A kustika — eng past chastotali tebranishlardan boshlab o ‘ta yuqori (1 12- 0 23 Gs) chastotali elastik tebranishlar va t o ‘lqinlarni

---

Sakkizinchi bob
AKUSTIKA
A kustika — eng past chastotali tebranishlardan boshlab o ‘ta
yuqori (1 0 12- 1 0 23 Gs) chastotali elastik tebranishlar va t o ‘lqinlarni
o ‘rganuvchi fizik aning bir boMimidir. H o zirgi zamon ak ustik asi
keng doiradagi m asalalarni qamrab olib, bir necha b o ‘lim larga
ajraladi: fizik ak ust ik a — turli x il m uhitlarda e la s t ik t o ‘lqin-
larning tarqalish xususiyatlarini o‘rganuvchi akustika, fiziolog ik
akustika — odam va hayvonlarning tovush qabul qilish va eshitish
organlarining tuzilishi hamda ishlash prinsiplarini o‘rganuvchi va
boshqa bo‘limlardan iborat.
Tor ma’noda akustika bu tovush haqidagi, ya’ni odam qulog‘i
qabul qila oladigan (16 Gs dan 20 000 Gs gacha) gazlar, suyuqlik va
qa ttiq jis m la rd a gi ela s t ik tebr anish lar va to ‘lq in la r ha qid ag i
ta’lim otdir.
8.1-§. TOVUSHNING TABIATI. FIZIK XARAKTERISTIKALAR
Tovush tebranishlari va to ‘lqinlari — mexanik tebranish va t o ‘lqinlarning
xususiy holidir. Biroq eshituv orqali sezishni baholashda akustik tushunchalaming
muhimligini, shu bilan birga uning meditsinadagi tatbiqlarini nazarda tutib, ayrim
masalalarni maxsus k o ‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Quyidagi tovushlami
bir-biridan farqlash qabul qilingan: 1) tonlar yoki musiqiy tovushlar; 2) shovqinlar;
3) tovush zarbalari.
Davriy jarayondan iborat bo'lgan tovush ton deb aytiladi.
Agar bu jarayo n garm onik bo ‘lsa, unda tok oddiy yoki sof de b aytiladi,
unga mos yassi tovush to ‘lqini esa (7.45) tenglama yordamida ifodalanadi. Sof
to nnin g asosiy fizik xarak teristikasi uning chastotasidir. A nga rm on ik *
tebranishlarga murakkab ton mos keladi. Sodda tonli tovushni, masalan, kamerton
chiqaradi, m u rak kab tonli tovushni musiqa asboblari, nutq a p p ara ti (unli
tovushlar) va hokazolar hosil qiladi.
M urakkab ton oddiy tonlarga ajratilishi mumkin. Ajratilgan tonlam ing eng
kichik vQ chastotasi asosiy tonga mos keladi, qolgan garm onikalar (obertonlar),
2v0 va 2y0 hokazo chastotalarga ega bo‘ladi. Nisbiy intensivliklarini ko‘rsatuvchi
chastotalar to‘plamini (amplitudaning) akustik spektr deyiladi (6.4- §ga qarang).
M urakkab ton spektri chiziqlidir; 8.1- rasmda royalda (a) va klam etda (b) olingan
ayni bir xil notaning 
у
= 100 Gs akustik spektri ko'rsatilgan. Sh unday qilib,
akustik spek tr— m urakkab tonning muhim fizik xarakteristikasi ekan.
Vaqt o ‘tishi bilan takrorlanmaydigan, o'zining m urakkabligi bilan farq
qiluvchi tovushga shovqin deb aytiladi.