International scientific journal 323 noverbal kommunikatsiya – paralingvistikaning o’rganilish tarmog’i sifatida temirova Feruzabonu Temir qizi

2022 
№4
328 
odamga nisbatan qiziqish kuchliligini (bunda ko’z qorqchig’i kengayadi) yoki salbiy munosabat 
kuchliligini ko’rsatadi (bunda qorachiqlar torayadi). Ammo vizual aloqada milliy xususiyatlarni 
inobatga olish kerak. Janubiy Yevropa xalqlarida suxbatdoshning ko’zlariga uzoq tikilish odatiy 
xol. Ba’zilarga bu xaqorat bo’lib tuyilishi mumkin. Yaponlar yuzga nisbatan bo’yinga ko’proq 
qaraydilar. Vizual kontakt 10 soniyadan ortmasligi kerak. Vizual aloqaning optimal varianti 
suzbatdoshlarning yuzma-yuz emas, ma’lum burchak ostida (90 gradus) bir-biriga yuzlanishidan 
iborat. Bunday joylashish tikilib turishga majbur qilmaydi va xarakatlarning erkin bo’lishini 
ta’minlaydi. Demak, noverbal muloqotda bir qancha belgilar tizimlaridan foydalaniladi. Ulardan 
foydalanish ko’pincha ongsiz ravishda amalga oshiriladi.
4. Muloqot jarayonida takesikaning ham ahamiyati juda muhim. Noverbal kommunikatsiyaning
bu turi muloqot jaroyonida suxbatdoshlarning dinamik xarakatlarini o’rganadi. Jumladan, qo’l
qisish, tegib ketish, olqish yoki shunga o’xshash boshqa dinamik xarakatlar. Muloqot jarayonida
aynan bir dinamik belgilardan foydalanish bu suxbatdoshlarning yoshi, jinsi, kasbi, ijtimoiy
maqomidan kelib chiqib farqlanadi. Muloqot jaroyonida paralingvistik vositalarning noto’g’ri
qollanilishi nizolar kelib chiqishiga ham sabab bo’lishi mumkin. [1.79-89]
Aslida, muloqot biz bilgandan ko’ra ko’proq ma’noni anglatadi. So'zlar bizning 
shaxslararo muloqotimizning kichik bir qismidir. Ilmiy tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, muloqot 
paytida biz barcha ma'lumotlarning 55 foizini tana harakatlari yordamida olamiz: ko'z bilan 
aloqa qilish, imo-ishoralar, pozitsiya, postlar; Axborotning 38 foizi ovoz ohangi bilan, faqat 7 
foizi suxbat bilan uzatiladi. Shuning uchun nafaqat nima deyishimiz, balki uni qanday aytishimiz 
ham muhimdir. Masalan, talabalarni aktyorlik maktablarida nafaqat o'z so'zlari, balki tana 
harakatlari, ovozi bilan ham ma'lumotni to'g'ri yetkazish uchun maxsus o'qitiladi. Noverbal 
muloqot yordamida ma'lumotni suhbatdoshingiz to'g'ridan-to'g'ri anglashi mumkin. F. 
Shillerning ta'kidlashicha: «Insonning so'zlaridan u qanday ko'rinishni niyat qilgani haqida 
xulosa chiqarish mumkin, lekin u aslida qanday ekanligini - uning yuz ifodalaridan, so'zlarni 
aytishdagi beixtiyoriy imo-ishoralaridan taxmin qilish mumkin. 
Noverbal muloqotni o'rganishning eng qadimgi davri notiqlik risolalaridir. Muloqot 
jarayonida insonlar xaqida juda ko’plab ma’lumotlarga ega bo’lish mumkin. Bunda faqat 
mimika, holat, nutqning intonatsion xususiyatlari, pantomimik xarakatlariga e’tibor berish kerak, 
aynan shu xususiyatlar orqali insonlar xaqida ko’p ma’lumot olish mumkin. 
XULOSA 
Bundan tashqari noverbal kommunikatsiya vositalari turli xalqlarda turlicha qo’llanilishi 
ham alohida e’tiborga molik. Lekin yana bir e’tiborli jihati ko’pgina xalqlarda eng ko’p 
qo’llaniladigan insonlarning hissiyotlarini ifodalaydigan kommunikativ vositalar deyarli 
farqlanmaydi. Insonlarning noverbal muloqotdagi xatti xarakatlari ularning emotsional holatlari 
xaqida to’liq ma’lumot beradi. Chunki, muloqot jarayonida inson o’zi bilmagan holda his-
tuyg’ularini namoyon qiladi va bu jarayonni boshqaro olmaydi. Albatta, ba'zi pozitsiyalar, imo-
ishoralar taqlid qilinishi mumkin, ammo ongli ravishda boshqarilmaydigan juda ko'p xatti-
harakatlar belgilari mavjud, shuning uchun ularni hech qanday tarzda soxtalashtirish mumkin 
emas. Bunday belgilarga avtonom nerv tizimining faoliyatiga asoslangan belgilar (terlash, 
terining oqarishi va qizarishi, nafas olishning o'zgarishi (u kamdan-kam yoki tez-tez, yuzaki yoki 
chuqur bo'lishi mumkin va hokazo), qorin bo'shlig'ining ohangidagi o'zgarishlar kiradi. Inson 
mushaklari (tananing beixtiyor kuchlanishi mumkin), yo'talish, yutish). Noverbal belgilarning 
foydalanilishiga ko'ra, suhbatdosh tomonidan taqdim etilgan ma'lumotlarning noto'g'ri yoki 

---

UIF-2022: 8.2
SCIENCE AND INNOVATION
ISSN: 2181-3337
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL