Tarelkali absorberlar.
Bunday absorberlar vertikal kolonnadan iborat bo’lib,
ichki qismiga uning balandligi bo’ylab bir xil oraliqda bir nechta gorizontal
to’siqlar, ya’ni tarelkalar o’rnatiladi. Tarelkalar orqali gaz va suyuqlik bir-biri
bilan o’zaro to’qnashib, ularning harakati boshqariladi. Gazlarning suyuqlikdan
o’tishi va natijada tomchi hamda ko’piklarning hosil bo’lishi barbotaj deyiladi.
Sanoatda konstruktiv tuzilishi turlicha bo’lgan tarelkalar ishlatiladi. Suyuqlikning
bir tarelkadan ikkinchi tarelkaga quyilishiga qarab tarelkali absorberlar: quyilish
qurilmali va quyilish qurilmasiz bo’ladi.
Quyilish qurilmali tarelkali kolonnalarda suyuqlik bir tarelkadan ikkinchi
tarelkaga quyiluvchi quvur yoki maxsus qurilma orqali o’tadi. Bunda quvurning
pastki qismi tarelkadagi stakanga tushirilgan bo’lib, gidravlik zatvor vazifasini
bajaradi, ya’ni bir tarelkadan ikkinchi tarelkaga faqat suyuqlikni o’tkazib, gazni
o’tkazmaydi. 25.7-rasmda quyilish qurilmasi bor
25.7-rasm. Quyilish moslamasi bo’lgan tarelkali absorber: 1 — g`alvirsimon
tarelka; 2 — quyilish quvuri.
tarelkali absorberning sxemasi ko’rsatilgan. Bunda suyuqlik kolonnaning yuqorigi
qismidagi tarelkaga berilib, bu suyuqlik ushbu tarelkadan boshqa tarelkalarga
maxsus qurilma orqali o’tadi va kolonnaning pastki qismidan chiqib ketadi. Gaz
esa kolonnaning pastki qismidagi tarelkaning teshikchalaridan pufakchalar holida
taqsimlanib, tarelkalardagi suyuqlik qatlamida ko’pik hosil qilib yuqoriga harakat
qiladi. Tarelkada hosil bo’lgan gaz ko’piklari modda va issiqlik almashinish
jarayonining asosiy zonasini tashkil qiladi. Tozalangan gaz esa kolonnaning
yuqorigi qismidan chiqadi. Quyilish quvurlari shunday joylashtirilganki, bunda
qo’shni tarelkadagi suyuqlik qarama-qarshi yo’nalishda harakat qiladi.
Quyilish qurilmali absorberlarda elaksimon, qalpoqchali, klapanli, kapsulali,
plastinali va boshqa turdagi tarelkalar o’rnatiladi.
Turli xildagi quyilish qurilmasi bo’lgan tarelkalarning samarali ishlashi
gidrodinamik harakat rejimiga bog`liq. Gazlarning tezligi va suyuqlikning
tarelkalarda taqsimlanishiga qarab tarelkali absorberlar uch yo’sinda: pufakli,
ko’pikli, ingichka oqimli gidrodinamik rejimda ishlaydi.
25.8-rasmda elaksimon tarelkali absorberning ishlash sxemasi ko’rsatilgan. Bu
turdagi qurilmalarda vertikal silindrsimon qobiq bo’lib, uning ichiga gorizontal
tarelkalar o’rnatiladi. Tarelkalarning butun yuza qismi 2-8 mm li teshikchalardan
iborat bo’ladi
Gaz hamda bug`-gaz aralashmalaridagi bir yoki bir necha komponentlarning
suyuqlikda tanlab yutilish jarayoni absorbsiya deb ataladi.
Yutilayotgan gaz
absorbtiv, yutuvchi suyuqlik absorbent deyiladi. Absorbtiv bilan absorbentning
o’zaro ta’siriga ko’ra absorbsiya jarayoni ikki hil bo’ladi: fizik absorbsiya va
kimyoviy absorbsiya (xemosorbsiya). Fizik absorbsiyada yutilayotgan gaz bilan
absorbent o’zaro bir-biri bilan kimyoviy birikmaydi.
Agar yutilayotgan gaz
absorbent bilan o’zaro birikib, kimyoviy birikma hosil qilsa, xemosorbsiya
deyiladi.
Absorbsiya jarayonida gazning yutilmay qolgan qismi inert gaz deb
ataladi.
Fizik absorbsiya ko’pincha qaytar jarayondir, ya’ni suyuqlikka yutilgan gazni
ajratib olish mumkin bo’ladi, bu hodisa
desorbsiya
deyiladi. Absorbsiya bilan
desorbsiya jarayonlarini uzluksiz olib borish natijasida yutilgan gazni toza holda
ajratib olish va yutuvchi absorbentni bir necha marta qayta ishlatish imkoni
tug`iladi. Odatda absorbtiv va absorbent arzon va ikkilamchi mahsulot bo’lgani
uchun, ular absorbsiya jarayonidan keyin ko’pincha, (masalan, gazlarni
tozalaganda) qayta ishlatilmaydi.
Sanoatda absorbsiya jarayoni turli maqsadlarda qo’llaniladi:
1) gaz aralashmalaridan qimmatbaho komponentlarni ajratib olishda;
2) gaz aralashmalarini zaharli moddalardan tozalash uchun;
3) gazlarni quritish;
4) tayyor mahsulotlar (masalan, xlorid va sulfat kislotalari, ammiakli suv) olishda
va hokazo.
Har bir aniq sharoit uchun tegishli absorbent tanlab olinadi; bunda yutilishi lozim
bo’lgan komponentning absorbentdagi eruvchanligi hisobga olinadi. Tajriba yo’li
bilan absorbsiya jarayonida har doim issiqlikning ajralib chiqishi aniqlagan.
Gazlarning suyuq absorbentlardagi eruvchanligi quyidagi omillarga bog`liq
bo’ladi: 1) gaz va suyuq fazalarning fizikaviy va kimyoviy xossalari; 2) harorat; 3)
gazning aralashmadagi bosimi.
Absorbsiya jarayonini o’tkazishga mo’ljallangan qurilmalar absorberlar deb
yuritiladi.
Absorbsiya jarayonida suyuqlik tarkibidagi gazning miqdori suyuqlik va gazning
xususiyatiga, bosim, harorat va gaz fazasining tarkibiga bog`liq. Suyuqlik bilan
biror gaz aralashmasining o’zaro ta’siri natijasida taqsimlanuvchi komponenet
A
tashuvchi komponent B yordamida suyuqlikda erigan bo’lsa, fazalar qoidasiga
muvofiq komponentlarning soni va erkinlik darajasi uchga teng bo’ladi. Demak,
gaz-suyuqlik sistemasida ikkala fazaning harorati, bosimi va konsentratsiyasi
o’zgarishi mumkin. Shuning uchun o’zgarmas harorat va umumiy bosimda
muvozanat holatidagi gazning parsial bosimi (yoki uning konsentratsiyasi) bilan
suyuq faza tarkibining o’zaro bog`lanishi bir xil bo’ladi. Bu bog`lanish Genri
qonuni bilan ifodalanib, erigan gazning parsial bosimi eritmadagi uning mol
qismiga proporsionaldir:
A
A
x
E
P
*
.
(25.1)
Suyuqlikdagi gazning eruvchanligi (yutilgan komponent
A)
ma’lum haroratda
uning suyuqlik yuzasidagi parsial bosimiga proporsionaldir:
P
E
x
1
*
(25.2)
bu yerda,
*
A
P
—
muvozanat holatidagi eritmada konsentratsiyasi
x
A
bo’lgan
yutilayotgan gazning parsial bosimi;
Dostları ilə paylaş: |