j) m a’nosini tushuntiraylik. Tovush
8.9- rasm. ■
-B
manbaidan quloq suprasiga tushadi.
M anbanin g vertik al tezlikdagi
joylashishiga (8.9-rasm) qarab,
tovush to‘lqinlari quloq suprasida,
uning spetsifik tuzilishiga bog‘liq
holda turlicha difraksiyalanadi (difraksiya masalalari 24.61- §da batafsil ko‘rib
o ‘tiladi). Bu esa eshitish yo‘liga tushayotgan tovush tolqinlari spektral tarkibini
turlicha o ‘zgartirishga olib keladi. O dam tajriba tufayli tovush m anbai tomon
o ‘z yo‘nalishini o ‘zgartirsa (8.9- rasm ,
A , В va
D y o'n alish lar), tovush
to‘lqinlarining spektri o‘zgarishini his qiladigan bo‘ldi.
Ikkita tovush qabul qilish sistemasiga (quloqlarga) ega bo ‘lgan odamlar va
hayvonlar tovush manbaiga tomon yo‘nalish gorizontal tekislikda ham (binaural
effekt, 8.10- rasm) o‘zgartirishga qodird ir. Buning sababi shundaki, tovush
m anb adan quloqlargacha turlicha m asofani bosib o‘tgan uchun o‘ng va chap
quloqlar suprasiga tushayotgan to ‘lqinlar orasida fazolar farqi paydo bo‘ladi. Bu
m anbai quloq suprasining bir tom oni qarshisida joylashgan bo ‘lsa, u holda
ikkinchi quloq suprasiga tovush kechikib yetib keladi. Taxminan tovush to‘lqini
bosib o‘tgan yo‘llar ayirmasi 5 ikkala quloq supralari orasidagi masofaga teng.
Fazolar farqi
Дф
ni (24.9) dan foydalanib, 8 = 0,15
m va v = 1 kGs qiymatlarida
hisoblash m umkin. U taxminan 180° ga teng.
G orizontal tekislikda tovush m anb ai tom on turli yo‘nalishlarga quloq
su prasig a kelay otgan tov ushlarn ing (y o‘llar ayirmasi) 8 = 0,15
m chastota
v = 1 kG s b o ‘lganda) 0° dan 180° gacha bo'lgan fazalar farqi mos keladi.
Normal eshitish qobiliyatiga ega bo ‘lgan odam, tovush manbaiga nisbatan quloq
suprasining burilishini 3° gacha aniqlikda seza oladi, bunda fazalar farqi esa 6°
ga m os keladi. Shu sababli aytish mum kinki, odam fazalar farqi 6° gacha
o ‘zgaradigan tovushlami farqlash qobiliyatiga ega.
8.10- rasm. yo‘llar farqi (8) va fazalar farqi
(
Дф
) orasidagi b og‘lanish 24.1-
