Zaruratining tahlili

Foydalanilgan adabiyotlar 
1.Karimov A.S “Elektrotexnikaning nazariy asoslari” // Toshkent – 2006 y 
2.Rahimov G.R Elektronika asoslari // Toshkent 
– 2002 y 
3.Majidov S elektronika // Toshkent 
– 1999 y 

---

AKKUMULYATOR BATAREYALARINI ZARYADLASH-RAZRYADLASHDA 
BOSHQARILUVCHI TIRISTORLARNING AC/DC GA O’ZGARTIRISHINI TAHLIL 
QILISH. 
Rustamov Jahongir Zafar o„g„li
Navoiy davlat konchilik va texnalogiyalari
unversiteti 
“Energetika” kafedrasi 3-20 E guruh
lmiy rahbar: M.K. Sayidov 
Annotatsiya:
Mazkur maqolada akkumulyator batareyalarini zaryalashda 
razryadlashda tiristorlarning AC/DC o„zgartirilishi bo‟yicha ba‟zi muommolar o‟rganilib 
uning yechimlari ko‟rilgan., Tiristorlar asosan avtomatik sestimalarda, elektronikada, 
to‟girlagichlarda keng qo‟llanilib kelinmoqda.
Kalit so’zlar:
Tiristor, konvertor, diod, akkumulyator batareyasi, avtonom 
invertor, to‟g‟irlagich, komutatsiya, kondensator, dinistor, trinistor, simistor. 
Tiristor deb p va n o‟tkazuvchanlik turlarining ketma ket o‟zgaruvchan sohalarida 
tashkil topgan to‟rt qatlamli yarim o‟tkazgich qurilmasiga aytiladi. Tiristorlarning asosiy 
xususiyati shundaki, ular ochiq va yopiq holatda bo‟lishi mumkin. Birinchi tiristorlar bu 
dinistorlardir.
Dinistor-bu, yoki boshqarilmaydigan diod uzib ulagichlardir. 
Trinistor- boshqariladigan diod ulab diodli tiristorlardir uzgichlardir. 
Simistorlar- bu simmetrik tiristorlardir. 
1-rasm. 
Tiristorning strukturaviy tuzilishi 
Boshqaruvchi tok qancha ko‟p bo‟lsa, tiristorning ochadigan kuchlanishi qiymati 
shuncha past buladi. Tiristor bir necha mks larda ochilishi yoki yopilishi mumkn. 
Ochilishidan keyin boshqaruvchi elkektrod tiristorining ishiga hech qanday ta‟sir qila 
olmagan
i uchun, qisqa muddatli impuls yetarli buladi. Tiristorlar elektr o‟zgartirgichlarda 
ventil, avtomatik boshqarish tizimining ijrochi va kuchaytiruvchi elementlarida, elektron 
qurilmalarda va statik o‟zgartirgichlarda qo‟llaniladi.

---

Batareyani razryadi. Batareyaga statsionar texnik xizmat ko'rsatish vaqtida 
texnologik jarayonning ajralmas qismi uning zaryadsizlanishi hisoblanadi. Bunday holda, 
kirishga batareya ulanadi va chiqishga tartibga solinmagan qarshilik ulanadi. Barcha 
holatlarda batareyani zaryadsizlantirish energiyasi issiqlik shaklida chiqariladi, ya'ni 
befoyda yo'qoladi va hatto uni majburiy olib qo'yish uchun qo'shimcha energiya 
xarajatlarini talab qiladi. Quvvat qismi tiristorlairda ishlab chiqarilgan statik konvertor 
nafaqat o'zgaruvchan tokni to'g'rilash rejimida, balki batareyaning zaryadsizlanishi 
energiyasi o‟zgaruvchan tok tarmog'iga qaytarladigan invertor rejimida ham ishlashga 
imkon beradi. To'g'rilash rejimida transformatorning ikkilamchi o'rami EYuK bilan elektr 
energiyasining manbayi bo'lib, EYuK ga ega bo'lgan batareya doimiy tok pallasiga 
kiradi. Invertor rejimida batareya elektr energiyasi manbayi sifatida ishlaydi va 
transformatorning ikkilamchi o'rami energiya qabul qiluvchisi bo'lib, uni o‟zgaruvchan tok 
tarmog'iga uzatadi. Energ
iyani doimiy tok manbayidan o‟zgaruvchan tok qabul qilgichga 
o'tkazish uchun EYuK kattaroq bo'lishi va zaryad olayotganda tok doimiy oqim zanjiri 
orqali uning yo'nalishiga teskari yo'nalishda oqishi kerak. Ushbu rejim invertor stall deb 
ataladi va favqulodda holat hisoblanadi. Shuning uchun nazoratsiz diodli rektifikatorlar 
invertor rejimida ishlay olmaydi. Tiristorli to‟g‟irlagich. Diodli to‟g„irlagichlarda 
to‟g‟rilangan kuchlanishni rostlash uchun o‟zgaruvchan tok zanjirida avtotransformator 
yoki to‟g‟irlangan tok zanjirida reostat yordamida kuchlanishni o‟zgartirish kerak. Elektr 
energiya ko‟p isrof bo‟lgani uchun ikkala usulning foydali ish koeffitsiyenti past bo‟ladi. 
Shu sababli, hozirda tiristorli boshqaruvchi to‟g‟irlagichlar juda keng tarqalgan.
a) sxema, b) tok va kuchlanishlari grafiklari.