Mövzu №1: ″″″″ darəetmənin, dövlət idar

Tədris işi Akademiyanın fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Onun fəaliyyət dairəsi dərs 

məşğələlərinin,  eləcə  də  müdavim  və  dinləyicilər  tərəfindən  tədris  materiallarının 

mənimsənilməsini, cari və yekun nəzarəti işinin bütün növlərinin planlaşdırılmasını, təşkilini 

 

444 

 

və keçirilməsini əhatə edir. Bu iş müəyyən edilmiş qaydada təsdiq olunmuş tədris planlarına 

və fənn proqramlarına müvafiq surətdə təşkil olunur və aparılır. 

 Akademiyada təhsil azərbaycan dilində aparılır. 

Tədris məşğələlərinin əsas növləri aşağıdakılardır: 

- mühazirə; 

- seminar (diskussiya); 

- praktik məşğələ; 

- təlim (işgüzar oyun); 

- referatın hazırlanması; 

- fərdi mükalimə (kollokvium); 

- məsləhət saatı; 

- sərbəst hazırlıq saatı; 

- yoxlama işi; 

- tədris təcrübəsi və ixtisas üzrə təcrübə. 

Ayrı-ayrı  fənlər  üzrə  nəzəri  (elmi-praktiki)  konfranslar  və  Akademiyanın  Elmi 

Ş

urasının qərarı ilə müəyyən edilmiş digər növ məşğələlər keçirilə bilər. 

Yoxlama işləri, suallara yazılı cavablar və ya məsələlərin həlli şəklində yerinə yetirilir. 

Yoxlama işi üçün tapşırıqların məzmunu və onun icra qaydası kafedra tərəfindən müəyyən 

edilir. 

Məsləhət,  müdavim  və  dinləyicilərin  tədris  işinə  rəhbərliyin  və  dərs  materiallarının 

sərbəst öyrənilməsində onlara yardım göstərilməsi formalarından biridir. Məsləhət üntəzəm 

olaraq sərbəst hazırlıq saatlarında və əsasən fərdi xarakter daşıyır. 

Sərbəst  hazırlıq  işi,  təlim-tərbiyə  prosesinin  mühüm  tərkib  hissəsidir  və  dərs 

məşğələlərinin  bütün  növlərində  əldə  edilmiş  bilik  və  vərdişləri  möhkəmlətmək  və 

dərinləşdirmək,  kurs  işlərini  yerinə  yetirmək,  qarşıdakı  məşğələlərə,  məqbullara  və 

imtahanlara hazırlaşmaq, biliklərin mənimsənilməsində əqli əmək mədəniyyətini, sərbəstliyi 

və təşəbbüskarlığı formalaşdırmaq məqsədi daşıyır. 

Dövlət  buraxılış  imtahanları,  dövlət  imtahan  komissiyasının  fəaliyyəti  dövründə 

keçirilir. Dövlət imtahanlarına hazırlıq və onların verilməsi üçün hər imtahan 5-6 gün hesabı 

ilə  vaxt  ayrılır.  Dövlət  imtahanlarının  keçirilmə  qaydası  “Dövlət  imtahan  komissiyaları 

haqqında” əsasnamə ilə müəyyən edilir. 

Akademiyada  tərbiyə  işi-ideya,  peşə,  mənəvi,  hüquqi,  estetik  və  fiziki  tərbiyə 

vəzifələrinin  yerinə  yetirilməsinə  kompleks  şəkildə  yanaşmaq  əsasında,  tədris  prosesi  ilə 

üzvi vəhdətdə təşkil olunur və aparılır. 

Metodik  iş  təlim-tərbiyə  işinin  tərkib  hissəsi  olub,  Akademiya  rəhbərliyinin, 

kafedraların,  professor-müəllim  heyətinin,  kurs  rəislərinin  və  onların  müavinlərinin 

fəaliyyətinin əsas növlərindən biridir. 

Metodiki  iş,  dərs  məşğələlərinin  bütün  növlərinin  səmərəliliyi  və  keyfiyyətinin 

yüksəldilməsi,  rəis  və  professor-müəllim  heyətinin  pedaqoci  ustalığının  artırılması,  təlim-

tərbiyə  prosesinin  təşkilinin  və  təminatının  təkmilləşdirilməsi  kimi  başlıca  vəzifələri  əhatə 

edir. Kafedra, metodik işin mərkəzi hesab olunur. 

 Akademiyada aşağıdakı ictimai təşkilatlar yaradıla bilər:  

- elmi cəmiyyətlər;  

- elmi-texniki yaradıcılıq mərkəzləri; 

- gənc alimlər və mütəxəssislər şurası;  

 

445 

 

- müəllim və müdavimlərin başqa elmi-pedaqoci birlikləri. 

Akademiyanın tədris-maddi bazası - tədris planlarına, tədris proqramlarına və müasir 

tədris  metodikasına  müvafiq  surətdə  müəyyən  edilmiş  ixtisaslar  üzrə  müdavim  və 

dinləyicilərin hazırlığının təmin edilməsi, habelə elmi tədqiqatların yerinə yetirilməsi və elmi 

kadrların  hazırlanması  üçün  nəzərdə  tutulmuş  maddi  və  texniki  vasitələr,  binalar,  qurğular 

kompleksidir. 

Akademiyada metodik işin planlaşdırılması və təşkili tədris metodiki şöbə tərəfindən 

həyata  keçirilir:  bu  şöbə  dərs  ili  üçün  tədris-metodik  iş  planı  hazırlayır,  onun  yerinə 

yetirilməsini təşkil edir və ona nəzarət edir. 

Kafedralarda metodik iş tədris ili üzrə planlaşdırılır və müstəqil bölmə kimi illik plana 

daxil edilir. 

Elmi iş, Akademiyanın fəaliyyətinin əsas növlərindən biri kimi onun rəhbər, professor-

müəllim və elmi heyətinin xidməti vəzifəsidir. 

Elmi işin əsas formaları aşağıdakılardır: 

-  fundamental və tətbiqi-nəzəri araşdırmalar aparılması; 

-  nəzəri  nəticələrin  və  müddəaların  laboratoriya  şəraitində,  sınaq  meydanlarında 

eksperimental  şəkildə  yoxlanılması,  tədqiqatların  nəticələrinin  ümumiləşdirilib  tövsiyələr 

hazırlanması; 

- nizamnamələrin, əsasnamələrin, təlimatların, tövsiyələrin və digər rəhbər sənədlərin 

layihələrinin hazırlanmasında iştirak edilməsi; 

-  dissertasiyaların,  dərsliklərin,  dərs  vəsaitlərinin,  monoqrafiyaların,  məqalələrin, 

məruzələrin, təklif və rəylərin hazırlanması; 

-  elmi  konfransların,  seminarların,  müşavirələrin  və  nəzəri  diskussiyaların 

hazırlanması, keçirilməsi və onun nəticələrinin ümumiləşdirilməsi. 

Akademiyada elmi iş illik plana müvafiq surətdə təşkil olunur və aparılır. 

Akademiyada  elmi-pedaqoci kadrların  hazırlanması,  elmi  dərəcələrin  və  elmi  adların 

verilməsi qaydaları haqqında Əsasnaməyə uyğun təşkil olunur. 

Qabaqcıl təcrübəni yaymaq, tədris-maddi bazası yaratmaq, inkişaf etdirmək və ondan 

istifadə etmək məqsədilə Akademiya tematik sərgilərdə, baxışlarda və müsabiqələrdə iştirak 

edir. 

Akademiyanın bütün  fəaliyyətinə  elmi  dərəcəsi və elmi  pedaqoci  fəaliyyət  təcrübəsi, 

yaxud rəhbər vəzifələrdə əməli iş təcrübəsi olan, daxili işlər naziri tərəfindən vəzifəyə təyin 

edilən və vəzifədən azad olunan rəis rəhbərlik edir. 

 Rəis,  Akademiyanın  işini  təşkil  edir  və  onun  vəziyyəti  üçün  şəxsən  məsuliyyət 

daşıyır.  O,  bütün  şəxsi  heyətin  birbaşa  rəisidir.  Daxili  işlər  orqanlarının  intizam 

Nizamnaməsinə  uyğun  olaraq  tabeçiliyində  olan  əməkdaşları  mükafatlandırmaq,  intizam 

məsuliyyətinə  cəlb  etmək,  müvafiq  surətdə  Akademiyanın  əmlakına  və  vəsaitinə  sərəncam 

vermək,  müqavilələr  bağlamaq,  etibarnamələr  (o  cümlədən  öz  vəkalətinin  başqasına 

tapşırmaq hüququ ilə) vermək, banklarda Akademiyanın büdcə və başqa hesablarını açmaq 

hüququna malikdir. 

Rəis,  Akademiya  rəhbərliyinin  funksional  vəzifə  bölgüsünü,  tabeçiliyində  olan 

bölmələrin (şöbələrin) vəzifələrini müəyyən edir. 

Akademiyada  vəzifələrə  təyinetmə  və  vəzifədən  azadetmə  D N  tərəfindən  müəyyən 

edilmiş nomenklatura vəzifələri siyahısına uyğun həyata keçirilir. 

 Akademiya rəisinin vəzifələri aşağıdakılardır: 

 

446 

 

-  Akademiyanın  inkişaf  perspektivlərini  müəyyən  etmək,  tədris-metodik,  tərbiyə  və 

elmi-tədqiqat işini, maliyyə və inzibati təsərrüfat fəaliyyətini təşkil etmək; 

-  Elmi  Şuranın  işini,  eləcə  də  kadrların  hazırlanması,  yenidən  hazırlanması  və 

ixtisasının artırılması məsələləri barədə direktiv qərarların yerinə yetirilməsini təmin etmək; 

- Akademiyanın daxili işlər orqanlarının tədris müəssisələri, elmi-tədqiqat idarələri və 

digər bölmələri ilə, habelə başqa nazirliklərin və baş idarələrin tədris və elmi təşkilatları ilə 

qarşılıqlı fəaliyyətini təşkil etmək; 

-  qanunvericiliyə  əsasən,  eləcə  də  daxili  işlər  naziri  tərəfindən  təsdiq  olunmuş 

Nizamnaməyə  müvafiq  olaraq  müdavim  və  dinləyicilərin  qəbul  edilməsi,  buraxılışı,  xaric 

edilməsi, habelə D N rəhbərliyinin razılığı ilə Akademiyadan başqa ali məktəbə və ya əksinə 

köçürülməsi; 

-  Azərbaycan  Respublikası  D N-in  kadrlarla  iş  fəaliyyətinə  dair  normativ  aktların 

tələblərinin  icrasını  təşkil  etmək  Akademiyanın  şəxsi  heyətinin  seçilməsi,  yerləşdirilməsi, 

təhsili və tərbiyəsi işinə rəhbərlik etmək; 

-  Akademiyada  nizam-intizam  qaydalarına,  dövlət  və  xidməti  sirrin  saxlanılmasını, 

məxfiçilik  reciminə  riayət  olunmasını  təmin  etmək,  səfərbərlik  işi  və  mülki  müdafiə 

sahəsində zəruri tədbirlər keçirmək; 

-  tədris,  elmi-tədqiqat  işlərinin  keyfiyyətinin  yüksəldilməsi,  maddi-texniki  bazanın 

möhkəmləndirilməsi  və  inkişafı  üçün  tədbirlər  hazırlamaq  və  həyata  keçirmək,  maliyyə-

təsərrüfat  fəaliyyətini  təkmiləşdirmək,  maddi-texniki  ehtiyatların  və  pul  vəsaitinin 

toxunulmazlığını  təmin  etmək  və  bunlardan  qənaətlə  istifadə  etmək,  əmək  şəraitinin 

təhlükəsizliyini təmin etmək, onu səmərəli təşkil etmək; 

- Akademiyanın daimi heyətinin ixtisasının və hazırlığının artırılmasını təşkil etmək; 

-  sosial sahənin inkişafı üçün tədbirlər görmək; 

 -  intizamlı  və  təşəbbüskar  əməkdaşları  təhsil  almaq  üçün  ali  təhsil  müəssisələrinə 

göndərmək. 

Ş

tat  sayının  və  əmək  haqqı  fondunun  dəyişdirilməsi,  müvafiq  təklif  və  təqdimat 

ə

sasında, D N tərəfindən həyata keçirilir. 

Akademiyada  daxili  qaydalar  hərbi  tədris  müəssisələrindəki  daxili  qaydalara  uyğun 

olaraq müəyyən edilir. 

Akademiyanın  fəaliyyətinin  əsas  məsələlərinə  baxılması  üçün  rəisin  sədrliyi  ilə 

Akdemiyanın  Elmi  Şurası  təşkil  olunur.  Şura,  öz  işini  “Elmi  şura  haqqında”  Azərbaycan 

Respublikası  Təhsil  Nazirliyi  tərəfindən  təsdiq  olunmuş  Əsasnamənin  tələblərinə  müvafiq 

surətdə həyata keçirir. 

Akademiyanın  cari  işinin  təşkilinə,  Azərbaycan  Respublikası  D N-in  normativ 

aktlarının  icrası  ilə  bağlı  əməli  məsələlərə  Akademiyanın  rəisi  yanında  təşkil  olunmuş 

ə

məliyyat müşavirələrində baxılır. 

Akademiyaya  verilmiş  hüquqlar  onun  rəisi  və  funksional  vəzifələrinə  müvafiq 

müavinlər və köməkçilər tərəfindən həyata keçirilir. 

         Akademiya,  qarşısında  qoyulmuş  vəzifələrin  həyata  keçirilməsi  üçün  aşağıdakı 

hüquqlara malikdir: 

-  yuxarı  orqanların  səlahiyyətinə  aid  edilməyən  və  mövcud  qanunvericiliyə  zidd 

olmayan zəruri qərarlar qəbul etmək və tədbirlər həyata keçirmək; 

- Akademiyanın ştatlarında dəyişikliklər edilməsi barədə təkliflər irəli sürmək. 

 

447 

 

Akademiya,  tədris,  tədris-metodik  və  elmi-tədqiqat  işində  aşağıdakı  hüquqlara 

malikdir: 

  Akademiyanın Elmi Şurasının qərarı ilə: 

- tədris planları işləyib hazırlamaq və təsdiq etmək; 

-  təhsil  müddəti  ixtisar  edilmiş  və  ya  uzadılmış  tədris  planları  hazırlamaq  və  təsdiq 

etmək; 

-  müdavimləri  sərbət  hazırlıq  işinə  həvəsləndirmək,  onların  praktiki  təhsilini 

təkmilləşdirmək  məqsədi  ilə  tədris  prosesinin  təşkili,  o  cümlədən  tədris  məşğələlərinin 

müxtəlif növləri nisbətinin dəyişdirilməsi məsələlərini həll etmək; 

-  öyrənilən  fənlərin  birləşdirilməsi  hesabına  sayını  ixtisar  etmək,  bir  neçə  semestr 

tədris olunan fənn üzrə bir imtahan müəyyən etmək; 

-  müdavimlərə  gələcək  peşə  fəaliyyətinin  müasir  forma  və  metodlarını  öyrətmək 

məqsədilə sərbəst hazırlıq saatları hesabına tədris təcrübəsi tətbiq etmək; 

- tədris prosesinin ardıcıllığını, o cümlədən tədris təcrübəsinin keçirilməsi, sessiyaların 

sayını və müddətini, semestrlərin başlanması və qurtarması müddətlərini müəyyənləşdirmək; 

- yerli şəraitdən, müvafiq tədris-maddi bazasının olmasından asılı olaraq tədris fənləri 

üçün  ayrılan  vaxt  hesabına  tədris-düşərgə  toplanışları  və  kompleks  əməliyyat  təlimləri 

keçirmək; 

- dövlət imtahanlarına daxil edilən ixtisas fənlərini müəyyənləşdirmək; 

- elmi bölmələrin fəaliyyətinin səmərəliliyinin təhlili əsasında onların inkişafının və ya 

ləğv edilməsinin məqsədəuyğunluğu haqqında qərar qəbul etmək. 

Müəyyən edilmiş qaydada: 

-  ixtisas  fənlərinin  daha  dərindən  öyrənilməsi  məqsədilə  müvafiq  kafedraların 

təqdimatı  ilə  yuxarı  kursların  ayrı-ayrı  müdavimlərinə  tədris  vaxtının  yenidən 

bölüşdürülməsi hesabına (təhsil müddəti hüdudunda) fərdi hazırlıq planları müəyyən etmək; 

- tədris-metodik və elmi-tədqiqat işinin təkmilləşdirilməsinə dair təkliflər hazırlamaq, 

lazım gəldikdə onları yuxarı orqanların müzakirəsinə vermək; 

- müstəqil olaraq tədris planları və proqramları, metodik göstərişlər, müdavimlər üçün 

tapşırıqlar və digər tədris-metodik sənədlər çap etmək; 

- tədris və tədris-metodik ədəbiyyat (elmi əsərlərin məcmuələri, elmi və elmi-praktik 

konfransların  materialları,  dərsliklər  və  dərs  vəsaitləri)  nəşr  etmək,  başqa  ali  məktəblərlə 

ə

laqə saxlamaq; 

- digər nazirliklərin və baş idarələrin tədris müəssisələri və elmi-tədqiqat idarələri ilə 

yaradıcılıq əməkdaşlığı haqqında müqavilələr bağlamaq və təsdiq etmək; 

- məşğələlərin keçirilməsi üçün əmək haqqının saathesabı ödənilməsi şərti ilə digər ali 

məktəblərdən alimlər və yüksək ixtisası mütəxəssislər cəlb etmək; 

- öz xərcini ödəmə əsasında Akademiyaya daxil olmaq üçün kurslar təşkil etmək; 

-  elmi,  elmi-praktik  və  metodik  konfranslar  (müşavirələr,  toplanışlar,  seminarlar) 

keçirmək; 

-  respublikanın  və  başqa  ölkələrin  digər  tədris  müəssisələri,  elmi-tədqiqat  idarələri, 

elmi və elmi-texniki cəmiyyətləri ilə tədris və elmi ədəbiyyat nəşrləri mübadiləsi keçirmək. 

Ə

saslı  tikinti,  əsaslı  təmir,  maliyyə  fəaliyyəti,  əmək  və  əmək  haqqı  sahəsində 

Akademiyanın hüquqları qüvvədə olan qanunvericiliklə və Azərbaycan Respublikası D N-in 

normativ aktları ilə tənzim edilir. 

 

 

448 

 

 

N Ə T   C Ə 

 

Qəbul  edilmiş  normalara  görə  təhsil  sahəsində  islahat-bu  sahədə  dövlət  siyasətinin 

ə

sas  prinsiplərinə  uyğun  təhsilin  məqsəd  və  vəzifələrini  həyata  keçirmək  mexanizmini 

müəyyən edir. Təhsil sistemi şəxsiyyətin formalaşması, elmin, mədəniyyətin inkişafı və işçi 

qüvvəsinin təkrar istehsalı kimi mühüm vəzifələri həyata keçirməlidir. 

Artıq müstəqillik əldə edən Azərbaycan Respublikası təhsil sahəsində çox iş görülmüş, 

bu  sahəni  əhatə  edən  normativ-hüquqi  aktlar  qəbul  etmiş  və  bunun  nəticəsində  də  böyük 

nailiyyətlər əldə olunmuşdur. 

Göstərilənlərin əhmiyyəti elə ondadır ki, təhsil sahəsi cəmiyyətin bütün üzvlərini əhatə 

edir. Bəs bu sahədə dövlət idarəetməsi necə həyata keçirilir? 

Mövzunun  birinci  sualında  təhsil  sahəsində  dövlət  idarəetməsinə  anlayış  verərkən, 

onun ölkənin,  cəmiyyətin həyatının,  fəaliyyətinin  mühüm  bir sahəsi olduğunu  qeyd  etdik. 

Burada həm də təhsil sahəsinin təşkilati-hüquqi əsaslarını göstərdik. 

Bu  sualda  təhsil  qanunvericiliyinə  daxil  olan  normativ-hüquqi  aktlar,  təhsil 

qanunvericiliyinin  vəzifələri,  eləcə  də  bu  sahənin  idarə  edilməsi  haqqında  qeyd  olundu. 

Nəhayət birinci sualda aydın oldu ki, Təhsil Nazirliyi təhsil sisteminin mərkəzi idarəetmə 

orqanı olmaqla təhsil sahəsində vahid dövlət siyasəti hazırlanmasında iştirak edir və onun 

həyata  keçirilməsini  təmin  edir,  təhsil  qanunvericiliyinin  icrasına  və  təhsilin  dövlət 

standartlarına riayət edilməsinə nəzarət edir. 

Mövzunun  ikinci  sualında  Azərbaycan  Respublikasında  ali  və  orta  ixtisas  təhsili 

proqramlarının ali təhsil müəssisələri tərəfindən həyata keçirilməsini göstərdik. 

Digər  tərəfdən  mövzumuzun  ikinci  sualının  açıqlanmasında  təhsil  müəssisələrinin 

növləri və onların fəaliyyətinə rəhbərliyin həyata keçirilməsi formalarını açıqladıq. 

Ə

n nəhayət mövzumuzun ikinci sualında ali təhsil müəssisələrinin fəaliyyətinə ümumi 

rəhbərliyi həyata keçirən ali təhsil müəssisələrinin Elmi Şuralarının aparıcı rolun olmasını 

qeyd etdik. 

Mövzunun  üçüncü  sualında  isə  bir  misal  kimi,  daxili  işlər  orqanlarının  ali  hüquq 

təhsilli mütəxəssislərə olan tələbatını ödəyən, hüquqi təbliğat, daxili işlər orqanlarının şəxsi 

heyəti  və  əhali  arasında  elmi-nəzəri  bilikləri  yayan,  öz  fəaliyyətlərində  Azərbaycan 

Respublikasının və D N-in normativ aktlarını, eləcə də öz nizamnaməsini rəhbər tutan Polis 

Akademiyası haqqında hüquqi biliklər əldə etdiniz. 

Bütün bu mövzunun köməkliyi ilə əldə etdiniz hüquqi biliklər sizin hüquqşünas kimi-

ali hüquq təhsilli mütəxəssis kimi for malaşmağınızda köməkçiniz olacaqdır. 

Mövzunun əhəmiyyətini tam dərk etmək məqsədi ilə isə halqımızın ümum milli lideri 

H.Əliyevin  sözlərini  qeyd  etmək  daha  vacibdir:  “Təhsil  sahəsi  xalqın  bu  günü,  millətin, 

dövlətin gələcəyi üçün ən vacib bir sahədir”.  

 

MÖVZU № 22.  “ VERG  VƏ GÖMRÜK SAHƏLƏR NDƏ  

  DÖVLƏT  DARƏETMƏS ”. 

 

 

P L A N: 

 

 

449 

 

G   R   Ş 

13.

 Vergi sahəsində dövlət idarəetməsinin anlayışı və təşkilati-hüquqi əsasları. 

14.

 Gömrük sahəsində dövlət idarəetməsinin anlayışı və təşkilati-hüquqi əsasları. 

N Ə T   C Ə 

 

 

Ə

 D Ə B   Y Y A T: 

 

 

38.

 Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. 

39.

 Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi. 11 iyun 2000-ci il/ 

40.

 “Azərbaycan  Respublikasının  Vergilər  Nazirliyinin  yaradılması  haqqında” 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. 11 fevral 2000-ci il. 

41.

 “Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi haqqında Əsasnamənin təsdiq edilməsi 

barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. 29 mart 2001-ci il. 

42.

 “Dövlət  vergi  orqanlarında  xidmət  haqqında  Əsasnamənin  təsdiq  edilməsi  barədə” 

Azərbaycan Respublikasının Qanunu. 12 iyun 2001-ci il. 

43.

 Azərbaycan  Respublikasının  Vergi  qanunvericiliyi.  Yeni  sənədlər.  I-II  hissə.  Qanun. 

2002. 

44.

 Azərbaycan Respublikasının Cinayət Prosessual Məcəlləsi. 

45.

 Azərbaycan Respublikasının  nzibati Xətalar Məcəlləsi. 

46.

 Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsi. 10 iyun 1997-ci il. 

47.

  “Azərbaycan  Respublikasının  Dövlət  Gömrük  Komitəsinin  yaradılması  haqqında” 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. 30 yanvar 1997-ci il.  

48.

  “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsinin strukturu və Əsasnaməsinin 

təsdiq edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. 27 oktyabr 

1998-ci il. 

49.

  “Dövlət qulluğu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. 21 iyul 2000-ci il. 

50.

  “Gömrük  orqanlarında  xidmət  haqqında  Əsasnamənin  təsdiq  edilməsi  haqqında” 

Azərbaycan Respublikasının Qanunu. 7 dekabr 1999-cu il. 

51.

  “Əməliyyat-axtarış  fəaliyyəti  haqqında”  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu.  28 

oktyabr 1999-cu il. 

52.

  C.Nuriyev. “Gömrük hüququ”. Dərslik. Bakı, 2004. 

53.

  Dərslik. “ nzibati hüquq”. E.Abdullayev. Bakı, 2001. 

           17. A.Abdullayev, F.Nağıyev. “ nzibati hüquq”. Dərslik. Bakı, 2008. 

           18.E.Abdullayev.    ″ nzibati hüquq″. Dərslik. Bakı, 2007. 

19.A.Korenev.“Administrativnoe pravo Rossii”. Çastğ 2. Dərslik. Moskva, 1999. 

 

G   R   Ş 

 

Azərbaycan  Respublikasının  iqtisadiyyatının  idarəetmə  strukturunu  təkmilləşdirmək, 

dövlət  maliyyə  intizamını  gücləndirmək,  dövlət  büdcəsinə  daxilolmaların  yığılmasının 

səmərəliliyini artırılması sahəsində vergi orqanlarının fəaliyyətinin əhəmiyyəti böyükdür. Belə 

ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 11 fevral 2000-ci il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan 

Respublikasında dövlət vergi siyasətinin həyata keçirilməsini, dövlət büdcəsinə vergilərin və 

 

450 

 

digər daxilolmaların  vaxtında və  tam  yığılmasını təmin  edən və  bu sahədə  dövlət  nəzarətini 

həyata  keçirən  mərkəzi  icra  hakimiyyəti  orqanı  olan  Vergilər  Nazirliyi  yaradılmışdır.  Bütün 

bu göstərilənlər hər bir dövlətin qüdrətli dövlət kimi formalaşmasında əsas rol oynayan vergi 

sahəsində dövlət idarəetməsində öz əksini tapır. 

Mövzunun birinci sualında yuxarıda göstərilənlərin açıqlanması ilə yanaşı, bu sahənin 

fəaliyyətini tənzimləyən normativ-hüquqi aktlar haqqında qeyd olunacaqdır. 

Mövzunun ikinci sualı gömrük sahəsində dövlət idarəetməsi ilə bağlıdır. Ümumiyyətlə 

qeyd  etməliyik  ki,  gömrük  siyasəti-Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  ərazisində  gömrük 

nəzarəti  və  mal  dövriyyəsinin  daha  səmərəli  tənzimlənməsi,  daxili  bazarın  qorunması,  milli 

iqtisadiyyatın  inkişafının  stimullaşdırılması,  dövlətin  iqtisadi  siyasətindən  irəli  gələn 

vəzifələrin  yerinə  yetirilməsi  habelə  beynəlxalq  normalara  uyğun  gömrük  işinin  təşkili  və 

həyata keçirilməsindən ibarətdir. 

Azərbaycan  Respublikasında  dövlətin  daxili  və  xarici  siyasətinin  tərkib  hissəsi  olan 

vahid  gömrük  siyasəti  həyata  keçirilir.  Gömrük  siyasətini  həyata  keçirən  orqanlar  icra 

hakimiyyəti  orqanı  olub,  fəaliyyətinin  xarakterinə  görə  hüquq-mühafizə  orqanıdır.  Digər 

tərəfdən  gömrük  orqanları  onların  qarşısında  duran  vəzifələri  yerinə  yetirmək  üçün 

qanunvericiliklə  onlara  verilmiş  səlahiyyətlər  daxilində gömrük  işi sahəsində, habelə  onunla 

ə

laqədar  olan  digər  idarəetmə  sahələri  ilə  birlikdə  öz  vəzifə  və  funksiyalarını  özünəməxsus 

forma və metodlarla həyata keçirən dövlət orqanıdır.  

Gömrük işi sahəsində dövlət siyasətini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı olan, 

gömrük  orqanlarına  rəhbərlik  edən  hüquq-mühafizə  orqanı-Dövlət  Gömrük  Komitəsi 

haqqında da bu sualın açıqlanması ilə siz hüquqi biliklər əldə edəcəksiniz. 

ndi də mövzunun birinci sualının açıqlanmasına keçək. 

 

 

SUAL I . Vergi sahəsində dövlət idarəetməsinin anlayışı  

və təşkilati-hüquqi əsasları. 

 

Azərbaycan  Respublikasının  dövlət  büdcəsinin  formalaşmasında  vergilərin  vaxtında 

ödənilməsi  mühüm  rol  oynayır.  Bir  sıra  sosial  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  vergilərin 

hesabına əldə olunmuş gəlirlərin köməyi ilə mümkün olur. Göstərilənlər müstəqillik əldə edən 

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının (Əsas Qanununun) 73-cü maddəsində öz əksini 

tapmışdır. Konstitusiyanın bu maddəsində göstərilmişdir ki: 

“Qanunla  müəyyən  edilmiş  vergiləri  və  başqa  dövlət  ödənişlərini  tam  həcmdə  və 

vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. 

Heç  kəs  qanunla  nəzərdə  tutulmuş  əsaslar  olmadan  və  qanunda  göstərilmiş  həcmdən 

ə

lavə vergilər və başqa dövlət ödənişləri ödəməyə məcbur edilə bilməz”. 

Konstitusiyanın bu müddəası dövlət büdcəsinin formalaşması üçün vergilərin və başqa 

dövlət ödənişlərinin qanunla müəyyən edilməsi prinsipinin vacibliyini göstərir. 

 Azərbaycan  Respublikasının  Vergi  Məcəlləsinin  4-cü  maddəsinə  əsasən  Azərbaycan 

Respublikasında aşağıdakı vergilər müəyyən edilir və ödənilir: 

- dövlət vergiləri; 

- muxtar respublika vergiləri; 

- yerli vergilər (bələdiyyə vergiləri). 

 

451 

 

 Dövlət  vergiləri  dedikdə,  Vergi  Məcəlləsi  ilə  müəyyən  edilən  və  Azərbaycan 

Respublikasının bütün ərazisində ödənilməli olan vergilər nəzərdə tutulur. 

 Dövlət vergilərinə aşağıdakı vergilər aiddir: (m.6. VM) 

- fiziki şəxslərin gəlir vergisi; 

-  hüquqi  şəxslərin  mənfəət  vergisi  (bələdiyyə  mülkiyyətində  olan  müəssisə  və 

təşkilatlardan başqa); 

- əlavə dəyər vergisi; 

- aksizlər; 

- hüquqi şəxslərin əmlak vergisi; 

- hüquqi şəxslərin torpaq vergisi; 

- tranzit yol vergisi; 

- mədən vergisi; 

- sadələşdirilmiş sistem üzrə vergi. 

 Muxtar  Respublika  vergiləri  dedikdə,  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  Vergi 

Məcəlləsinə müvafiq olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunları ilə müəyyən edilən 

və Naxçıvan Muxtar Respublikasında ödənilən vergilər nəzərdə tutulur. 

 Muxtar  respublika  vergilərinə  Naxçıvan  MR-da  tutulan  Vergilər  Məcəlləsinin  6.1-ci 

maddəsində (yol vergi istisna olunmaqla) sadalanan dövlət vergiləri aiddir. (m.7 VM). 

  Yerli  vergilər  (bələdiyyə  vergiləri)  dedikdə,  Vergi  Məcəlləsi  və  müvafiq  qanunlarla 

müəyyən edilən, bələdiyyələrin qərarlarına əsasən tətbiq edilən və bələdiyyələrin ərazilərində 

ödənilən vergilər nəzərdə tutulur. 

Yerli vergilərə isə aşağıdakı vergilər aiddir: (m.8 VM). 

- fiziki şəxslərin torpaq vergisi; 

- fiziki şəxslərin əmlak vergisi; 

- yerli əhəmiyyətli tikinti materialları üzrə mədən vergisi; 

- bələdiyyə mülkiyyətində olan müəssisə və təşkilatların mənfəət vergisi. 

Vergi-  dövlətin  və  bələdiyyələrin  fəaliyyətinin  maliyyə  təminatı  məqsədi  ilə  vergi 

ödəyicilərinin  mülkiyyətində  olan  pul  vəsaitlərinin  özgəninkiləşdirilməsi  şəklində  dövlət 

büdcəsinə və yerli büdcələrə köçürülən məcburi, fərdi, əvəzsiz ödənişdir. 

 Vergi qanunvericiliyi ilə tənzimlənən münasibətlərin iştirakçıları aşağıdakılardır: 

- vergi ödəyicisi hesab edilən hüquqi və fiziki şəxslər; 

-  vergi  agenti  (vergini hesablamağa,  onu vergi ödəyicisindən tutmağa  və  təyinatı üzrə 

köçürməyə borclu olan şəxs) hesab edilən hüquqi və fiziki şəxslər; 

- dövlət vergi orqanları; 

- gömrük orqanları; 

- Vergi Məcəlləsi ilə nəzərdə tutulan məsələlərin həlli ilə bağlı maliyyə orqanları; 

-  vergi  ödəyicilərindən  vergilərin  ödənilməsi  üçün  vəsaitlərin  alınmasını  və  onların 

büdcəyə  köçürülməsini,  vergi  və  gömrük  orqanlarından  başqa,  müəyyən  edilmiş  qaydada 

həyata  keçirilən  dövlət  hakimiyyəti  orqanları,  yerli  özünüidarəetmə  orqanları,  digər 

səlahiyyətli orqanlar və vəzifəli şəxslər. 

Azərbaycan  Respublikasında  dövlət  vergi  orqanlarının  Azərbaycan  Respublikasının 

Vergilər  Nazirliyi  və  bilavasitə  ona  tabe  olan  ərazi  vergi  orqanları  təşkil  edir.  Bu  orqanlara 

rəhbərliyi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və höküməti həyata keçirir. 

Vergi  orqanlarının  fəaliyyətinin  hüquqi  əsaslarını  Azərbaycan  Respublikasının 

Konstitusiyası,  Azərbaycan  Respublikasının  11  iyul  2000-ci  il  tarixli  Qanunu  ilə  təsdiq 

 

452 

 

edilmiş  Vergi  Məcəlləsi  və  onlara  uyğun  olaraq  qəbul  edilmiş  digər  qanunvericilik  aktları 

təşkil edir. 

Vergi  orqanları  öz  səlahiyyətləri  çərçivəsində  hüquq-mühafizə  orqanlarının 

səlahiyyətlərini  həyata  keçirirlər.  Vergi  orqanları  öz  fəaliyyətini  yerli  dövlət  hakimiyyəti 

orqanlarından  asılı  olmayaraq,  müstəqil  həyata  keçirirlər.  Vergi  orqanları  tərəfindən  onların 

səlahiyyətləri daxilində qəbul edilən qərarlar bütün hüquqi və fiziki şəxslər üçün məcburidir. 

Vergi  orqanları  məhkəmələrə  iddia  ərizələrinin  verilməsi  üçün  dövlət  rüsumunu 

ödəməkdən azaddırlar. 

Vergi orqanları vergilərin (tranzit yol vergisi, idxal-ixrac əməliyyatları üzrə vergilərdən 

başqa) tam və vaxtında ödənilməsinə nəzarəti həyata keçirirlər. 

Vergi  orqanları  öz  vəzifələrini  mərkəzi  və  yerli  icra  hakimiyyəti  orqanları,  hüquq-

mühafizə, maliyyə və digər hakimiyyət orqanları ilə qarşılıqlı əlaqədə həyata keçirirlər. 

Vergi  orqanlarının  yerinə  yetirilməsi  ilə  əlaqədar  digər  dövlət  hakimiyyəti  orqanları 

vergi  orqanlarına  kömək  etməyə  və  zəruri  hallarda  müəyyən  edilmiş  qaydada  onlara  lazımi 

məlumatları verməyə borcludurlar. 

Azərbaycan  Respublikasının  Vergi  Məcəlləsi  ilə  nəzərdə  tutulan  hallarda  vergi 

orqanlarının səlahiyyətlərini qanunla müəyyən edilmiş hallarda və qaydada tranzit yol vergisi 

və idxal-ixrac əməliyyatları sahəsində gömrük orqanları həyata keçirir. 

Dövlət  gömrük  orqanları  mallar  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  sərhəddindən 

keçirildikdə,  vergilərin  tutulması  sahəsində  Azərbaycan  Respublikasının  Vergi  Məcəlləsi, 

Gömrük  Məcəlləsi  və  digər  qanunları  ilə  müəyyən  edilmiş  hüquqları  və  vəzifələri  həyata 

keçirirlər. 

Gömrük  orqanları  vergitutma  ilə  əlaqədar  onlarda  olan  məlumatı  Azərbaycan 

Respublikasının Vergilər Nazirliyinə verməlidirlər. 

 Vergi orqanlarının hüquqları: 

1.  Azərbaycan  Respublikasının  Vergi  Məcəlləsi  ilə  müəyyən  edilmiş  qaydada  və 

həllarda kameral və səyyar vergi yoxlamaları keçirmək; 

2.  vergi  ödəyicilərində  bütün  maliyyə  sənədlərini,  mühasibat  kitablarını,  hesabatları, 

smetaları,  nəqd  vəsaitləri,  qiymətli  kağızları  və  başqa  qiymətliləri,  bəyannamələri  və 

vergilərin hesablanması və ödənilməsi ilə bağlı olan digər sənədləri qanunvericiliklə müəyyən 

edilmiş  qaydada  yoxlamaq,  habelə  yoxlamaların  keçirilməsi  zamanı  yoxlamaya  aid  olan 

məsələlərlə  bağlı  vergi  ödəyicilərindən  və  ya  onun  vəzifəli  şəxslərindən  lazımi  izahatlar, 

arayışlar və məlumatlar almaq; 

3.  vergi  ödəyicilərinin  gəlir  götürmək  üçün  istifadə  etdikləri,  yaxud  vergi  tutulan 

obyektlərin  saxlanılması  ilə  bağlı  olan  istehsal,  anbar,  ticarət  və  digər  binalarında 

(ərazilərində)  qanunvericiliklə  müəyyən  edilmiş  qaydada  xronometrac  metodu  ilə  müşahidə 

aparmaq və baxış keçirmək, müəyyən edilmiş qaydada sənədləri götürmək; 

4. vergi ödəyiciləri olan hüquqi şəxslərdən və fiziki şəxslərdən vergi qanunvericiliyinin 

pozulması hallarının aradan qaldırılmasını tələb etmək; 

5. qanunla müəyyən edilmiş qaydada vergi qanunvericiliyinin pozulması ilə bağlı işlərə 

baxmaq,  hüquqi  və  fiziki  şəxslərin  vergi  borclarına  faizlər  hesablamaq,  bu  şəxslərə  maliyyə 

sanksiyaları və inzibati cərimələr tətbiq etmək; 

6.  “Əməliyyat-axtarış  fəaliyyəti  haqqında”  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu  ilə 

müəyyən  olunmuş  qaydada  vətəndaşların  vergi  məsələləri  ilə  bağlı  sorğusunu  həyata 

keçirmək; 

 

453 

 

7.  “Əməliyyat-axtarış  fəaliyyəti  haqqında”  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu  ilə 

binalara  (yaşayış  sahələri  istisna  olmaqla),  qurğulara  və  torpaq  sahələrinə  daxil  olmaq  və 

baxış keçirmək; 

8.“Əməliyyat-axtarış  fəaliyyəti  haqqında”  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu  ilə 

nəzarət qaydasında mal-alqısını həyata keçirmək; 

9.  Azərbaycan  Respublikasının  Cinayət-Prosessual  Məcəlləsi  ilə  müəyyən  edilmiş 

qaydada təhqiqat aparmaq; 

10.  Vergi  Məcəlləsi  və  Azərbaycan  Respublikasının  digər  qanunvericilik  aktları  ilə 

vergi orqanlarının təyinatına uyğun olaraq nəzərdə tutulmuş başqa hüquqları həyata keçirmək. 

Yuxarı vergi orqanları tabeliyində olan vergi orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin 

qeyri-qanuni aktlarını və qərarlarını ləğv edə bilərlər. 

 Vergi orqanlarının vəzifələri: 

1.  vergilərin  düzgün  hesablanmasına,  tam  və  vaxtında  ödənilməsinə  nəzarət  etməyə, 

vergi qanunvericiliyinə tam və dəqiq riayət etməyə; 

2.  vergi  ödəyicilərinin  hüquqlarını  və  qanuni  mənafelərini  gözləməyə  və  müdafiə 

etməyə; 

 3.  vergi  qanunvericiliyi  və  vergi  qanunvericiliyində  edilən  dəyişikliklər  barədə  vergi 

ödəyicilərinə,  kütləvi  informasiya  vasitələri  və  ya  fərdi  qaydada  əvəzsiz  olaraq  məlumat 

verməyə,  müəyyən  edilmiş  hesabat  formalarının  doldurulması  qaydalarını  izah  etməyə, 

vergilərin  hesablanması  və  ödənilməsi  barədə  izahatlar  verməyə,  vergi  ödəyicilərinə  onların 

hüquq və vəzifələrini izah etməyə; 

4.  vergi  qanunvericiliyinin  pozulması  hallarına  dair  məlumatları  toplamağa,  təhlil 

etməyə və qiymətləndirməyə, belə halların baş verməsinə gətirib çıxaran səbəblərin və şəraitin 

aradan qaldırılması üçün müvafiq dövlət orqanlarına təkliflər verməyə; 

5. vergi ödəyicilərinin uçotunu aparmaq; 

6.  qanunvericilikdə  nəzərdə  tutlmuş  qaydada  vergi  ödəyiciləri  haqqında  məlumatın,  o 

cümlədən  vergi  və  kommersiya  sirrinin  qorunması  qaydalarına  riayət  etməyə  və  onu  təmin 

etməyə; 

7. tabeliyində olan vergi orqanlarının fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirməyə; 

8.  Azərbaycan  Respublikasının  qanunvericilik  aktları  ilə  vergi  orqanlarının  təyinatına 

uyğun olaraq müəyyən edilmiş digər vəzifələri həyata keçirməyə borcludur. 

 Vergi orqanlarının vəzifəli şəxslərinin aşağıda göstərilən vəzifələri vardır: 

1.  Vergi  Məcəlləsinə  və  Azərbaycan  Respublikasının  digər  qanunlarına  ciddi  riayət 

etmək; 

2. orqanlarının hüquq və vəzifələrini öz səlahiyyətləri daxilində yerinə yetirmək; 

3.  vergi  ödəyicilərinə,  onların  nümayəndələrinə  və  vergi  münasibətlərinin  digər 

iştirakçılarına diqqət və nəzakətlə yanaşmaq. 

Vergi orqanlarının vəzifəli şəxsləri dövlət qulluğundadırlar. Bu öz əksini 21 iyul 2000-

ci  il  tarixli  “Dövlət  qulluğu  haqqında”  Azərbaycan  Respublikası  Qanununun  2.3-cü 

maddəsində tapmışdır. 

Vergi  orqanlarının  vəzifəli  şəxsləri  Azərbaycan  Respublikasının  Vergilər  Nazirliyi 

tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada vəzifəyə təyin olunur və vəzifədən azad olunurlar. 

Vergi  orqanlarının  vəzifəli  şəxsləri  elmi,  pedaqoci  və  yaradıcılıq  fəaliyyəti  istisna 

olmaqla, heç bir sahibkarlıq və digər ödənişli fəaliyyət növləri ilə məşğul ola bilməzlər. 

 

454 

 

 Vergi orqanlarının vəzifəli şəxsləri tərəfindən aşağıdakı hallarda öz xidməti vəzifələrini 

vergi ödəyicilərinə münasibətdə həyata keçirmək yolverilməzdir: 

1. vergi  orqanlarının vəzifəli  şəxsləri  ilə  vergi ödəyiciləri  arasındakı  münasibətlər  ailə 

üzvlərinin münasibətləri olduqda; 

2.  vergi  orqanlarının  vəzifəli  şəxslərinin  və  ya  onların  ailə  üzvlərinin  bilavasitə  və  ya 

dolayısı ilə vergi ödəyicisində (onun fəaliyyətində) maliyyə marağı olduqda. 

Vergi orqanları və onların vəzifəli şəxsləri (vergi orqanlarında işlədikləri dövrdə və ya 

işdən  çıxdıqdan  sonra  qanunvericiliklə  müəyyən  edilmiş  müddətdə)  xidməti  vəzifələrini 

yerinə yetirərkən, vergi ödəyiciləri haqqında əldə etdikləri və ya onlara etibar edilən hər hansı 

məlumatın məxfiliyini qorumağa borcludurlar. 

 Aşağıdakı  məlumatlar  istisna  olmaqla,  vergi  orqanı  və  onun  vəzifəli  şəxsləri 

tərəfindən  vergi  ödəyicisi  barədə  əldə  edilən  istənilən  məlumat  kommersiya  (vergi)  sirri 

hesab edilir: 

1. vergi ödəyicisinin razılığı ilə aşkar edilən; 

2. vergi ödəyicisinin eyniləşdirmə nömrəsi haqqında; 

3. müəssisənin nizamnamə fondu (nizamnamə kapitalı) haqqında; 

4.  vergi  qanunvericiliyinin  pozulması  və  bu  hüquq  pozulmalara  görə  məsuliyyət 

tədbirləri haqqında. 

Kommersiya  sirri  vergi  orqanları,  onların  vəzifəli  şəxsləri  tərəfindən  qanunla  nəzərdə 

tutulmuş hallar istisna olmaqla açılmamalıdır.