Axborot kommunikatsiya texnologiyalari

7. Kompyuter tarmoqlarida manzil tushunchasi. Domen tushunchasi 
Adreslash tizimi. 
Amaliyotda internetning real, fizik bog’lanishlar orqali 
tashkil topgan tarmog’idagi kompyuterlar bilan virtual axborot fazosini tashkil 
etuvchi elektron hujjatlari har xil manzillar yordamida ifodalaniladi. U 32 razryadli 
ikkilik son bilan ifodalanadi. Masalan: 01001011001001001011010010100101. 
Bunday manzilni yodda saqlash qiyin. SHu bois u, 8 bitdan iborat 4 blokka bo’linib 
o’nli sanoq tizimida, bloklar nuqtalar bilan ajratilib yoziladi. Masalan: 123.45.67.89; 
196.201.90.0; 142.26.137.07. Ushbu manzil IP (Internet Protocol) manzil deb 
ataladi. Internetga doimiy ulangan kompyuterlar o’zgarmas IP manzilga ega bo’ladi. 
Agar kompyuter foydalanuvchisi internetga faqat vaqtinchalik ishlash uchun 
ulanadigan bo’lsa, u holda ushbu kompyuter vaqtinchalik IP manzilga ega bo’ladi. 
Bunday IP manzil dinamik IP manzil deb ataladi. Tarmoqda mavjud bo’lgan 
ixtiyoriy kompyuter IP manzilini bilgan holda, unga har xil ko’rinishdagi so’rovlar 
bilan murojaat qilishi mumkin bo’ladi. Bu so’rovlar o’sha kompyuterda 
saqlanayotgan elektron hujjatlar, ma’lumotlar bazasi, yoki bo’lmasa undagi biror bir 
dasturni ishlatishga, o’sha kompyuter tarkibiga kirgan texnik resurslar 
imkoniyatidan foydalanishga oid bo’lishi mumkin va h-zo. Internet axborot muhitini 
tashkil etuvchi elektron hujjatlarning har biri kompyuterlarning IP manzillaridan 
boshqa o’zlarining takrorlanmas, unikal manzillariga ega. Bu manzil URL (Uniform 
Resource Locator) manzil deb ataladi. Masalan, O’zbekiston Respublikasi 
hukumatining rasmiy axborotlari, Oliy majlis qarorlari haqida ma’lumot beruvchi 
elektron sahifa manzili www.gov.uz. Demak, internet tarmog’ida biror bir hujjat 
e’lon qilingan bo’lsa, u yagona takrorlanmas URL manzilga ega bo’ladi. 
Kompyuterda bir nom bilan ikkita fayl mavjud bo’lmaganidek, internetda ham ikki 

---

106 
elektron hujjat bir xil URL manzilga ega bo’lmaydi. Internetda domenli manzillash 
ham mavjud.
Domen - bu tarmoqdagi hamma nom xostlar guruhidir. Agar kompyuter va 
domen nomi ma’lum bo’lsa, ularning manzilgohi haqida aniq tasavurga ega bo’lish 
mumkin. Nomerlardagi domenlar bir-biridan nuqtalar orqali ajralib turadi. Nomda 
birinchi o’rinda IP manzilli aniq kompyuter - ishchi mashinaning nomi turadi. 
Masalan: ux.cso.uiuc.edu; nic.ddn.mil; yoyodyne.com.