‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

Blok/ash.
T o k ostidagi ajratkichlar ustida xatolik tufayli amal- 
larni bajarish avariya va u zib-ulashlarda qatnashuvchi personal 
uchun baxtsiz hodisalarga olib keladi. N o t o ‘g‘ri amallarning ba- 
jarilishini oldini olish u c h u n TQ larda bir tom ondan uzgichlar va 
ajratkichlar, ikkinchi to m o n d a n ajratkichlar va zaminlagichning 
pichoqlari orasida bloklash qurilmalari o ‘rnatiladi.
Bloklashning bir n e ch ta tizimlari q o ‘llaniladi: bevosita mexa- 
nik, qulfli m exanik, elcktrom exanik, elektr magnitik va elektrik.
Bevosita mexanik bloklash
— bu richagli bloklashdir. U, ma- 
salan, Y T Q n in g yacheykalarida q o ‘llanilib, uzgichning ulangan 
holatida ara v ac h an i sh k a f ichida surilishiga t o ‘sqinlik qiladi.
Qulfli mexanik bloklash
bitta yoki ikkita shinalar tizimiga ega 
bo‘lgan T Q la rd a qoMlaniladi. Bunday bloklashda uzgich va ajrat- 
kichlarning y uritm alari bitta kalitga ega b o ‘lgan qulflar yordamida 
qulflanadi. Kalit ulangan uzgichning qulfida joylashgan bo‘lib, fa- 
qat uzgichning uzilgan holatida chiqarilishi mumkin. Uzgichning 
uzilgan holatida b u kalit chiqarib olinib, u yordamida barcha liniya 
va shina ajratkichlarining qulflari ochilishi va ular uzilishi mumkin.
Elcktrom exanik bloklash qulfli mexanik bloklashdan shu bilan 
farq qiladiki, uzgichlarning elektromexanik qulflari ularni bosh- 
qarish zanjirlari bilan elektr aloqaga ega b o ‘ladi va ular uzgichning 
yuritmasida e m a s , balki boshqaruv shitida o ‘rnatiladi. Uzgich 
boshqaruv kaliti y o rd a m id a uzilganda qulfdagi elektr magnitning 
chulg‘am iga k u c h lan ish beriladi; elektr magnitning o ‘zagi tor-
147

---

tiladi va faqat o ‘s h a n d a g in a kalit 
qulfdan chiqarib olinishi mumkin. 
Ajratkichlar bilan am alg a oshiri- 
luvchi a m a lla rn in g zaruriy ket- 
ma-ketligiga qulflardagi kalitlami 
almashtirish orqali erishiladi.
Elektromagnitik bloklash
qu- 
yidagi prinsipga asoslangan. Aj­
ratkichlarning h a r bir yuritmasi 
yoki to ‘rli to 's iq n in g eshiklariga 
maxsus shtift y o rd a m id a qulfla- 
nuvchi bloklovchi q u l f va ajrat­
kichlar bilan a m a lla rn i bajarishga 
ruxsat etilgan h ollarda kuchlanish 
beriluvchi k o n ta k tla r o ‘rnatiladi 
(1 0 .1 -rasm ). K o n t a k tl a r qulfga 
o ‘rnatilgan yoki shtepselli rozetka 
k o ‘r i n i s h i d a y a s a lg a n boMishi 
m um kin. A jratk ich larn in g qulfi- 
d a n q u lflo v c h i s h tift k o 'c h m a
e lc k tr m a g n it q u l f y o r d a m id a
chiqarib olinadi. K alitning o ‘zagi 
kontaktlarda k u c h lan ish mavjud 
b o ‘lganda m a g n itlan ad i. Elektro­
m a g n itik b l o k l a s h n i n g y a n a d a
murakkabroq qurilmalarida ( 10.2-rasni) ruxsat etish sxemasi amal- 
laming xarakteri va birlamchi ulanishlar sxem asiga bogMiq holda 
uzgich va ajratkichlarning blok kontaktlari y o rd a m id a yig‘iladi.
10.2-я rasmda tasvirlangan sxema u c h u n a m a lla r n i bajarish 
ketma-ketligini ko'rib o ‘tamiz.
Liniya ajratkichlari 5P ni uzish yoki ulash a m ali bajarishga 
faqat LI zanjirning uzgichini uzilgan h o latida ruxsat etiladi. Uz- 
gichni uzish jarayonida bloklovchi kontakt IB yopiladi va 1—2—3 
(10.2-/) rasm) zanjir hosil qilinadi. R ozetkaning kontaktlari Z-5P 
da kuchlanish bo‘lganda ko‘chnia elektr m a g n itik kalit yordamida 
qulf ochilishi va ajratkichlar 5P bilan am allar bajarilishi mumkin.
Har bir shina ajratkichi 3P yoki 4 P bilan a m a l bajarishga 
ikkita holatda ruxsat etiladi:
0 
uzgich IV va shina ajratkichlaridan b ir in in g u z ilg a n hola­
tida. Agar, masalan, uzgich 4P uzilgan b o l s a , u h o ld a 1—2—э