O n q I z I l qaydas I

On the record (mətbuat üçün) – şəxsin adını  və 
tutduğu vəzifəni birbaşa göstərməklə, yaxud natiqi və ya 
vəzifəli  şəxsi dolayısı ilə göstərməklə onun dediklərinin 
hamısını sitat gətirmək olar. Zabitlərə və komanda  
-----
 
*NATO/NACC/PFP, unclassified, Annex A to AAD 95-1
 
heyətinə jurnalistlərlə məhz bu növ söhbət aparmaq tövsiyə 
edilir.      
Background (fon) – mənbəyi dəqiqləşdirilmədən 
istifadə olunan informasiya. Razılaşma şərtləri müxtəlif ola 
bilər. Müsahib jurnalistdən tələb edə bilər ki, onun adı, 
vəzifəsi, təmsil etdiyi təşkilat materialda göstərilməsin. 
Onun buna haqqı var. Bu halda reportyor informasiyanı 
auditoriyaya özünün apardığı araşdırmanın nəticəsi kimi 
təqdim edə bilər. 
Off the record (mətbuat üçün deyil) – jurnalistin 
yazısında açıqlanması mümkün olmayan informasiya. Bu 
informasiya reportyora məlumatla  şəxsən tanış olması  və 
onu qiymətləndirməsi üçün verilir. Anlaşmazlıq olmasın 
deyə, NATO mənzil-qərargahı  vəzifəli  şəxslərə  təkidlə 
məsləhət görür ki, jurnalistlərlə görüşərkən bu üsuldan 
istifadə etməsinlər. Ekstremal və ya nadir hadisələr istisna 
olunur, bunlar haqqında da ancaq kütləvi informasiya 
vasitələri ilə  əlaqələr üçün cavabdeh olan yuxarı rütbəli 
zabitlə məsləhətləşdikdən sonra danışmaq olar. 
 

 
 
45 
           İsveçdə, eləcə də başqa ölkələrdə, istər jurnalistlər arasında, 
istərsə də informatorlar arasında bu anlayışlar barədə hərc-mərclik 
var. Bir çoxları «mətbuat üçün deyil» ilə «fon»u qarışdırırlar. 
Reportyor  əmindir ki, mənbə informasiya verərkən adının və 
vəzifəsinin açıqlanmayacağını bilir, amma onun söylədiklərinin 
sitat kimi gətiriləcəyini və  mənbənin auditoriyaya necə  təqdim 
olunacağını  dəqiqləşdirmir. Başqaları isə NATO müddəası ilə 
hərəkət edir. Belə jurnalistlərdən ötrü «mətbuat üçün deyil» ifadəsi 
o deməkdir ki, müxbirə informasiya onu açıqlamamaq, özü üçün 
saxlamaq şərtilə verilir. 
           Vəzifəli  şəxslər və kütləvi informasiya vasitələri 
nümayəndələri arasındakı bu əlaqə  formasına NATO-nun mənzil-
qərargahı kimi mən də  şübhə ilə baxıram.  Əgər informasiyanı 
işində istifadə etməmək  şərtilə alırsansa, bunu verən mənbə ilə 
razılığa gəlmək lazım deyil. Madam jurnalist informasiyadan 
istifadə edə bilməyəcək, bu onun nəyinə lazımdır? Reportyor 
məlumatı ona görə toplayır ki, başqalarına çatdırsın, onun 
kimlərdənsə aldığı məlumatı hər zaman verməyə imkanı olmalıdır. 
Burada jurnalistin əməyilə vergi toplayanın işini müqayisə etmək 
yerinə düşər. Təsəvvür edin ki, o, pulu yığıb bir hissəsini cibinə 
qoyur. Bu zaman o bilir ki, bu onun şəxsi pulu deyil, cəmiyyətə aid 
vəsaitdir. Jurnalistin müxtəlif mənbələrdən aldığı informasiya da 
təkcə onun yox, həm də oxucunun, tamaşaçının, dinləyicinindir.  
 Burada 
başqa mühüm aspekt də var. Əgər reportyor həmin 
informasiyanı başqasından, daha açıq mənbədən alırsa, bu halda nə 
etməlidir? O, əvvəlki kimi yenə də məlumatı açıqlamamaq barədə 
verdiyi vədə  əməl etməlidirmi?  Bəzən vəziyyət çıxılmaz olur. 
Müsahibənin «mətbuat üçün deyil» üsulu çox vaxt jurnalist üçün 
xoşagəlməz nəticələrlə başa çatır. 
                                                 
                                              FON 
 
 
Dolaşıqlıq ondan irəli gəlir ki, müsahibənin «mətbuat üçün 
deyil»  şərti ilə razılaşandan sonra nə reportyor, nə  də müsahib 
bilmir  ki, bu nə deməkdir. Belə  vəziyyət hər iki tərəf üçün 

 
 
46 
təhlükəlidir. Buna görə mən məsləhət görərdim ki, söhbətin mətni 
razılaşdırılarkən mənası yaxşı başa düşülməyən «off the record» 
məfhumundan istifadə etmək lazım deyil. 
 Reportyor 
və  mənbə söhbətin  şərtlərini hələ söhbət 
başlamamışdan  əvvəl konkret şəkildə  həll etməlidirlər. Başlanğıc 
nöqtəsi,  əlbəttə, «məlumat üçün» məfhumu (bu məfhum 
yarayandır) olmalıdır və bundan sonra tərəflər söhbətin şərtlərinin 
dəyişməsi üsütünə gələ bilərlər. Bu, bir növ, yazılmamış sazişdir və 
bu saziş jurnalisti əldə olunmuş  razılığa əməl etməyə məcbur edir. 
Yaxşı olar ki, reportyor öz yazısını necə  təqdim edəcəyi barədə 
əvvəlcədən razılığa gəlsin. 
 
Tərəflər nə  qədər ki, mənbənin anonimliyi barədə razılığa 
gəlməmişlər, mənbənin dedikləri sitat kimi işlədilə bilməz. 
Müsahibə bitdikdən sonra respondentin şəxsiyyətinin və vəzifəsinin 
açıqlanmaması tələbi irəli sürülə bilməz. Jurnalistin söhbət apardığı 
məmur birdən deyə bilməz ki, o, sözlərini geri götürür və ya 
söhbətin axırında jurnalistdən tələb edə bilməz ki, onun 
anonimliyini qorusun. Lakin müsahibə verməyə alışmamış adamlar 
məfhumların və  şərtlərin incəliklərinə  bələd olmadıqlarına görə 
reportyor mövcud qaydalar barədə onlara məlumat verməlidir. 
Təcrübədə bu cür hallar da olur: kifayət qədər təcrübəli mənbə 
«məlumat üçün» söhbətində elə informasiya verir ki, onun 
anonimliyini saxlamaq vacibdir. Belə hallarda mənbənin 
söylədikləri sitat olaraq verilə bilər, lakin öz informatorunun gizli 
qalmasında maraqlı olan reportyor söhbəti  əvvəldən axıra qədər 
«fon» kimi verməli olacaq. 
 Ümumiyyətlə, jurnalist təşəbbüsü öz əlinə almalıdır və 
müsahibini söhbətin mövcud qaydaları  və formaları istiqamətinə 
yönəltməlidir. Bir qayda olaraq bu özünü bir qədər inamsız hiss 
edənləri sakitləşdirir. Mən özüm söhbət başlamamışdan  əvvəl 
səriştəli mənbələrə məlumat vermişəm ki,  söhbət «fon» üçündür və 
bu, söhbətin digər formasına keçənə qədər davam etməlidir. Mənim 
«fon» müddəam belədir: 
 
 

 
 
47 
 
      «Fon» üçün söhbət o deməkdir ki, reportyor söhbət  
zamanı mənbənin ona verdiyi bütün inofrmasiyadan  
istifadə edir və  onun söylədiklərinin istənilən yerini sitat  
kimi gətirir, o şərtlə ki, mənbənin şəxsiyyəti  
açıqlanmır. Mənbə informasiyanın anonimliyini təmin  
edən konstitusiyaya istinad edir. 
 
 
 
ÖZ MƏNBƏLƏRİNİ AÇIQLAMAMALI!  
 
 Kütləvi informasiya vasitələri redaksiyalarına informasiya 
verənin anonimliyi təmin olunur. Bu o deməkdir ki, jurnalistin öz 
informatorunun adını açıqlamağa haqqı yoxdur. «Hakimiyyət 
orqanlarına və ya digər ictimai təşkilatlara» isə reportyorun əldə 
etdiyi informasiyanın mənbəyin axtarmaq və açıqlamaq qadağan 
olunmuşdur (Mətbuat haqqında qanun, fəsil 3, paraqraf 4). Vəzifəli 
şəxs və ya jurnalist  bu qaydaları pozarsa, İsveç məhkəməsinin 
qərarı ilə  cəzaya – cəriməyə, yaxud bir ilə  qədər həbsə  məhkum 
edilə bilər. Mənbəni açıqladığına görə reportyor hüquqi məsuliyyət 
daşıya bilər, lakin bizim dövrümüzdə  hələ heç bir jurnalist bu 
cinayətə görə məhkum edilməmişdir. 
 
Əlbəttə, mənbələrin cəzalandırılmaması  və anonimliyi 
qaydalarında istisnalar da olur. Əgər inofrmator redaksiyaya 
dövlətin təhlükəsizliyi üçün qorxu törədən informasiya verirsə, 
casusluq, yaxud dövlətə xəyanət kimi qiymətləndirilən inofrmasiya 
təqdim edirsə, məhkəmə orqanları  mənbəni axtarıb onu cinayət 
məsuliyyətinə cəlb etmək hüququna malikdir. Belə cinayətlər ağır 
cinayətlər kimi qiymətləndirilir, buna görə  də  məhkəmə orqanları 
mənbəni açıqlamağı tələb edə bilər. 
 Qeyd 
etmək lazımdır ki, mənbələri axtarmaq və aşkarlamaq 
ancaq idarələrə və təşkilatlara qadağan edilir, lakin müəssisələr və 
mülki şəxslər bundan azaddırlar. Şəxsi firma sahibi informasiyanın 
kimdən sızdığını axtara bilər və redaksiyanın jurnalisti öz 
həmkarından soruşa bilər ki, o hansı  mənbədən istifadə edir. Bu 
axtarışların nə  nəticə verəcəyi daha çox reportyordan asılıdır. 

 
 
48 
Jurnalist mənbədən məlumatı o şərtlə alır ki, onun anonimliyi 
saxlanılacaq. Beləliklə, o öz üzərinə təkcə hüquqi məsuliyyət deyil, 
həm də mənəvi məsuliyyət götürür. Buna görə də reportyor mənəvi 
öhdəliyinə əməl edərək hətta hakimiyyət və məhkəmə orqanlarının 
tələblərinə baxmayaraq mənbənin gizli saxlanılmasına çalışmalıdır. 
 
 
 
 
 
AĞ  YALAN 
 
 
Bəzən mənbələrin qorunmasında yalan və  təhrif özünü 
doğruldur. Az adama məlum olan söhbətin təfərrüatını sizə 
söyləyərkən informator özünü ifşa olunmaq təhlükəsinə atır. 
Deyilənlərin hansının göstəriləcəyi və jurnalist materialında istifadə 
ediləcəyi barədə hər ikinizin razılığına baxmayaraq, təcrübədə çox 
zaman bu, real deyil və mənbənin ifşasına gətirib çıxara bilər. Buna 
yol verməmək üçün bəzən reportyor bəzi deyilənləri olduğu kimi 
ifadə etməkdən qaçınır. Mən özüm dəfələrələ  bəzi məlumatları 
üstüörtülü, qeyri-dəqiq və  səhv olaraq verməyə  məcbur olmuşam 
ki, öz mənbəmin izini itirim. 
 Çoxlarına məlumdur ki, mənbə və jurnalist bir-birini yaxşı 
tanıyırlar və ya yaxşı münasibətdədirlər. Buna görə  də jurnalist 
ifşaedici materialdan imtina edərək aldığı informasiyanı həmkarına 
versə, ağıllı  iş görmüş olar. Bu, mənbəni qorumaq üçün faydalı 
üsuldur, bununla belə reportyorun özü üçün ağır işdir, çünki 
materialdan doğan şöhrəti və ad-sanı başqasına vermiş olur. 
 «Fon» 
şərtilə alınmış  məlumatı sitat kimi göstərmək və 
istifadə etmək hüququna baxmayaraq jurnalist çox vaxt mənbənin 
qorunması ilə bağlı alınan məlumatı  məhdud  şəkildə ifadə etmək 
məcburiyyətində qalır. Mühüm informasiyanı verərkən jurnalist 
ehtiyatı  əldən buraxmır. Mənbəni nazir, hökumət dəftərxanasında 
yüksək vəzifə tutan məmur, partiya mərkəzinin nümayəndəsi və s. 
kimi göstərmək çox vaxt tamamilə lüzumsuz görünür. Hətta 
informator partiya lideri, yaxud yerli hakimiyyətin başçısı olsa belə 
və deyilənlərə istinad etməyə ehtiyac yoxdursa, onları qeyri-
müəyyən  şəkildə, məsələn, nüfuzlu mənbə kimi göstərmək daha 
yaxşıdır.  Əgər informator parlamentin deputatıdırsa, onu maliyyə 

 
 
49 
nazirliyinin işçisi kimi göstərərək yalan uydurmaq lazım deyil. 
Belə yalan dar dairədə olan adamların  əsassız  şübhə altına 
düşməsinə səbəb ola bilər. 
 
Mənbənin təqdim etdiyi şifahi məlumatlar və ya işarələr 
həmin mövzu üzrə materialın meydana çıxmasına səbəb ola bilər. 
Bu halda mənbəyə istinad etməyə ehtiyac qalmır.  İctimaiyyətə 
məlum olan sənədləri göstərərkən anonim informatora istinad 
etmək lazım deyil. Bu ancaq anonimliyini qorumaq istədiyiniz 
adama qarşı şübhə yaradır. 
 
            JURNALİST HƏMİŞƏMİ  İŞ  BAŞINDADIR? 
 
 
Beləliklə, jurnalist öz materiallarında istifadə edə 
bilməyəcəyi informasiyanı  mənbədən qəbul etməməlidir.  Əgər 
jurnalist öz dostları ilə bir məclisdə iştirak edirsə və bu vaxt otaqda 
jurnalistin olmasından bixəbər birisi maraqlı, ifşaedici söhbət 
açırsa, reportyor nə etməlidir? Uşaqlıq dostu ürəyi açıqlıq edərək 
öz işlədiyi yerdə baş verən hadisələrdən danışırsa, nə etmək 
lazımdır?  Xidməti vəzifəsinə görə qapalı informasiyaya sahib olan 
evdəkilərdən və ya qohumlardan biri məlumatı sizinlə bölüşürsə, 
necə hərəkət etməli? 
 
Bəzi jurnalistlər iddia edirlər ki, bu, prinsip məsələsidir və 
reportyor həmişə  iş başındadır. Lakin jurnalistikada olduğu kimi, 
dostluqda da bir etika var. Bir çox illər reportyor işlədikdən sonra 
mənim bu məsələlərə münasibətim daha praqmatik olub. Yaxın 
dostlara xəyanət etmək olmaz. Qohumluq və dostluq münasibətləri 
jurnalisti elə bir vəziyyətə  gətirib çıxarar ki, o öz vəzifəsini 
qərəzsiz yerinə yetirə bilməz. Mən qəti  əminəm ki, şəxsi həyatla 
bağlı hadisələrdə reportyor könüllü olaraq materialla işləməkdən 
imtina etməlidir. 
 
 
 
 
İNAM YARATMALI 
 
 
İnformasiyanın anonim mənbəlri ilə işləmək incə məsələdir 
və bu, jurnalistdən kəndirbaz kimi balans saxlamağı  tələb edir. 

 
 
50 
Mənbə ilə münasibət  ərkyana olmamalı,  əgər bir-birinizə inam 
yaratmaq  istəyirsinizsə, eyni zamanda çox soyuq da olmamalıdır. 
O adam ki, məlumat verir və anonim qalacağına inanır, juranlistə 
etibar edərək özünü ifşa edilmək təhlükəsinə atır. 
 
İnformator inanmalıdır ki, jurnalist onun verdiyi 
materialdan istifadə edərkən mənbənin açıqlanmasına gətirib 
çıxarmayacaqdır. Onun həmçinin ümid etməyə haqqı var ki, lazım 
gələrsə, reportyor onu müdafiə etmək üçün əlindən gələni 
əsirgəməyəcək. Qanunda mənəvi öhdəliklər göstərilmir. Bu 
öhdəliklər mənbə ilə jurnalist arasında bir-birinə inam nəticəsində 
yaranır. Jurnalist də öz növbəsində inanmalıdır ki, ona doğru 
informasiya verilir və heç bir təhrif etmə cəhdinə yol verilmir. Belə 
şəraitdə reportyor ilə  mənbə arasında xüsusi rabitə yaranır və bu 
rabitənin möhkəmliyi jurnalistin etibarlılığından asılıdır. Nəhayət 
etibarilə, söhbət demokratik cəmiyyətdə hər iki tərəfin öz rolunu və 
vəzifəsini dərk etməsindən gedir. 
 Jurnalist 
öz 
mənbəlrinə qayğı ilə yanaşmalıdır. Bu o 
deməkdir ki, jurnalist onlarla müntəzəm  əlaqə saxlamalı, ona 
verilən informasiyadan necə istifadə etdiyi barədə onlara məlumat 
çatdırmalıdır. Jurnalist mənbədən aldığı  məlumatlara  əsasən 
yazdığı  məqalənin və ya süjetin qaralamasının surətini telefonla 
söyləyə, yaxud faksla göndərə bilər. Əgər reportyor və informator 
məlumatların göstərilən vaxtdan əvvəl açıqlanmayacağı barədə 
razılığa gəlsələr, jurnalist öz vədinə  əməl etməlidir. Hətta 
rəqibilərinin bu xəbəri daha tez verməsi ehtimalı olsa belə, sözünün 
üstündə durmalıdır. 
 
Mənbəni qorumaq üçün bir üsul da var: aldığın 
məlumatların digər mənbələrdən və ya ictimaiyyətə  rəsmən açıq 
olan sənədlərdən təsdiq edilməsinə çalış. Bu halda anonim müəllifə 
istinad etməyə ehtiyac qalmaz. Məqalə çap edildikdən sonra və 
jurnalistin anonimliyi qoruması  vədini gördükdə, mənbə özünü 
inamlı hiss edir. Mənbə ilə səmimi münasibət əhəmiyyətlidir. Buna 
görə də ondan alınan informasiyadan necə istifadə edilməsi barədə 
mənbə  məlumatlandırılmalıdır. Ancaq reportyor digər mənbələr 
barədə ona əsla məlumat verməməlidir.  

 
 
51 
 
 
 
MƏNBƏLƏRƏ TƏNQİDİ YANAŞMALI 
 
 
Mənbəni qorumaq üsullarından biri yeni mənbələr 
tapmaqdır. Bu təkcə məlumatları yoxlamaq və öz işini bərk tutmaq 
imkanı üçün deyil, həm də mənbənin özünün mühafizəsindən ötrü 
lazımdır. Jurnalist mövzu üzərində  işləyərkən məlumatı olan bir 
neçə  şəxslə söhbət edirsə, onlardan heç biri çox danışmasa belə, 
özünü informasiyanın ilk mənbəyi hesab edir. Xəbər çap edildikdən 
sonra müxbirin söhbət etdiyi şəxslərdən bir çoxu bütün bunların 
kim tərəfindən söylənilməsi üzərində baş sındırır. Onlardan heç biri 
şübhə oyanmasın deyə səsini çıxarmayacaq. 
 
Mənbəlrin jurnalistə informasiya ötürməsi cəhdlərinin 
müxtəlif  səbəbləri ola bilər və bu cəhd heç də həmişə yaxşılıqdan 
doğmur.  İnformaisya vermək azadlığı barədə qanundan istifadə 
edən bəzi adamlar  qərəzli, hətta böhtan xarakterli məlumatlar da 
verə bilərlər. Mənbəni qiymətləndirərkən reportyor bunu dərk 
etməlidir. Təbliğat və fırıldaq çox zaman məlumatların yayılmasına 
səbəb olur. Ölkənin siyasi həyatını  əks etdirən jurnalistlərin 
mənbənin tendensiyaları barədə təsəvvürü olmalıdır. İnformatorun 
siyasi partiya mənsubiyyəti və ya hansı  təşkilatasa üzvlüyü  
informasiyanı özünə, yaxud öz təşkilatına  sərf edən variantda 
verməsinə  səbəb ola bilər. Mənbələrə  tənqidi münasibət bəsləyən 
reportyorun müxtəlif siyasi maraqları  və qütbləri təmsil edən 
informatorları olmalıdır. 
 
İnformasiya toplayarkən jurnalist daim müxtəlif 
informatorlardan aldığı 
məlumatlardan istifadə etməyə 
çalışmalıdır. Lakin bu, qəti və sözsüz  tələb ola bilməz. Reportyor 
onlarla işləmək təcrübəsinə əsasən mənbəyə qiymət verir. Hansısa 
bir şeyi yəqin etmək üçün həmişə vacib deyil ki, bir-birindən asılı 
olmayan mənbələrdən məlumat alasan. Uotorgeyt qalmaqalından 
sonra jurnalist mühitində belə təsəvvürlər hələ də yaşamaqdadır:  o 
vaxt «Vaşinqton Post» qəzetinin reportyorları bu prinsiplə 
işləyirdilər. Lakin öz mənbələrinə  tənqidi münasibət daha 
mürəkkəb prosesdir. 

 
 
52 
 Jurnalist 
mənbənin əsli barədə diqqətli olmalıdır. İnformator 
həqiqətən həmin şəxsdirmi? Başqalarının onun dilindən dediklərini 
o, həqiqətən söyləmişdirmi? Mənbənin müzakirə olunan 
məsələlərdən nə dərəcədə xəbəri var? 
 Zaman aspekti mühüm əhəmiyyətə malikdir. Hadisənin baş 
verdiyi andan nə  qədər çox vaxt keçirsə, bu hadisədə iştirak edən 
adamın söylədkləri bir o qədər az səhih olur. Reportyor həm də 
özünə sual verməlidir ki, informatorun söhbəti kənar təsirdən nə 
qədər  asılıdır? Onun özü hadisənin iştirakçısı olubmu, yoxsa bu 
barədə özgələrin sözlərindənmi danışır? 
 
Əlbəttə, yaxşı olar ki, qərəzsiz mənbə ilə  işləyəsən, lakin 
əslində  mənbələr bəzən tendensiya ilə  hərəkət edirlər. Söhbət heç 
də bilərəkdən təbliğat aparmaqdan getmir, əksinə, bir qayda olaraq, 
mənbə düşünmədən faktları elə izah edir ki, bunlar onun öz 
qənaətinə və rəğbətinə uyğun gəlir.  
 
Mənbələrə tənqidi münasibətin mühüm bir sahəsi şəkillər və 
təsvirlərdir. Rəqəmli avadanlığın mövcud olduğu indiki zamanda 
təsviri istədiyin kimi dəyişdirməyə, kadrları  və fotoşəkilləri 
istədiyin kimi təhrif etməyə imkan var. Bu gün fotoşəkillər heç bir 
şeyi isbat etmək üçün əsas sayıla bilməz. Redaksiyalar 
fotoşəkillərdə göstərilən təsvirlərin  əsli ilə düz olması barədə 
özlərinə sual verməlidirlər: görəsən, bunlar orijinaldır, yoxsa 
saxtadır? 
 
Şəkillərin retuş edilməsinə  hələ fotoşəkillərin meydan 
çıxdığı vaxtlarda başlanılmışdır. Burada yenilik ondan ibarətdir ki, 
indi saxtalaşdırmaq və düzəltmək daha tez və daha ustalıqla edilir. 
Sovet dövlətinin yaranması tarixində «ilk saxtalaşdırma» barədə 
maraqlı misallar var. 
 1908-ci 
ildə Kapri adasında  şahmat partiyası oynanılırmış. 
Lenin  şahmat masasının arxasında oturubmuş, Qorki oyunu 
diqqətlə izləyirmiş. 1939-cu ildə «Lenin» kitabının nəşri ərəfəsində  
retuşyor tarixə düzəliş etmək üçün əməlli-başlı işləməli olmuşdur. 
Vladimir  İliçin yanındakı kişi – menşevik Vladimir Bazarov 
sonralar Lenini ciddi tənqid etmişdir. 1931-ci ildə Bazarov həbs 

 
 
53 
edilmiş  və 1937-ci ildə güllələnmişdir. Təbii ki, o, şəkildən 
itmişdir… 
 Qorkidən sağdakı kişi Zinovi Peşkov Fransaya mühacirət 
etmiş, zabit olmuş, birinci dünya müharibəsində fransız ordusunda 
xidmət etmişdir. Sonralar general De Qollun şəxsi dostu olmuş, 
ikinci dünya müharibəsi qurtaranda Fransanın təhlükəsizlik 
xidmətində çalışmışdır. O da 1939-cu ildə fotoşəkildən yoxa 
çıxmışdır… 
 …və sonradan, 1960-cı ildə Moskva marksizm-leninizm 
institutu üçüncü versiyanı çap edəndə bu fotoşəkil yenidən peyda 
oldu. Bazarovu sütunla əvəz etdilər, ancaq şəklin sağ küncündə 
qadın dizinin görünməsini heç kəs izah edə bilmədi.  
 
 
 
XƏBƏRLƏRİN  İZLƏNMƏSİ  QAYDASI 
 
 
İnformasiyanın harada olmasını biləndən sonra redaksiya ilə 
reportyorun işi bunu əldə etməkdir. Bunu iki üsulla həyata 
keçirmək olar: mümkün mənbələrə müntəzəm zəng etmək, onlara 
baş  çəkmək, yaxud işi elə qurmaq lazımdır ki, informasiya 
mütəşəkkil surətdə  və az-çox müntəzəm gəlsin. Yazılı  sənədlər 
poçt ilə (adi və ya elektron), yaxud faksla gələ bilər. Redaksiyalara 
informasiya axınının böyük hissəsi qəbul olunmuş qaydalara əsasən 
gəlir. Redaksiyalar informasiyanın ünvan siyahıları üzrə  təqdim 
olunmasına nəzarət edə bilər ki, press-relizlər və informasiya 
dövlət və  bələdiyyə idarələrindən, həmçinin müəssisələrdən 
avtomatik olaraq göndərilsin. 
 
Şifahi xəbərlərin alınmasını təşkil etmək daha çətindir. Heç 
bir jurnalist tələb edə bilməz ki, onun mövcud və potensial 
mənbələri öz təşəbbüsləri ilə ona bərabər intervalla zəng vursunlar. 
Onları  tərtib olunmuş müvəqqəti planla axtarıb tapmaq lazımdır. 
Məhz buna görə  də  «intizamlı» redaksiyalarda polis məntəqələri 
ilə müntəzəm əlaqə ənənəsi yaradılmışdır: 
 
-Bu gün təzə nə var? 

 
 
54 
 
İzləmək və axtarmaq bir qayda olaraq çox vaxt aparır, 
amma özünü doğruldur. Mənbələrin geniş  şəbəkəsini yaradan 
jurnalist xəbərləri əldə etməkdə böyük uğur qazanır. 
 
İnformasiya materiallarnın axını redaksiyalardan bunları 
mütəşəkkil surətdə  qəbul etməyi tələb edir və bu işi qaydasına 
qoymaq çətin deyil. Bunun üçün lazım olan şeylər – telefondur, 
qeyd dəftərçəsidir və hadisələrin gündəliyidir. İsveçdə bu gündəliyə 
«redaksiyanın vicdanı» deyirlər. Gündəliyin məlumatlarını 
saxlamaq və paylamaq üçün çoxlu üsul mövcuddur. 
 Gündəliyin  əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, informatorun 
sözələrinə görə yazılmış bütün dəvətlər, press-relizlər, işarələr 
hadisələrin aktuallığına görə günlərə bölünür. Buna görə  də 
gündəliyin aylar və günlər üzrə  cədvəli olmalıdır. Bu kiməsə 
sadəlövhlük kimi görünə bilər, buna baxmayaraq  gündəliyə tikmək 
üçün gələn materialların bölünməsi xəbərləri qiymətləndirməyi 
bacaranlardan ötrü mühüm işdir. 
 Ümumi 
kompüterləşdirmə dövründə yaşadığımıza 
baxmayaraq gündəliyin kağız forması  şəklində olmasının klassik 
variantı redaksiyalarda xəbərlərlə  işləməyin  əsas aləti kimi 
saxlanılmaqdadır. Parlamentin, dumanın, seymin iclaslarının 
gündəlikləri redaksiyaya daxil olarkən gündəlik aylar və günlər 
üzrə aktual məsələlər bölməsinə salınmalıdır. Gündəlikdə 
redaksiyanın klassik yaddaşı saxlanılır ki, bunların da mənbələri 
əməkdaşların ideyaları, qəzet kəsikləri, press-relizlər, dəvətlər, 
kiminsə  məlumatları  və s. ola bilər. Yaddaşın mənası ondadır ki, 
redaksiya  əməkdaşlarından kimsə müntəzəm olaraq bu kağızlarda 
göstərilən hadisələrin inkişafını yoxlayır və izləyir. Belə yaddaş 
əslində  xəbəri bütün proses boyu müşayiət edir. Bu iş çox vaxt 
aparmır. Teleqraf agentliyinin xəbərində deyilir ki, hansısa mühüm 
məsələ barəsində  qərar qəbul edilməsi gözlənilir. Bir vaxt sonra 
redaksiyanın  əməkdaşlarından biri yazır ki, bu məsələnin 
müzakirəsi üçün komissiya yaradılmışdır. Başqa jurnalist bu 
mövzuya dair qəzetdən kəsdiyi parçanı yapışdırır, komissiya 
katibinin adını  və telefonunu qeyd edir və «Bir aydan sonra zəng 
etməli» deyə yazır. Xəbərə  təzə faktlar əlavə olunduqca, yaddaşa 

 
 
55 
digər reportyorların qeydləri də yazılır. Xəbəri izləmək bir növ 
redaksiyanın kollektiv yaddaşına çevrilir. 
 Yoxlama 
zəngləri və redaksiya yaddaşları jurnalist 
peşəsinin adi hadisələridir. Lakin bunların təmin etdiyi xəbərlər 
axını olmasa, informasiyanın gur çayı quruyar və  tədricən yoxa 
çıxar. 
 
   
REDAKSİYANIN TƏŞKİL EDİLMƏSİ 
 
 Yuxarıda təsvir olunanlar input vəzifəsinin əsasıdır. Hər bir 
redaksiyada, yaxud xəbərlər  şöbəsində  input  (qəbul) və  output 
(buraxılış) vəzifələri var. Əlbəttə, bu vəzifələr müxtəlif  şəkildə 
adlandırıla bilər, lakin redaksiyaların təşkilindən asılı olmayaraq 
vəzifələri eynidir, informasiyanı toplamaq və onu dərc etməkdən 
ibarətdir. Qərb ölkələrindəki redaksiyalarda, radio və 
televiziyalarda vəzifələrin adları ingilis-sakson ənənələrindən 
götürülmüşdür. 
 Başqa ölkələrdə olduğu kimi İsveçdə  də bu gün input, 
output, desken ifadələri işlənməkdədir. 
 
Qəbul  (input) redaktoru işin planlaşdırılmasına rəhbərlik 
edir. O, dəvətlərlə, press-relizlərlə, qəzet kəsikləri ilə məşğul olur, 
yaddaşlarda qeyd olunanlara nəzarət edir. O həm də maraqlara, 
təcrübəyə  və ya ixtisaslaşmaya görə reportyorlar arasında iş 
bölgüsü aparır. Televiziya redaksiyasında qəbul  redaktoru əsas 
mövqe tutur, çünki istifadə olunan çoxlu texnikanın bölüşdürülməsi 
ciddi planlaşdırma tələb edir. 
  
Buraxılış (output) redaktoru xəbərlər proqramının verilməsi 
üçün məsul  şəxsdir. Bəzi redaksiyalarda bu adamı  məsul katib və 
ya  desken adlandırırlar. Buraxılış redaktoru növbəyə başlarkən 
qəbul redaktoru artıq evə getmiş olur. O, reportajlarda hər süjetin 
son versiyasını  həll edir, həm də hansı süjetlərin göstəriləcəyi və 
hansı teleqramların oxunacağı  barədə  qərar qəbul edir, həmçinin 
proqramın planını müəyyənləşdirir. Efir vaxtı buraxılış redaktoru 
mərkəzi aparatda olur, verilişin gedişatına nəzarət edir, proqrama 
hansı parçanın əlavə olunması və ya əksinə, süjetin ixtisar edilməsi 

 
 
56 
barədə  qərar qəbul edir. Redaksiyada buraxılış redaktorunun 
qərargahına həm də proqramı aparan jurnalistlər, texniki 
redaktorlar, rejissorlar və onların assistenti daxildirlər. 
 Siyasi 
icmalçılar, beynəlxalq mövzuda yazanlar, xüsusi 
müxbir və digər ixtisaslaşmış reportyorlar qruplarının 
əksəriyyətinin qəbul redaktorları vardır və onlar təkcə tapşırıqları 
bölməklə deyil, həm də fəal yaradıcılıq işi ilə məşğul olurlar. Qəbul 
qərargahına researchers – faktları axtaran, süjet  və materiallar 
üçün platforma hazırlayan şəxslər də daxildirlər.