‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

12. PODSTANSIYALARDA TEZKOR ТОК
MANBALARINING TUZILISHI
12.1. Tezkor tok manbalari va ularning tuzilishi
Boshqarish asboblari va apparatlari, signallash, avtomatika va 
releli himoya qurilmalarini ta ’minlash uchun tezkor tok q o ila - 
niladi. Bu tokning manbalari, avtonom va noavtonom, o‘zgarmas 
va o‘zgaruvchan toklarga bo‘linadi. T o‘g‘rilangan tezkor tok m an­
balari xarakterli guruhtii tashkil etadi. Tezkor tok sifatida o ‘zgar- 
mas, to ‘g‘rilangan va 24, 48, 100, 110 va 220 V kuchlanishli 
o ‘zgaruvchan tokdan foydalaniladi.
0 ‘zgarmas tokning avtonom (mustaqil) manbayi sifatida alo- 
hida statsionar yoki ko‘chma kislotali yoki ishqorli akkumulator- 
lardan tashkil topuvchi akkumulator batareyalari xizmat qiladi.
Kislotali akkumulatorlarning (12.1 
-a, b
rasm) asosiy qismi 
b o ‘lib bak, qo‘rg‘oshin plastinalar, separatorlar va elektrolit hi-
12.1-rasm.
Kislotali elektr akkumulatorlari:
a
— statsionar; 
b
— ko‘chma (staiterli); 
1, 10
 — yog‘och va plastmassa
baklar; 
2, 5 —
manfiy va musbat plastinalar; 
3
— tayanch shisha;
4, 17 —
separatorlar; 
6 —
listli qo‘rg‘.bshin; 7 — qutbning chiqishi;
8 —
masofaviy (tutib turuvchi) yog‘och tayoqchalar; 
9, 15
— elementlararo
tutashmalar; 
11,
/ 2 — manfiy va musbat plastinalar bloklari; 
13,
16 —
musbat va manfiy plastinalar bloklarining chiqishlari;
14
 — tiqin; 
18 —
izolatsion prizmalar.
173

---

soblanadi. Akkumulatorning 
1
va /tfbaklari ichiga listli qo‘rg‘oshin 
yotqizilgan to ‘g‘ri to ‘rtburchakli yog‘och quti yoki plastmassa qu- 
tini ifodalaydi. Kichik akkum ulatorlarning idishlari shishadan 
yasaladi. Musbat sifatida ishchi yuzani kattalashtiruvchi ko‘p sonli 
qovurg‘alarga ega bo‘lgan qo‘rg‘oshin plastinalar 5, manfiy sifatida 
esa quti shaklidagi plastinalar 
2
dan foydalaniladi.
Plastinalar bir-biridan ularni o ‘zaro izolatsiyalovchi separa- 
torlar 
4 у
a 
17
bilan ajratilgan. Elektrolit sulfat kislotasi va distil- 
langan suv aralashm alaridan iborat b o ‘ladi. A kkum ulatorda 
jamlangan elektr energiyasini to ‘ldirib turish uchun zaryadlovchi 
va podzaryadlovchi qurilmalar xizmat qiladi. Podzaryad va zaryad 
agregatlari sifatida katta xizmat qilish davri va yuqori o ‘ta yukla- 
nish imkoniga ega bo‘luvchi kremniyli va selenli statik to ‘g‘rilash 
qurilmalaridan foydalaniladi. Ular harakatlanuvchi qismlarga ega 
emas va xizmat ko‘rsatish uchun qulaydir.
Akkumalator batareyasini podzaryadlash uchun batareya bi­
lan birgalikda doimiy podzaryad holatida ishlovchi yarimo‘tkaz- 
gichli to ‘g‘rilash qurilmasi РТАБ-4 (12.2-rasm) qo‘llaniladi. Bu 
qurilma bir-biriga bog‘liq boim agan holda batareyaning asosiy va 
yordamchi elementlariga ulangan asosiy va yordamchi kuchlanish