2. Moliyaviy nazoratni amalga oshiruvchi organlar
Davlat moliyaviy nazorati barcha darajadagi qonunchilik va
ijroiya organlari tomonidan amalga oshiriladi. Byudjet jarayonining
85
barcha basqichlarida Parlament moliyaviy nazorati tegishli
qo‘mitalar va komissiyalar vakolatiga kiradi. Oliy Majlis tomonidan
tashkil etilgan va unga bo‘ysunuvchi, doimiy faoliyat ko‘rsatuvchi
davlat moliyaviy nazorat organi O‘zbekiston Respublikasining Hisob
palatasi hisoblanadi. Uning faoliyati mulkchilik shaklidan, idoraviy
va ijtimoiy mansubligidan qat’iy nazar barcha xo‘jalik yurituvchi
subyektlarga, mahalliy o‘zini-o‘zi boshqarish organlariga, davlat
byudjeti mablag‘lariga tayanadigan, davlat mulkini boshqaradigan
yoki soliq, bojxona yoki boshqa imtiyozlarga ega bo‘lgan jamoat
tashkilotlariga yo‘naltirilgan. O‘zbekiston Respublikasining Hisob
palatasi xodimlari tekshirishlar natijalari bo‘yicha xulosalarini
tayyorlaydilar va ularni tekshirilgan tashkilotlar rahbarlariga qonun
buzilishlarini bartaraf qilish bo‘yicha choralar ko‘rish uchun
yuboradilar. Agarda, davlat mablag‘lariga niyonat aniqlansa, ish
huquqni muhofaza qiluvchi organlarga topshiriladi. Qonun
buzarliklar aniqlanganda majburiy bajariladigan ko‘rsatmalar
beriladi. Bir necha martalik qonun buzarliklar sodir etilganida, Oliy
Majlis bilan kelishilgan holda, tashkilotning barcha turdagi
hisob-kitoblarini to‘xtatib qo‘yish to‘g‘risida qaror qabul qilinadi.
Bunda Hisob palatasiga qonun buzarlarga nisbatan ma’muriy jazo
choralarini qo‘llash huquqi berilmagan.
Moliyaviy nazoratni amalga oshiruvchi muhim organ
O‘zbekiston Respublikasining Moliya vazirligi hisoblanadi. Uning
zimmasiga byudjetni shakllanishi va bajarilishi, davlat mablag‘larini
sarflanishi ustidan nazoratni amalga oshirish yuklatilgan. Moliyaviy
nazoratni amalga oshirishdagi muhim rol uning huzuridagi o‘zining
hududiy
organlariga
ega
bo‘lgan
Nazorat-taftish
Bosh
boshqarmasiga (NTBB) topshirilgan. Uning asosiy vazifasi – byudjet
mablag‘laridan, davlat mulkidan, davlat tomonidan taqdim etiladigan
soliq va byudjet imtiyozlaridan maqsadli va samarali foydalanishni
ta’minlash, shuningdek byudjet ssudalarini maqsadli sarflash va o‘z
vaqtida qaytarish ustidan nazorat olib borish.
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi Nazorat-taftish Bosh
boshqarmasining asosiy vazifalari quyidagilar:
–
Respublika va mahalliy byudjetlarning qat’iy bajarilishi
ustidan doimiy nazoratni ta’minlash;
86
–
tijorat banklarini moliya organlari, byudjet muassasalarining
birinchi navbatdagi sarf-xarajatlarini mablag‘ bilan ta’minlash
hamda byudjet muassasalari xodimlariga ish haqi, ijtimoiy nafaqalar,
stipendiyalarni to‘lash muddatlariga va to‘liqligiga rioya qilish,
shuningdek byudjet muassasalariga ko‘rsatib o‘tilgan maqsadlar
uchun naqd pul berish bo‘yicha faoliyati ustidan nazorat va
monitoringni amalga oshirish;
–
belgilangan shtat-smeta intizomiga va byudjet mablag‘larini
xo‘jalik ehtiyojlariga sarflash limitlariga rioya qilinishi ustidan
nazoratni amalga oshirish;
–
hokimiyat va boshqaruv organlari rahbarlari va mansabdor
shaxslarning byudjet jarayoniga asossiz aralashish hollarining oldini
olish kabi bir qator vazifalar ham nazorat-taftish organlari zimmasiga
yuklatilgan.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining
Nazorat-taftish Bosh boshqarmasiga amaldagi qonunchilikka asosan,
byudjet intizomini buzganlik uchun mansabdor shaxslarni jinoiy va
ma’muriy javobgarlikka tortish huquqi berilgan.
Davlat moliyaviy nazorati sohasida amaldagi qonunchilikka
rioya etilish qismiga tegishli bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi
davlat byudjetining va byudjetdan tashqari fondlarining kassa ijrosini
nazorat qilish Moliya vazirligining G‘aznachiligiga yuklatilgan.
G‘aznachilik tizimi amaldagi qonunchilikka rioya etilish qismiga
tegishli bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetining va
byudjetdan tashqari fondlarining kassa ijrosini nazorat qilish
bo‘yicha ishlarni olib boruvchi Bosh boshqarma hamda o‘zlarining
hududlarida davlat byudjeti va byudjetdan tashqari fondlarga
tushumlar va ularni ishlatilishini nazorat qiluvchi hududiy
organlardan tashkil topgan. G‘aznachilik Moliya vazirligiga qilingan
ishlar bo‘yicha har kuni axborot berib boradi.
Soliq qonunchiligiga rioya etilishi ustidan moliyaviy nazorat
davlat soliq xizmati tomonidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi huzurida Bosh
Nazorat-taftish boshqarmasi tashkil etilgan. Bosh boshqarma
Qoraqalpogiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar Davlat
87
soliq boshqarmalarida o‘z faoliyatida bevosita unga bo‘ysunadigan
nazorat-taftish bo‘linmalariga ega bo‘ladi.
Quyidagilar Bosh boshqarmaning asosiy vazifalari hisoblanadi:
–
xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliya-xo‘jalik faoliyatini
soliqqa oid qonun hujjatlariga rioya qilinishi yuzasidan hujjatlar
asosida tekshirish (taftish)larni hamda Hukumat qarorlari bilan na-
zorat, soliq organlariga yuklangan masalalar bo‘yicha nazorat tarti-
bidagi tekshirishlarni belgilangan tartibda tashkil etish va o‘tkazish;
–
xo‘jalik yurituvchi subyektlardan undiriladigan soliqlar va
yig‘imlarni hisoblab chiqarishda, undirishda qonuniylikka rioya
qilinishi, to‘lovlarning to‘g‘ri hisoblab chiqarilishi va byudjetga o‘z
vaqtida to‘lanishi ustidan nazoratni amalga oshirish;
–
soliqqa doir huquq buzishlarni aniqlash, ularning oldini olish,
ularga barham berish;
–
soliq
majburiyatlarini
bajarishda
xo‘jalik
yurituvchi
subyektlarga yordam ko‘rsatish;
–
Davlat soliq qo‘mitasining boshqa bo‘linmalari bilan
birgalikda
xo‘jalik
yurituvchi
subyektlarni
kompleks
tekshirishlarning istiqboli rejalarini tayyorlash, tekshirishlar
o‘tkaziladigan obyektlarni aniqlash va ularni amalga oshirish;
–
hujjatlar asosida va nazorat tartibidagi tekshirishlarni
o‘tkazish jarayoni hamda tartibi ustidan nazorat o‘rnatish,
shuningdek, ularni o‘tkazishda (barcha darajadagi soliq organlariga)
amaliy va metodik yordam ko‘rsatish;
–
davlat soliq xizmati organlari tomonidan tekshirishlar
materiallari bo‘yicha qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qarorlar
qabul qilinishi va moliyaviy sanksiyalar qo‘llanilishi ustidan nazorat
o‘rnatish;
–
xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan hujjatlar asosida va
nazorat tartibidagi tekshirishlar yakunlari bo‘yicha byudjet oldidagi
majburiyatlarning bajarilishi (qo‘shimcha hisoblangan so‘mmalar,
moliyaviy sanksiyalar, ma’muriy jarimalar va shu kabilarning
undirilishi) ustidan nazorat o‘rnatish;
–
hujjatlar asosida va nazorat tartibidagi tekshirishlar natijasida
aniqlangan soliq qonunchiligi buzilishlari va boshqa holatlar
to‘g‘risidagi axborotlarni umumlashtirish va tahlil qilish;
88
–
fuqarolarning soliq qonunchiligi buzilishlari holatlari
to‘g‘risidagi xatlari, shikoyatlari va arizalarini ko‘rib chiqish.
Davlat bojxona xizmati O‘zbekiston Respublikasi Bojxona
kodeksi talablariga muvofiq tovarlarni O‘zbekiston bojxona chega-
rasi orqali harakatlanishi ustidan davlat nazorati sohasida
vakolatlarga ega.
Sanab o‘tilgan organlardan tashqari davlat moliyaviy nazoratini
boshqa qator davlat organlari: O‘zR Markaziy banki, Davlat mulkini
boshqarish qo‘mitasi va boshqalar ham amalga oshiradilar.
Dostları ilə paylaş: |