
darajalarining o‘zaro aloqasi va farqi. Hissiy va aqliy bilish darajalari. Sensualizm 
va ratsionalizm. Haqiqat bilishning bosh maqsadi. Amaliyot - haqiqat mezoni 
sifatida. Haqiqatning asosiy shakllari. Relyativizm va dogmatizm. Bilish 
metodologiyasi. Bilishning empirik va nazariy metodlari. Ijtimoiy gumanitar fanlar 
metodlari. Hozirgi zamon metodologiyasi. Tizim, tizimli yondashuv, tizimli tahlil 
tushunchalarining o‘zaro aloqasi va farqi. 
6-mavzu. Mantiq. 
Mantiq tushunchasi va unga xilma-xil yondoshuv: ob’ektiv mantiq, 
sub’ektiv mantiq. Mantiq tafakkur shakllari va qonunlarini o‘rganuvchi fan sohasi 
sifatida. Mantiqiy tafakkur evolyutsiyasi: formal, dialektik va noklassik mantiq. 
Tafakkurning mantiqiy shakllari va qonunlari. Formal mantiqning predmeti va 
strukturasi. Tafakkur qonunlari, ularning mazmuni va to‘g‘ri fikr yuritishdagi 
ahamiyati. Ayniyat qonunining to‘g‘ri fikrlashdagi o‘rni. Ayniyat qonuni 
buzilganda kelib chiqadigan xatolar. Fikr chinligini aniqlashda nozidlik qonunining 
o‘rni. Uchinchisi istisno qonunining mohiyati va asosiy talablari. Fikrlarni 
dalillashda yetarli asos qonunining ahamiyati. Ijtimoiy-siyosiy va sud-huquq 
jarayonlarida yetarli asos qonunining qo‘llanilishi.

---

5 
 
 
7-mavzu. Tafakkur shakllari: tushuncha, hukm va xulosa. 
Tushuncha - predmetlarning umumiy, muhim belgilarini aks ettiruvchi 
mantiqiy shakl. Tushunchaning mazmuni va hajmi, ular o‘rtasidagi teskari nisbat. 
Tushunchaning turlari va tushunchalar o‘rtasidagi munosabatlar. Tushunchalarni 
chegaralash va umumlashtirish. Tushunchani ta’riflash (definitsiya). Ta’riflash 
qoidalari va ularni buzganda kelib chiqadigan mantiqiy xatolar. Hukm tafakkur 
shakli sifatida. Hukmning tarkibi va xususiyatlari. Oddiy va murakkab hukm. 
Murakkab hukmlarni xosil qiluvchi mantiqiy bog‘lamalar. Savol va javobning 
muhokama yuritishdagi ahamiyati. Xulosa chiqarishning umumiy mantiqiy tavsifi. 
Xulosa chiqarishning tuzilishi. Xulosa chiqarish turlari. Oddiy qat’iy sillogizm, 
uning tarkibi, aksiomasi va umumiy qoidalari. Sillogizm figuralari va moduslari. 
Murakkab hukmlar yordamida sillogistik xulosa chiqarish. Induktiv xulosa 
chiqarish. Induktsiyaning tajriba natijalarini umumlashtirish bilan aloqasi. Induktiv 
xulosa chiqarishning turlari. Analogiya, uning turlari.