A kustika — eng past chastotali tebranishlardan boshlab o ‘ta yuqori (1 12- 0 23 Gs) chastotali elastik tebranishlar va t o ‘lqinlarni

Vtlsm2
ga yaqin va undan uzoq bo'lgan
ultratovushlardan foydalaniladi.
U ltratovush terapiyasining birlamchi ta ’siri mexanizmi uning to ‘qimaga
ko ‘rsatadigan mexanik va issiqlik ta ’siridir.

---

Operatsiyalarda ultratovush ham yum shoq, ham suyak to ‘qim alarini
k esish ga qo dir b o ‘lgan „ ultrato v u sh ska lpe li“ sifa tid a fo yd alan iladi.
U ltratovushni suyuqliklar ichidagi jism larni parchalab, emulsiya hosil qilish
q obiliyatidan farm atsevtika san oatida dori tayyorlashd a foydalaniladi.
Ultratovush ishtirokida tayyorlangan turli xil dorivorlar emulsiyalari o‘pka kasali,
yuqori nafas yo‘llari katari, bronxial astm a kabi kasallik larni davolashda
qo‘llaniladi.
Hozirgi paytda shikastlangan yoki transplantatsiyalanuvchi suyak to'qimalarini
,,payvandlash”ning yangi usuli (ultratovush osteosintezi) yaratilgan.
Ultratovushning m ikroorganizm larga halo katli t a ’sir ko 'rsatishidan
moddalami sterilizatsiya qilishda foydalaniladi.
U ltratovu shn ing k o 'rlar uchun qoMlanilishi qiziqarlid ir. „ O riy entir”
kichkina asbobi hosil qilgan ultrato vush lokatsiyasi yordam ida 10 m gacha
uzoqlikdagi jism larni bilib olish va ularning qanday x ara kterda ekanligini
aniqlash mumkin.
Ultratovushnin g tibbiyot va bio logiyada q o‘llanilishi borasida yuqorida
keltirilgan misollar bu sohada qilingan barcha tadqiqotlam i o‘z ichiga ololmaydi,
chunki ultratovushning qo llan ish sohasi rang-barang va uni kengaytirish
istiqbollari kattadir. Y ana ultratovush golografiyasining (24-bobga qarang)
tibbiyotga kirib kelishi va undan foydalanish yanada yangi diagnostika usullarining
paydo bolishiga umid bog‘laydi.
8.7-§. INFRATOVUSH
Odam qulog‘i qabul qilishi va eshitishi mumkin boMgan chastotadan (20 Gs
dan) kichik chastotali mexanik (elastik) to ‘!qinlarga infratovush deyiladi.
In frato vu sh m anb alarig a tab iiy ob y ek tlar (dengiz, yer qim irlash i,
m om aqaldiroq paytidagi razryadlar va boshqalar) bilan bir q atorda sun’iy
obyektlar (portlashlar, avtomashinalar, stanoklar va boshqalar) misol bo‘ladi.
Infratovush deyarli ko ‘pchilik hollarda eshitiluvchi shovqinlar bilan
birgalikda, m asalan, avtom ash inada yuz berishi kuzatiladi. Shu sababli
infratovush to‘lqinlarining xususiy tezligini aniqlashda qiyinchiliklar vujudga
keladi.
Infratovushning xarakterli x ususiyatlaridan biri uning turli m uhitlar
tom onidan turlicha yutilishidir, shu sababli u ancha uzoq m asofalarg a tarqala
oladi. Y er shari b o‘ylab infratovushning b unday tarq alish lari tufayli kuchli
portiashlarni m anbadan ju da uzoq m asofalarda turib ham bilish, o ‘lchangan
infraqizil to'lqinlarga ko‘ra sunami b o ‘lishini oldindan bilish m um kin va hokazo.
Infrato vushning to'lqin uzunligi eshitiladigan tovushlarnikid an katta b olga ni
sababli ular yaxshi difraksiyalanadi va to ‘siqlarni aylanib o ‘tib binolar ichiga
kira oladi.

---

Infratovush organizmning bir q ato r sistemalari funksional ho latlariga
yomon ta ’sir ko ‘rsatadi: charchash, bosh og‘rig‘i, uyquchilik, jahl chiqishi va
boshqalar paydo boiadi. Infratovushinng organizm ga birlamchi ta ’sir ko‘rsatish
mexanizmi rezonansli xarakterga ega deb faraz qilinadi. Xususiy tebranishlar
chastotasi bilan tebranishga m ajbur etuvchi kuchlarning chastotasi bir-biriga
yaqin b o lg a n d a rezonans hodisasi yuz beradi (7.6- §ga qarang). O dam
gavdasining xususiy tebranishlar chastotasi, gavdaning yotgan ho lida (3-4
Gs), turgan holda (5-12 Gs), ko‘krak qafasining xususiy tebranishlar chastotasi
(5-8 Gs), qorin b o ‘shlig‘iniki (3-4 G s) b o lib , bu infratovush chastotalariga
mos keladi.
Infratovush intensivligi darajasini yashash joylarida, ishlab chiqarish
korxonalarida va transport vositalari turar joylarida kamaytirish gigiyenaning
vazifalaridan biridir.
8.8-§. VIBRATSIYALAR
Texnikada turlicha mexanizm va m ashinalarning mexanik tebranishlari
vibratsiya deb nom oldi.
V ibratsiy a o d am g a ham t a ’sir k o ‘rsatad i, bu t a ’sir od am tana sin i
vibratsiyalanuvchi obyektga tegib turgan joyi orqali uzatiladi. Bu ta’sir ham xavfli
ham da zararli b o iish i va m a’lum b ir sharoitda vibratsiya kasalligini keltirib
chiqarishi m umkin, foydali tomoni b oiishi, undan davolash m aqsadlarida
(vibroterapiya va vibromassajda) foydalanish mumkin.
Vibratsiyalaning asosiy fizik xarakteristikalari jismlaming mexanik tebranishlari
xarakteristikalari bilan mos keladi; ular quyidagilar:
— tebranishlar chastotasi yoki angarmonik tebranishlaming garmonik spektri;
— amplituda, tezlik amplitudasi va tezlanish amplitudasi;
— energiya va tebranishlaming o'rtach a quvvati.
Bundan tashqari, vibratsiyaning biologik obyektga ta’sirini bilish uchun toiqin
tebranishlarining jismda tarqalish va so‘nishini ta sa w u r qilish muhim dir. Bu
masalani kuzatishda inersion m assadan, elastik va qovushqoq elementlardan
iborat modellar qollaniladi (10-3-ga qarang)
V ibratsiyalar eshitiluvchi tovushlar, ultratovushlar va infratovushlar
manbaidir.