Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

UDK: 336.1: 336.2 
BBK: 65.26ya73
Mas’ul muharrir:
Maxkamov B.Sh
. – i.f.d, professor.
 
Taqrizchilar
: 
O.M.Pardaev
– i.f.d, professor
; 
D.K.Usmanova –
i.f.n, dotsent. 
Darslik Samarqand davlat universiteti kengashining 2020 yil 8 iyuldagi 12-son qarori bilan 
nashrga tavsiya etildi 
ISBN 978–9943–6282–3–6
© B.Sh.Safarov, I.I.Ayubov, 2020; 
© «Fan va texnologiyalar nashriyot-matbaa uyi» 2020.
 

---

3 
KIRISH 
 
Albatta, raqamli iqtisodiyotni shakllantirish
kerakli infratuzilma, ko‘p mablag‘ va mehnat
resurslarini talab etishini juda yaxshi bilamiz.
Biroq, qanchalik qiyin bo‘lmasin, bu ishga bugun
kirishmasak, qachon kirishamiz?! Ertaga juda
kech bo‘ladi. Shu bois, raqamli iqtisodiyotga faol
o‘tish – kelgusi 5 yildagi eng ustuvor vazifalarimiz- 
dan biri bo‘ladi
1
. 
 
Sh. M. Mirziyoev 
Moliya – murakkab iqtisodiy fan sifatida iqtisodiyot nazariyasi, 
makroiqtisodiyot, mikroiqtisodiyot, pul muomalasi va kredit va bank 
tizimini o‘zida qamrab oluvchi bilimlar sohasidir. Shu boisdan ham 
jamiyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida, bozor munosabat-
larining ajralmas qismi sifatida ahamiyatga molikdir. 
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishning zamonaviy bosqichi 
iqtisodiy o‘sishning jadal suratlariga erishishni ta’minlash, moliyaviy 
risklarni kamaytirish va ularning salbiy oqibatlarini bartaraf etishga, 
soliqlarning undiriluvchanligini yanada oshirish va samarali soliqqa 
tortish konsepsiyasini amaliyotga keng tatbiq qaratilganligidir. 
Ushbu masalalarning hal etilishi “Moliya va soliqlar” fanini 
o‘qitishda innovatsion usullarni rivojlantirish bilan uzviy bog‘liqdir. 
Ayniqsa moliya va soliqlar sohasida innovasiyalar ta’lim texnolo-
giyalaridan keng foydalanish mamlakatimizda zamonaviy iqtisodiy 
ta’limni rivojlantirishning tub mohiyatiga aylangan.
Shuning uchun ham iqtisodiy ta’lim yo‘nalishida ta’lim beruvchi 
institutlarning sifatli ta’lim xizmatlarini taklif etish darajasini 
oshirish va innovatsion o‘qitish usullarini joriy etishga keng e’tibor 
qaratish lozim. 
“Moliya va soliqlar” fanini o‘rganish natijasida talabalar iqtisodiy 
kategoriya sifatida moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati, moliya 
_______________________ 
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi // Xalq 
so‘zi, http://xs.uz, 2020-yil, 24-yanvar. 

---

4 
tizimining bo‘g‘inlari va ularning alohida tavsifi, turli mulkchilik 
shakllarida faoliyat yuritayotgan xo‘jalik subyektlari moliyasining 
xususiyatlari, sug‘urta munosabatlarining moliyaviy jihatlari 
to‘g‘risida bilim ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar. Xalqaro moliyaviy 
munosabatlar va uning hozirgi globallashuv sharoitidagi rivojlanish 
tendensiyalari, soliqlarning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni, yuridik va 
jismoniy shaxslardan undiriladigan soliqlar to‘g‘risida bilim, malaka 
va ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar. “Moliya va soliqlar” fani iqtisodiy 
rivojlanishning bugungi sharoitida milliy iqtisodiyotda moliya 
tizimining ahamiyati qanchalik yuqori ekanligi va moliyaviy 
resurslarni vujudga kelishi va uni sarflanishining umumiy 
qonuniyatlari hamda mavjud mexanizmi to‘g‘risida nazariy va 
amaliy bilimlarni qamrab oladi.
Ushbu fan mamlakatimizda amalga oshirilayotgan byudjet-soliq 
siyosati va uning ustuvor yo‘nalishlarining ilmiy-nazariy asoslarini, 
soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasida ko‘zda tutilgan 
masalalarni ham qamrab oladi. Umuman fan davlatning moliya-soliq 
tizimi va uni hozirgi iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitidagi 
isloh qilishning ilmiy- nazariy asoslarini o‘zida ifodalaydi. 
Ushbu darslik 5230100 – Iqtisodiyot ta’lim yo‘nalishi talabalari 
uchun mo‘ljallangan ushbu “Moliya va soliqlar” fani bo‘yicha 
tayyorlangan bo‘lib, ixtisoslikning yangi DTS va malaka talablariga 
mos holda tayyorlangan.
Darslik talabalarning fanni o‘zlashtirishini yanada soddalash-
tirishga qaratilgan bo‘lib, har bir mavzu yakunida nazorat savollari, 
mustaqil ta’lim topshiriqlar va uy vazifasi uchun topshiriqlar 
berilgan. Har bir bob o‘z ichiga mavzu doirasida 5 ta test 
topshiriqlarini ham olgan holda o‘rganilayotgan paragraflarning 
yanada yoritilishini ta’minlaydi. 
Mazkur darslikning soliqlar qismi O‘zbekiston Respublikasi 
soliqlar tizimi, soliqqa tortishni nazariy va amaliy jihatidan o‘rganish 
va talabalarda mazkur fan bo‘yicha mustahkam bilim ko‘nikmalarini 
shakllantirishni ko‘zda tutadi. 
Darslikda keltirilgan soliqlar va soliqqa tortish bo‘yicha 
yoritilgan mavzular O‘zbekiston Respublikasi soliqlar tizimi, yuridik 
va jismoniy shaxslarni soliqqa tortish va ularni undirish tartibi, 

---

5 
umumdavlat soliqlari va mahalliy soliqlar hamda yig‘imlar tarkibi, 
ularni hisoblash hamda byudjetga to‘lash, O‘zbekiston Respublikasi 
soliq qonunchiligi, davlat soliq xizmati idoralari tizimi, soliq 
sohasidagi ishlarni yuritish, soliqlar bo‘yicha imtiyozlar, rivojlangan 
xorijiy chet el mamlakatlarining soliqlar tizimi va ularning o‘ziga xos 
xususiyatlarini o‘rgatadi.
Darslikda qo‘yilgan maqsadlardan kelib chiqqan holda 
quyidagi vazifalarni amalga oshirish belgilab olingan:
– iqtisodiy islohotlar sharoitida yuridik va jismoniy shaxslardan 
olinadigan soliqlar turlari, ularni soliqqa tortishning o‘ziga xos 
xususiyatlarini nazariy va amaliy jihatdan yoritish;
– soliqlarni tuzilish tizimi va soliqqa tortish amaliyotini tashkil 
etish uslublarini o‘rgatish;
– soliq qonunchiligi va soliq sohasidagi ishlarni yuritish 
bo‘yicha qo‘shimchalar, o‘zgarishlarni kuzatib borish. 
Darslik avvalo, 5230100 – Iqtisodiyot ta’lim yo‘nalishi 
talabalari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, undan tashkilot rahbarlari, 
magistrlar, korxona va tashkilotlarning moliyaviy menejerlari ham 
foydalanishlari mumkin. Ayniqsa, iqtisodchilar, buxgalterlar va 
auditorlarning ish faoliyatida dasturamal va amaliy qo‘lanma 
vazifasini ham bajaradi. 

---

6