Dərslik rəHBƏRLİk azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24 saylı

VIII FƏSIL. DƏRİ VƏRƏMİ
Dərinin mikobakteriyalar ilə törənən bakterial infeksiyaları
Dəri vərəmi (Tuberculosis cutis) - dəri və selikli qişaların xroniki, bakterial infek-
siyası olub, vərəm çöpləri tərəfindən tördəri və selikli qişaların xroniki, bakterial in-
feksiyası olub, vərəm çöpləri tərəfindən törədilir, müxtəlif klinik təzahürlər və dəridə 
spesifik qranulema əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur.
Epidemiologiya. Dəri vərəmi bütün dünyada yayılmışdır. İstiqamətləndirici məlu-
matlara görə hər il dünyada 0,3-0,5 mln insan dəri vərəmi ilə xəstələnir, belə ki, bunların 
2/3 hissəsini Afrika, Asiya və Latın Amerikası əhalisi təşkil edir. Avropa kontinentində 
dəri vərəmi ilə daha çox uşaqlar və qadınlar xəstələnir. Eyni zamanda dəri vərəminin 
müəyyən forması var ki, yalnız kişilərdə (ziyilli vərəm) və ya yalnız qadınlarda (indu-
rativ eritema) təsadüf edilir.
• 
İnfeksiya mənbəyi – xəstə insan və infeksiyaya yoluxmuş mal-qara.
• 
İnfeksiyanın yoluxma yolları
ekzogen – zədələnmiş epidermisdən bilavasitə xəstədən və ya hər hansı əşyadan.
endogen – digər orqanda olan vərəm ocağından limfogen və ya hematogen yolla.
per continuitatum (xəstəlik müddəti ərzində) – bilavasitə vərəmlə zədələnmiş qonşu 
orqanlardan, limfa düyünlərindən oynaq və sümüklərdən.
autoinokulyasiya yolu ilə - vərəmlə zədələnmiş orqanların ifrazatından (bəlğəm, si-
dik, nəcis).
• 
Dəri vərəminin inkişaf etməsinə müxtəlif ekzogen faktorlar – 
qeyri-qənaətbəxş sosial-məişət şəraiti, əlverişsiz iqlim şəraiti (aşağı 
temperatur, yüksək rütubət), istehsalatda sanitar nomalara riayət 
etməmək, həddən artıq soyuma, zədələnmələr və mikrotravmatizm, 
fərdi faktorlar – keyfiyyətsiz qidalanma, neyro- və endokrinopatiya, 
immunçatışmamazlıq, somatik və infeksion xəstəliklər, su və 
mineralların mübadiləsinin pozulması, vitamin disbalansı, damar 
pozuntuları təsir edir.
Etiopatogenez. Dəri vərəminin törədicisi Mycobacterium mənşəlidir, onun tərkibin-
də mikol turşusu var. İnsanda vərəm əsasən iki tip mikobakteriyalar tərəfindən törədilir: 
insan tipi – Mycobacterium tuberculosis və öküz tipi Mycobacterium bovis. Insan üçün 
həmçinin başqa tip mikobakteriyalar da patogen ola bilər, lakin çox az dərəcədə.
Yaddaş!
Mycobacterium tuberculosis – hərəkətsiz, qrammüsbət obliqat aerob olub, hüceyrə 
divarında çoxlu miqdarda lipidlər saxlayır. Nazik, düz və ya azacıq bükülmüş, 1-4 mkm 
uzunluqlu, 0,2-0,6 mkm diametrli, ucları azacıq dairəvi və qalınlaşmış, Sil-Nilson üsulu 
ilə qırmızı rəngə boyanan homogen və ya dənəli görünüşə malikdir.
Sağlam dəri mikobakteriyaların həyat fəaliyyəti üçün qeyri-əlverişli mühitdir. Lakin 
orqanizmin azalmış rezistentliyi fonunda, yuxarıda sadalanan ekzogen və fərdi faktorlar 
hesabına dərinin Mycobacterium tuberculosis mikobakteriyalarına meylliliyi artır. Mi-
kobakteriyalar faqositlərin və spesifik antitellərin aktivliyinə qarşı müqavimət göstər-

---

121
mək qabiliyyəti əldə edirlər. Nəticədə, mikobakteriyaların 
daxil olduğu erkən mərhələdə eksudasiya və alterasiyanın 
qeyri-spesifikliyi üstünlük təşkil edir, infiltratda polinuk-
learlar əsas yer tutur, limfositlər az olur, çoxsaylı miko-
bakteriyalar aşkar edilir. Tədricən hüceyrə reaksiyasının 
xarakteri dəyişir, qranulemanın inkişafı, kazeoz (kəsmiyə-
bənzər) nekrozun formalaşması ilə iltihabın proliferativ fa-
zası başlayır, mikobakteriyalar az təsadüf edilir, tuberkulin 
sınağı müsbət olur.
Vərəm qranuleması – hiperhəssas ləng tipinin tipik 
nümunəsidir. Patomorfoloji olaraq nəhəng Lanqhans hü-
ceyrələri ilə epitelioid-hüceyrə ocaqları təzahür edir. Qra-
nulemada kazeoz nekrozun dərəcəsi, eləcə də dermanın 
zədələnmə dərinliyi və qranulemanın miqdarı ilə limfosit-
lərin, plazma hüceyrələrinin qeyri-spesifik dermal infiltratı 
arasındakı nisbətin variasiyasının dəri vərəminin forma-
sından asılı olaraq dəyişir.
Yaddaş!
Tuberkulin sınaqları – vərəmə qoyulan diaqnostik sınaqlar, insan orqanizminin 
vərəm mikobakteriyaları ilə infeksiyaya yoluxmasını, həmçinin infeksiyaya yoluxmuş
və ya vaksinləşmiş şəxslərin reaktivliyini öyrənmək üçün aparılır. Ən çox dərialtı 2 
TV tuberkulini yeridilməsi ilə aparılan Mantu sınağı tətbiq edilir. Mantu sınağı 72 saat 
sonra qiymətləndirilir: mənfi – infiltratın olmaması və ya yalnız inyeksiya reaksiyasının 
olması; şübhəli – 2-4 mm diametrli papulanın olması; müsbət – 5mm və daha böyük 
diametrli papulanın olması; hiperergik – infiltratın və ya böyüklərdə - 21 mm və daha 
böyük ölçülü, uşaq və yeniyetmələrdə - 17 mm və daha böyük ölçülü vezikulonekrotik 
ocaqların olması.