Jahon adabiyotining so‘nmas yulduzlari nikolay Alekseyevich ostrovskiy bo‘ron bolalari
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
25
IKKINCHI BOB Fransiska o‘tin yorib turgan bolaga mahliyo bo‘lib qoldi. Bola boltani baland ko‘tarib to‘ngakka bir urdi, to‘ngakning yar- mi nari yoqqa uchib ketdi. Ikkinchi marta qayta urdi, uchinchi... Palyonlar jadal uyilib bordi. Boltaning yengil ko‘tarilib tushishidan ishonch va yosh quvvat sezilib turardi. Fransiska qoqilgan gilamni taxlab turib: — Biroz damingni olsang-chi. Muncha shoshilasan? — dedi. Yigit oqsochga taajjublanib qaradi. Yigitning ko‘m-ko‘k ko‘zlari va ularning ustida qaldirg‘och qanoti kabi qora qoshlari bor edi. Itoatsiz sochlari ko‘zlariga tushib turardi. Fransiska o‘zining tajribali ayollik ko‘zi bilan bolaga qa- rab o‘ylardi: “Chiroyli bola, garchi buni hali o‘zi bilmasa ham, shubhasiz, chiroyli. Lablari hali ma’sum, o‘pilmagan”. Fransiska bolaga qarab jilmaydi. Barvasta, baquvvat bu yi- gitning nimasidir yaxshi, iffatli ko‘rinar edi. Tavba, tovushi ham yoshlarniki singari yumshoq emas, kattalarniki singari yo‘g‘on, erkakcha. — Balki, sizga xalal berayotgandirman? — Yo‘g‘-ey, — deb e’tiroz bildirdi Fransiska. — Axir, ertalabdan beri xuddi birov shoshiltirayotgandek dam olmasdan ishlayapsan. Ovqat yedingmi? — Ovqat qilishga... Hech narsam yo‘q... Ovqat yegim ham kelmayapti. — Gapini qarang-u! Esingni yeb qo‘yibsan! Mana bu gi- lamni ko‘tarishib borgin, keyin oshxonaga kirib ovqat yeymiz. Men ham ovqat qilganim yo‘q. Yigit taraddudlanib qoldi. — Kelishuvimizga ovqatlantirishini kiritganimiz yo‘q edi... Meni yollagan ko‘k kaftanli kishi — ishboshingiz ovqat 26 to‘g‘risida hech nima demovdi. — U kishi mening qaynatam bo‘ladi... Gilamni ol! Ovqat topiladi, u yerda ovqat ko‘p, sengagina emas, tag‘in o‘n kishiga ham yetadi. Qo‘rqma, bu bilan ularning davlatlari kamayib qol- maydi! — deya Fransiska sabrsizlik bilan peshbandini tuzatdi. Yigit kattakon gilamni yelkasiga olib, oqsoch xotin orqasidan qasrga kirib ketdi. * * * Fransiska oshxonaga kirib: — Barbara, bizga biron ovqating bo‘lsa bergin. Ko‘proq bo‘lsin! Bu yigitchaning qornini to‘yg‘azib qo‘yish kerak, o‘zim- ning ham qornim ochib qoldi, — dedi-da, yigitni Barbara karam sho‘rva quyib keltirgan stol yoniga o‘tqiza turib, o‘zicha gapira ketdi: — Bu bayramni deb uy ham o‘lgiday ivirsib ketdi. Bayram kuni nima bo‘larkin-a... Yuzta mehmon, shahardan sozandalar kelisharmish... Voy Xudo! Bundaqasini ko‘rmaganimizga ham ancha bo‘lib qoldi. Fransiska yigitning patnisiga ikkinchi marta ovqat qo‘ya turib: — Oting nima? — deb so‘radi. — Raymond. — Familiyang-chi? — Rayevksiy. — Shaharlikmisan? Ota-onang bormi? — Bor. — Bunday ishlarni qilib yurishingdan tirikchiligingiz yo- monga o‘xshaydi-a? Otang urushga ketganmi? — Yo‘q. — Yo‘qsa qayerda? — dedi Fransiska tiyilavermay. 27 Yigit indamadi. Fransiska gapning tagiga yetgandek xo‘rsindi. — Sizlarni tashlab ketgandir-da? Oshxonaga Xelya yugurib kirdi. Notanish yigitga ko‘z qiri bilan bir qarab qo‘ygach, bidirlay ketdi: — Xo‘jayinlar Zamoyskiylarnikiga ketishyapti... Grafinya foytunda, yosh graf esa otliq boradilar. Hozir Anelya grafinya Stefaniyaning sochlarini jingalaklayapti, men esa otxonaga cho- pib ketyapman, aytib qo‘yay: bir soatdan keyin otni tayyorlab keltirishsin! Eshik yana ochildi. Yuzef kirdi. — Oshxonaga tag‘in yot odam kirdimi? Men nima degan edim, Fransiska? Menga qara, ovqatingni tezroq yeb yuqoriga chiq, chaqirishyapti, — dedi achchiqlanib chol. Fransiska g‘udurlab berdi: — Bu nima degan gap? Ovqatingni ham tinchroq yegizish- maydi-ya! Ertadan qora kechgacha tinimsiz ishlasang ham oz! Hamisha bir narsa topib turishadi! — Bas-bas, tilingni tiy, — deb o‘shqirdi Yuzef. — Hay bola, menga qara, avval ishingni bitir, keyin xohlaganingcha damingni olaverasan. Bu yerda nima bor senga. O‘tinni orqa hov- lidagi saroyga oborib taxla. Keyin qo‘rani supur-da, kelib puling- ni ol. Qani, darrov ish-ishingizga boringlar! — dedi Yuzef xitob qilib. Yigit shu qadar shiddat bilan turdiki, cholning quti o‘chib ketdi. Raymond bosiq bir tovush bilan: — Mehmondorchiligingiz uchun rahmat, — dedi, lekin bu so‘zlarni na Fransiskaga qarab aytdi va na Yuzefga, keyin eshik tomon tez-tez yurib ketdi. Eng so‘nggi palyonlar taxlanib, qo‘ra supurilib bo‘lingach, Raymond fufaykasini kiydi-da, boltasini qo‘ltig‘iga qistirib, 28 ko‘cha eshigi tomon ketdi. Qasr bir yonidan soy oqib turgan tepalikda edi, soyga granit toshlardan qilingan ikkita keng zinapoya tushirilgan. Tik jar yoqasini aylantirib, kamalak shaklida gulshanlar qilingan va bir metr balandlikda sim to‘r bilan to‘sib qo‘yilgan. Zinapoya yonida qaramsiz yotgan fontanning yumaloq hovuzi ham bor. Qadim zamonlar bu yerda graf Mogelnitskiylarning mustahkam qal’asi bo‘lgan ekan. Bu qal’aning qoldiqlari hali ham soy tomo- nidan ko‘rinib turadi. Qasrning yuz tomoni kattakon bog‘ga qaragan. Tashqi eshiklarning oldilari betonlangan yarim yumaloq maydoncha. Qizil qum sepilgan keng xiyobon bog‘ning katta darvozasiga qarab ketgan. Yon hujralarni, otxonalarni va qolgan ish xona- larini meva bog‘i qasrdan panalab turadi. Eshik oldida turgan usti ochiq foytundagi norg‘ul izvosh- chi o‘ynoqi otlarni zo‘rg‘a-zo‘rg‘a ushlab turardi. Turib qolgan ko‘rkam ayg‘ir toqatsizlanib yer tepinardi. Yaqinlashgan Ray- mondga u bir xo‘mrayib qaradi-yu, dahshat bilan pishqirdi. Izvoshchi jilovni tortib, ayg‘irga o‘shqirdi: — Sho‘xlik qilma, shayton! Ohista qadamlar eshitildi. Raymond qayrilib, Lyudviga- ning ko‘zlari bilan uchrashdi. Uning ko‘zlari Raymondga faqat bir zumgina tushib o‘tdi. Lekin u ko‘zlarini uzmadi, xuddi bola- lar singari Lyudvigaga ajablanib qarab qoldi. Lyudviga foytunga epchilgina chiqdi. Raymondning orqasida allakim duduqlanib so‘zlay bosh- ladi: — Stefaniya qani? Mening otim-chi? Yan, chop otxonaga, darrov Laskani keltirishsin. Necha marta buyurishim kerak ekan bularga-ya! Izvoshchi zo‘rg‘a o‘rnidan tushdi. — Otlarni birov ushlab tursa bo‘lardi, oliynasab pan. 29 Otliq askarlarga xos maxsus nimcha va charm qo‘nj kiy- gan yosh yigit qo‘lidagi stekini o‘ynatib va qalin lablarini takab- burona do‘rdaytirib Raymondga amirona qichqirdi: — Hoy bola! Oting nima edi! Bu yoqqa kel, otlarni ushlab tur! U hali murtsiz, kalta oyoq, po‘rdoq o‘smir edi. Raymond: — Men sizning xizmatkoringiz emasman!.. — deb yubordi. Vladislav bir zumgina shoshib turdi. So‘ngra jahl bilan stekini ko‘tardi, lekin urmadi. Agar ursa, bola qo‘lidagi bolta bi- lan boshini yorishdan ham toymasligini sezib qoldi. G‘azabi qaynab ketgan Vladislav izvoshchi qo‘lidan tiz- ginni tortib ola turib, qichqirdi: — Bo‘lmasa yo‘qol bu yerdan! Seni kim kirgizdi bu yer- ga? Hoy Yuzef, birontang bormisan?! Qaysi go‘rda qoldilaring?! Raymond sekingina eshikdan uzoqlashib, ish haqini olgani oshxona tomonga keta boshladi. Shu asnoda Stefaniya chiqib qoldi. Tekis yerni jarlikdan ajratib turgan panjaradan bir necha qadam narida Raymond to‘xtadi. Uning diqqatini xiyobonda g‘i- zillab kelayotgan mototsikl jalb qildi: mototsiklni yelkasiga kalta karabin osib olgan bir nemis askari haydab kelmoqda edi. Mototsikl naq foytun yonidan chiqib qoldi, shunda motorning tarillashidan hurkib, otlar bir yonboshga tashlandi. Ayg‘ir oldingi oyoqlarini osmonga ko‘tardi, foytunning shotisi qirsillab ketdi. Vladik tizginni tashladi-da, ot tepkisidan saqlanish uchun o‘zini eshikka urdi. Askar urilib ketishdan cho‘chib, motorga to‘la gaz berdi-yu, mototsiklni shartta boshqa yoqqa burib yubordi. Bun- dan hurkkan otlar foytunni jar tomonga olib qochdi. Stefaniya- ning qo‘rqib qichqirishi otlarga yana bir qamchi bo‘lib tushdi. Yana bir necha qadam bosilsa, hammasi jarga ag‘dariladi. Buta- 30 lar to‘sib turgan jarni otlar sezmasdi. Raymond foytunni olib qochayotgan ketayotgan otlarni ushlab qolish uchun ro‘paradan chiqqan bo‘lsa-da, lekin hurkib, o‘takalari yorilgan jonivorlarni o‘sha topda to‘xtatib bo‘lmasligini tushundi. Biror narsa qilishga ulgurmay, uning o‘zini otlar yanchib tashlashadi. U faqat eng so‘nggi lahzadagina qo‘lida bolta borligini sezib qoldi. Mana, yovvoyi ayg‘irning tumshug‘i bolaga yaqin keldi... Zarb bilan kallasiga tushirilgan bolta otni yiqitdi. Shu onda bolaning o‘zi ham arava shotisidan zarb yeb yiqildi. Qoqilib ketgan ikkinchi ot uning ustiga kelib ag‘darildi. Shovqin-suronga butun xizmatkorlar yugurib chiqishdi. Rangi oqarib ketgan Lyudvigani foytundan tortib oldilar, ana shundan keyingina yerda tipirchilab yotgan ot ostidagi Ray- mondga qarab yugurishdi. Raymondni ot tagidan sug‘urib olgan- larida, hayot asari uni tark etgan edi. Yerga yotqizib qo‘ydilar. Yuzida qatra qon qolmagan Raymond qattiq uxlab yotgandek ko‘rinardi. Erkaklar otlar yonida urinishib yurardilar. Boshi yorilgan ayg‘ir ham uning boshini yorgan kishi singari harakatsiz yotar edi. Nihoyat Vladislav o‘ziga kelib, tilga kirdi: — Iye, otning boshini yorib qo‘yibdi-ku! Shunday qim- matbaho otning boshiga yetibsizlar-a! Yuzef hayajonidan qurigan lablarini zo‘rg‘a qimirlatib: — Xudoga shukurki, grafinyaga shikast yetmadi! Oh, haz- rati Iso! Yo‘qsa holimiz nima bo‘lardi-ya! Graf Edvard ham kelib qolgan edilar, — dedi. Vladislavning boyagi qo‘rquvi endi g‘azabga aylandi, endi u atrofidagi xizmatkorlarga o‘shqira boshladi: — Sen tekinxo‘r kasofatlarning dastidan shunday bo‘ldi! Beparvolik qildinglar, ablahlar! Foytunni keltirishganda qaysi go‘rda edinglar? Qayoqdagi bir askarning bu yerda mototsiklini 31 tarillatib yurishga qanday haqqi bor? Bu gap hozirgina uydan chiqqan Zonnenburgga taalluqli edi. Mayor bo‘lib o‘tgan ko‘ngilsiz voqea uchun Lyudvigadan uzr so‘radi. Vladislav uning yoniga jadal yetib keldi. U chala-chulpa nemischa qilib gapira boshladi: — Mayor janoblari, grafinyani sal bo‘lmasa o‘ldirayozgan xumparning qamalishini talab etaman... Bundan tashqari, ot bir necha ming marka turadi, buncha pulni sizning ablah askaringiz umr bo‘yi ishlab ham topolmaydi. Undan keyin, siz askar- laringizga tushuntirib qo‘yishingiz kerak, bu hovli — karvon- saroy emas. Baland bo‘yli, qotgan baliq singari qotma mayor Lyudvi- gaga hurmat bilan chest bergach, Vladislavga o‘girildi. — Mendan nima istaydilar, yigitcha? — Men sizga yigitcha emasman, graf Logelnitskiy bo‘la- man! Esingizda mahkam saqlashingizni o‘tinaman, fon Zonnen- burg janoblari! Zonnenburg uning so‘zini bo‘lib: — Juda soz. Agar siz shu taxlitda gapiraversangiz, men gapingizga quloq solishdan voz kechaman. Mototsiklchi o‘z va- zifasini bajardi, siz jilovni qo‘yib yuborib, grafinyani taqdir ixti- yoriga tashlab ketgan ekansiz, buning uchun u javobgar emas, — dedi-da, askari bilan uyga kirib ketaverdi. Yo‘lda “Mutlaqo max- fiy, juda shoshilinch, shaxsan ochilsin” deb yozilgan xatjildni yirtdi. Bu g‘ala-g‘ovur ichida Raymondni unutdilar. Bu hodisani dastlab payqagan Lyudviga bo‘ldi. — Voy Xudo-ey, nega hech biringiz unga qaramaysiz-a?! — deb qichqirdi u. — Darrov uni uyga olib kiringlar! Stefa, ma- yordan so‘ra, feldsherga kishi yuborsin... Mayor o‘z xonasida xatni o‘qimoqda edi: |