397
murakkab, chalkash ma’nosini bildiradi), «boshqotirma» va shunga o‘xshash
sinovlar kiritiladi.
Mazkur yo‘nalishning namoyandalarining e’tirof etishlaricha, «aqliy iste’dod
koeffisiyenti» qandaydir o‘zgarmas mezon sifatida «umumiy intellektni»
(inglizcha) ro‘yobga chiqarish imkoniyatiga egadir. Shuni ta’kidlash joizki, «aqliy
iste’dod koeffitsiyenti» nazariyasida bahsli jabhalar mavjudkim, bunda shaxsning
aqliy qobiliyatlari namoyon bo‘ladi. Rus psixologi L.S.Vigotskiy yuqoridagi
nazariyaga o‘z e’tirofini bildirgan holda ikki bosqich, ya’ni «eng yaqin taraqqiyot
zonasi», «aktual faoliyat zonasi» orqali qobiliyatni to‘g‘ri aniqlash mumkinligini
ko‘rsatib bergan edi. Hozirgi zamonda qo‘llanayotgan test sinovlari
o‘tmishdoshlaridan ko‘p jihatdan ajralib turadi, lekin ko‘pincha xotira mahsullarini
ochishga xizmat qildi, ijodiy tafakkur natijalari esa diqqat markazidan chetda qolib
ketish hollari uchraydi.
Shaxs egallashi shart hisoblangan faoliyat, u xoh ta’lim, xoh mehnat, xoh
o‘yin, xoh sport bo‘lishidan qat’iy nazar, uning bilish jarayonlariga, aqliy
xislatlariga, hissiy-irodaviy jabhalariga, senso-motor sohasiga, xarakterologik
xususiyatlariga muayyan talablar qo‘yadi va ularning hamkorlikdagi sa’y-harakati
tufayli muvaffaqiyatlarga erishiladi. Psixologik ma’lumotlarga qaraganda,
insondagi yuksak ko‘rsatkichga erishgan sifat harchand ustuvorlikka ega
bo‘lmasin, u talablarni qondirish imkoniyatiga ega bo‘lmaydi. Ayrim hollarda
alohida namoyon bo‘lgan psixik xususiyat (xislat) faoliyatining yuksak
mahsuldorligi va samaradorligini ta’minlash qurbiga ega, u qobiliyatlar uddalay
oladigan imkoniyat bilan bab-baravar kuch quvvat tariqasida vujudga keladi, degan
faraz o‘zini oqlamaydi. Shu-ning uchun qobiliyatlar murakkab tuzilishga ega
bo‘lgan psixik sifatlar (xislatlar) majmuasidir deyish juda o‘rinlidir.
Dostları ilə paylaş: