Rəng kontrastı.
Əriş
əsas
— ilməni
saxlayan
iplər
T
l yini özündə əks etdirən, evlərimizin bəzəyi
olan xalça əsasən, yun ipliklərdən toxunur. Toxuculuq sənə-
tində ipliyin hörülən düyünü — ilmə bu ilməni saxlayan əsas
iplər isə ə
adlanır.
əbiətin gözə li
,
riş
“Şəddə” xalçası
9
“Ulduz”
“Buta”
“İnsan” “Сeyran”
“Dəvə”
“Əl-ələ”
“Əl-ələ” naxışı təkrarlananda “Yallı”
rəqsini oynayanları xatırladır.
Azərbaycan xalçalarında istifadə olunan naxışlar
Tanış ol
Tanış olduğun naxış
və ornamentlər
necə yerləşdirilib?
xalçada
•
Xalçadakı naxışlar təbiətdə olan formalardan nə ilə fərqlənir?
Forma və rəng ritmini, rəng kontrastını nəzərə alaraq yeni naxış və
ornament nümunəsi düşün və çək. Verilmiş nümunədən də istifadə edə
bilərsən.
A4 formatlı rəsm vərəqi, rəngli karandaşlar, flomasterlər, qələmlər
Naxış və ornamentin çəkilməsı
25
24
Ornament
Naxışlar
“Karvan” ornamenti
“Su” ornamenti
Rəng ritmi.
Forma ritmi.
Yumaqlar —
yun iplər
İlmə —
h
üyün
örülən d
Xalça naxışlarının elementləri
İnsanlar təbiətdə gördüklərini ilmələrin köməyi ilə
k
.
xalçaya
öçürürlər Rəngli ilmələr təkrarlanaraq naxış, naxışın ritmi
isə ornament yaradır. Naxışın forması, ritmi və rəngi
xalça bəzəyinin əsas elementləridir.
—
Çap üçün deyil
IV – mis
Tanış ol
•
Qabın və balığın
üzərindəki bəzək
ritmin hansı formasıdır?
10
EVİMİZDƏKİ QAB-QACAQ
Hər birimizin evində qab-qacaq var. On-
lar
lik istifadə olunan
lar davamlı və rahatdır.
Belə dəst-
lərin materialı kövrək, forması daha incə
və zərif olur. Onların qədrini bilir və qoru-
yurlar.
müxtəlif olur. Gündə
qab
Zəngin na-
xışlarla bəzədilmiş qab dəstləri isə bay-
ram günləri süfrəmizi bəzəyir.
Yonma üsulu ilə ağacdan
ı
ı
in yaraşığıdır. Onların bə-
zədilməsində müxtəlif üsullardan istifa-
də edirlər. Bəzən onları rəngarəng na-
xışlarla bəzəyir, bəzən də ağacın öz təbii
bəzəyindən istifadə edirlər.
haz rlanm ş
əşyalar mətbəx
Şüşə vazaların forma və naxışları təbi-
ətin gözəlliyini özündə əks etdirir. Bu mö-
cüzəni yaradan şüşəüfürən sənətkardır.
O, közərən şüşə damcısını üfürərək istə-
diyi formaya salır. Sonra üzərini cızma
üsulu ilə bəzəyir.
Bacarıqlı əllər
bardağa
və ya küpəyə çevirərək yapır.
Sonra qabın
naxışlanır və
xüsusi şirə çəkilərək
ası üçün sobada bişiri-
lir.
dulus çarxında
fırlanan gil parçasını
üzəri
onun möh-
kəm olm
Keçmişdə gil və mis qablardan
istifadə edilirdi. İndi də biz
onlarla bəzəyirik.
evimizi
27
26
Şüşə
üzərində
kəsmə
və cızma
üsulu
Metal
üzərində
döymə
və cızma
üsulu
Saxsı
üzərində
çəkmə
və yapma
üsulu
Taxta
üzərində
oyma
üsulu
kəsmə
və
Şüşə,
ı və metal üzərində naxışın görünüşü və işləmə üsulları
taxta, saxs
I – şüşə
II – taxta
III – saxsı
Müxtəlif materiallardan hazırlanmış qabları ardıcıllığa əsasən çəkə bilərsən.
Bu qablar isə misdəndir. Mis yumşaq metal
olduğu üçün onu lazım olan formaya sal-
maq asandır. Qabın üzərini döymə üsulu
ilə naxışlayırlar.
Bu küplərdən
indi də piti
bişirərkən
istifadə edilir.
Gümüşdən
hazırlanmış
qabların qabart-
ma üsulu ilə iş-
lənmiş naxışları əsil
sənət nümunəsidir.
Müxtəlif materiallardan hazırlanan qabların rəsmini naturadan çək və
naxışlarla bəzə. Verilmiş nümunədən də istifadə edə bilərsən.
A4 formatlı rəsm vərəqi, quaş, rəngli karandaşlar
Qabların üzərindəki ritm və naxışlar
haqqında nə deyə bilərsən?
nə üçün müxtəlif
materiallardan hazırlanır?
Qablar
Çap üçün deyil
IV – mis
Tanış ol
•
Qabın və balığın
üzərindəki bəzək
ritmin hansı formasıdır?
10
EVİMİZDƏKİ QAB-QACAQ
Hər birimizin evində qab-qacaq var. On-
lar
lik istifadə olunan
lar davamlı və rahatdır.
Belə dəst-
lərin materialı kövrək, forması daha incə
və zərif olur. Onların qədrini bilir və qoru-
yurlar.
müxtəlif olur. Gündə
qab
Zəngin na-
xışlarla bəzədilmiş qab dəstləri isə bay-
ram günləri süfrəmizi bəzəyir.
Yonma üsulu ilə ağacdan
ı
ı
in yaraşığıdır. Onların bə-
zədilməsində müxtəlif üsullardan istifa-
də edirlər. Bəzən onları rəngarəng na-
xışlarla bəzəyir, bəzən də ağacın öz təbii
bəzəyindən istifadə edirlər.
haz rlanm ş
əşyalar mətbəx
Şüşə vazaların forma və naxışları təbi-
ətin gözəlliyini özündə əks etdirir. Bu mö-
cüzəni yaradan şüşəüfürən sənətkardır.
O, közərən şüşə damcısını üfürərək istə-
diyi formaya salır. Sonra üzərini cızma
üsulu ilə bəzəyir.
Bacarıqlı əllər
bardağa
və ya küpəyə çevirərək yapır.
Sonra qabın
naxışlanır və
xüsusi şirə çəkilərək
ası üçün sobada bişiri-
lir.
dulus çarxında
fırlanan gil parçasını
üzəri
onun möh-
kəm olm
Keçmişdə gil və mis qablardan
istifadə edilirdi. İndi də biz
onlarla bəzəyirik.
evimizi
27
26
Şüşə
üzərində
kəsmə
və cızma
üsulu
Metal
üzərində
döymə
və cızma
üsulu
Saxsı
üzərində
çəkmə
və yapma
üsulu
Taxta
üzərində
oyma
üsulu
kəsmə
və
Şüşə,
ı və metal üzərində naxışın görünüşü və işləmə üsulları
taxta, saxs
I – şüşə
II – taxta
III – saxsı
Müxtəlif materiallardan hazırlanmış qabları ardıcıllığa əsasən çəkə bilərsən.
Bu qablar isə misdəndir. Mis yumşaq metal
olduğu üçün onu lazım olan formaya sal-
maq asandır. Qabın üzərini döymə üsulu
ilə naxışlayırlar.
Bu küplərdən
indi də piti
bişirərkən
istifadə edilir.
Gümüşdən
hazırlanmış
qabların qabart-
ma üsulu ilə iş-
lənmiş naxışları əsil
sənət nümunəsidir.
Müxtəlif materiallardan hazırlanan qabların rəsmini naturadan çək və
naxışlarla bəzə. Verilmiş nümunədən də istifadə edə bilərsən.
A4 formatlı rəsm vərəqi, quaş, rəngli karandaşlar
Qabların üzərindəki ritm və naxışlar
haqqında nə deyə bilərsən?
nə üçün müxtəlif
materiallardan hazırlanır?
Qablar
Çap üçün deyil
ÖZÜNÜ YOXLA
28
1. Rəng, hərəkət və forma ritmini müəyyən et.
3. Naxışlarda forma və rəng ritmini, rəng kontrastını göstər.
4. Qabların hansı materialdan hazırlandığını izah et.
5. Qabların işləmə üsulları barədə nə deyə bilərsən?
2. Bəzək əşyalarının hazırlanmasında hansı təbiət formalarından istifadə
olunmuşdur?
Çap üçün deyil
Fırçadan necə istifadə etməklə təsvirə müxtəlif
əhvali-ruhiyyə vermək olar: fırça tez, sürətlə
hərəkət edərsə, təsvirdə sərtlik və hərəkətlilik
hiss olunacaq.
Təsvirin incə və hamar olması üçün
dan
.
fırça
asta və təmkinlə istifadə olunur
Dərsliyin bu hissəsində ən vacib
suala cavab tapacaqsan.
Rəssamın yaratdığı əsərdə onun nə
demək istədiyini başa düşəcək,
öz fikirlərini,
hisslərini ifadə etməyi öyrənəcəksən.
təsvirin köməyi ilə
S
ƏNƏTKARIN
EMALATXANASINDA
3
Çap üçün deyil
Sadə və mürəkkəb formaya malik əşyalarla hər gün qarşılaşırıq. Bu əşyala-
rın quruluşunu müxtəlif
əşkil edir
fiqurlar t
.
30
31
Həndəsi fiqura bənzəyən bu quruluş kon-
struksiya adlanır. Əşyaların çoxu mürək-
kəb konstruksiyaya malikdir, yəni onun
tərkibi bir neçə həndəsi fiqurdan ibarətdir.
Memarın yaratdığı bina, dizaynerin yarat-
dığı fənər, dulusçunun yaratdığı küpə də
bu fiqurların birləşməsindən yaranır.
B . M i r z ə z a d ə .
“ Mavi fonda natürmort”
Tablonun koloriti haqqında
nə deyə bilərsən?
Natürmortun əsasını hansı həndəsi
fiqurlar təşkil edir?
11
FORMANIN MÜXTƏLİFLİYİ
Forma və həndəsi fiqurun köməyi
ilə rəssam müxtəlif əsərlər yaradır.
Obyektlərin quruluşunda hansı
həndəsi fiqurları görmək olar?
•
İki və ya daha çox həndəsi fiqurlardan ibarət olan hansı əşyaları sadalaya
bilərsən?
12
YAXIN VƏ UZAQ
Ətrafda olanları diqqətlə müşahidə edərkən onların ölçülərinin dəyişdiyini hiss
edirik. Biz obyektdən uzaqlaşdıqca onun ölçüsünün kiçildiyini görürük.
Şosedə hərəkət edən yük avtomobillərinə diqqət yetirsək, uzaqdakının öl-
çüsünün yaxındakına nisbətən kiçik olduğunu görərik.
Əsasını müxtəlif həcmli həndəsi fiqurlar təşkil edən rəsm çək.
Rəngli karandaşlar, flomasterlər
MÜŞAHİDƏ ET
K a m i l
X a n l a r o v.
“Sahədə”
Məsafədən asılı olaraq, çay qırağındakı
ağacların ölçüləri bir-birindən fərqlənir.
Uzaqdakı ağaclar yaxında bitən ağaca
nisbətən kiçik görünür.
Rəsm çəkilərkən bu qaydaya riayət olu-
narsa, deməli, rəsm düzgün çəkilib.
Rəssam K.Xanla-
rovun əsərində
bu qaydaya
uyğun olaraq,
yaxındakı insan
təsvirləri uzaqda
olanlara nisbətən
böyükdür.
•
Nəyə görə r
uzağı nəzərə almaq lazımdır?
əsm zamanı yaxın və
Yadda saxla
Yaxındakı obyektləri daha aydın və olduğu kimi görürük.
Uzaqdakıların isə kiçik ölçüdə və solğun olduğunu müşahidə edirik.
Yaxın və uzağı nəzərə alaraq istədiyini təsvir et.
Quaş, flomasterlər, pastel tabaşirlər
Çap üçün deyil
Sadə və mürəkkəb formaya malik əşyalarla hər gün qarşılaşırıq. Bu əşyala-
rın quruluşunu müxtəlif
əşkil edir
fiqurlar t
.
30
31
Həndəsi fiqura bənzəyən bu quruluş kon-
struksiya adlanır. Əşyaların çoxu mürək-
kəb konstruksiyaya malikdir, yəni onun
tərkibi bir neçə həndəsi fiqurdan ibarətdir.
Memarın yaratdığı bina, dizaynerin yarat-
dığı fənər, dulusçunun yaratdığı küpə də
bu fiqurların birləşməsindən yaranır.
B . M i r z ə z a d ə .
“ Mavi fonda natürmort”
Tablonun koloriti haqqında
nə deyə bilərsən?
Natürmortun əsasını hansı həndəsi
fiqurlar təşkil edir?
11
FORMANIN MÜXTƏLİFLİYİ
Forma və həndəsi fiqurun köməyi
ilə rəssam müxtəlif əsərlər yaradır.
Obyektlərin quruluşunda hansı
həndəsi fiqurları görmək olar?
•
İki və ya daha çox həndəsi fiqurlardan ibarət olan hansı əşyaları sadalaya
bilərsən?
12
YAXIN VƏ UZAQ
Ətrafda olanları diqqətlə müşahidə edərkən onların ölçülərinin dəyişdiyini hiss
edirik. Biz obyektdən uzaqlaşdıqca onun ölçüsünün kiçildiyini görürük.
Şosedə hərəkət edən yük avtomobillərinə diqqət yetirsək, uzaqdakının öl-
çüsünün yaxındakına nisbətən kiçik olduğunu görərik.
Əsasını müxtəlif həcmli həndəsi fiqurlar təşkil edən rəsm çək.
Rəngli karandaşlar, flomasterlər
MÜŞAHİDƏ ET
K a m i l
X a n l a r o v.
“Sahədə”
Məsafədən asılı olaraq, çay qırağındakı
ağacların ölçüləri bir-birindən fərqlənir.
Uzaqdakı ağaclar yaxında bitən ağaca
nisbətən kiçik görünür.
Rəsm çəkilərkən bu qaydaya riayət olu-
narsa, deməli, rəsm düzgün çəkilib.
Rəssam K.Xanla-
rovun əsərində
bu qaydaya
uyğun olaraq,
yaxındakı insan
təsvirləri uzaqda
olanlara nisbətən
böyükdür.
•
Nəyə görə r
uzağı nəzərə almaq lazımdır?
əsm zamanı yaxın və
Yadda saxla
Yaxındakı obyektləri daha aydın və olduğu kimi görürük.
Uzaqdakıların isə kiçik ölçüdə və solğun olduğunu müşahidə edirik.
Yaxın və uzağı nəzərə alaraq istədiyini təsvir et.
Quaş, flomasterlər, pastel tabaşirlər
Çap üçün deyil
33
32
13
TƏSVİRİ SƏNƏTDƏ KOMPOZİSİYA
Təsviri yaradıcılıqda hər bir rəsm onu vərəqdə düzgün yerləşdirməkdən baş-
layır. Rəsmi çəkərkən elementləri elə yerləşdirmək lazımdır ki, əsas və
köməkçi elementlərin birgə əlaqəsi əsərin əsas məzmununu aydın ifadə
etsin. Əsəri seyr edən isə təsvirin gözəlliyini görə bilsin. Təsvirdəki element-
lərin bir-biri ilə belə əlaqəsi kompozisiya adlanır.
Rəssam əsər yaradarkən əvvəlcə onun eskizini, etüdünü və ya qaralama
rəsmini çəkir. Sonra əsərin necə yerləşəcəyini əvvəlcədən müəyyənləşdirir.
Nəzərdə tutulmuş elementlərin
etüdləri və ya eskizləri
Eskiz — əsərin
ilkin qaralaması
Əsas kompozisiyanın karandaşla rəsmi
M . H ü s e y n o v. “Balaca rəssam”
Hazır əsər
Yadda saxla
•
Eskiz — təsəvvür edilən əsərin ilkin qaralamasıdır.
Etüd — naturadan çəkilir, təsviri sənət əsərinin ilkin nümunəsidir.
•
·
·
Kompozisiya nədir?
Eskizlər nə üçün lazımdır?
Eskiz və etüd çəkərkən kompozisiya qaydalarına necə riayət olunur?
·
Sənətkar məsləhəti
Düzgün yerləşdirilib.
Təsvir çox böyükdür.
Natürmortda kompozisiya
düzgün
onun məzmunu və vərəqdə necə
yerləşməsi ilə müəyyənləşir.
nın
lüyü
Təsvir aşağı
və sağa sürüşüb.
Tanış ol
Kompozisiya qaydalarını nəzərə alaraq istənilən mövzunun eskiz və yaxud
etüdünü çək.
Flomasterlər, rəngli karandaşlar
Təsvir çox k
.
içikdir
və yuxarıya sürüşüb
Çap üçün deyil
33
32
13
TƏSVİRİ SƏNƏTDƏ KOMPOZİSİYA
Təsviri yaradıcılıqda hər bir rəsm onu vərəqdə düzgün yerləşdirməkdən baş-
layır. Rəsmi çəkərkən elementləri elə yerləşdirmək lazımdır ki, əsas və
köməkçi elementlərin birgə əlaqəsi əsərin əsas məzmununu aydın ifadə
etsin. Əsəri seyr edən isə təsvirin gözəlliyini görə bilsin. Təsvirdəki element-
lərin bir-biri ilə belə əlaqəsi kompozisiya adlanır.
Rəssam əsər yaradarkən əvvəlcə onun eskizini, etüdünü və ya qaralama
rəsmini çəkir. Sonra əsərin necə yerləşəcəyini əvvəlcədən müəyyənləşdirir.
Nəzərdə tutulmuş elementlərin
etüdləri və ya eskizləri
Eskiz — əsərin
ilkin qaralaması
Əsas kompozisiyanın karandaşla rəsmi
M . H ü s e y n o v. “Balaca rəssam”
Hazır əsər
Yadda saxla
•
Eskiz — təsəvvür edilən əsərin ilkin qaralamasıdır.
Etüd — naturadan çəkilir, təsviri sənət əsərinin ilkin nümunəsidir.
•
·
·
Kompozisiya nədir?
Eskizlər nə üçün lazımdır?
Eskiz və etüd çəkərkən kompozisiya qaydalarına necə riayət olunur?
·
Sənətkar məsləhəti
Düzgün yerləşdirilib.
Təsvir çox böyükdür.
Natürmortda kompozisiya
düzgün
onun məzmunu və vərəqdə necə
yerləşməsi ilə müəyyənləşir.
nın
lüyü
Təsvir aşağı
və sağa sürüşüb.
Tanış ol
Kompozisiya qaydalarını nəzərə alaraq istənilən mövzunun eskiz və yaxud
etüdünü çək.
Flomasterlər, rəngli karandaşlar
Təsvir çox k
.
içikdir
və yuxarıya sürüşüb
Çap üçün deyil
35
34
14
MİS QABLARLA NATÜRMORT
İnsan haqqında ona məxsus
olar. Əşyalar öz sahibinin yaşadığı dövr haqqında çox şeylər söyləyə bilər.
Natürmortda əsasən ə
əsvir olunur.
əşyaların təsvirini seyr edərkən də danışmaq
şyalar t
Əsərdə hansı əşyanın
olunması çox vacibdir. Müxtəlif cür yerləş-
dirilən eyni əşyalar əlvan və ya sakit rəngli boyalarla çəkilməyindən asılı
olaraq, bayram və ya kədər, xoşbəxtlik və ya tənhalığı ifadə edə bilər.
necə təsvir
M . O r u c o v . “ Samovarlar”
•
Natürmort — fransızca “cansız təbiət” mənasını bildirir.
Yadda saxla
·
Mis qablardan ibarət natürmort çək. Verilmiş nümunələrdən istifadə edə
bilərsən.
Quaş, akvarel, pastel tabaşirlər
Tanış ol
Azərbaycan misgərlərinin
hazırladığı mis qablar
səhəng
həvəngdəstə
mis qazan
sərpuş
sərnic
1
2
3
4
·
Natürmortlardakı əşyalar haqqında nə deyə bilərsən?
·
Gördüyün natürmortların əhvali-ruhiyyəsi, koloriti haqqında danış.
Çap üçün deyil
35
34
14
MİS QABLARLA NATÜRMORT
İnsan haqqında ona məxsus
olar. Əşyalar öz sahibinin yaşadığı dövr haqqında çox şeylər söyləyə bilər.
Natürmortda əsasən ə
əsvir olunur.
əşyaların təsvirini seyr edərkən də danışmaq
şyalar t
Əsərdə hansı əşyanın
olunması çox vacibdir. Müxtəlif cür yerləş-
dirilən eyni əşyalar əlvan və ya sakit rəngli boyalarla çəkilməyindən asılı
olaraq, bayram və ya kədər, xoşbəxtlik və ya tənhalığı ifadə edə bilər.
necə təsvir
M . O r u c o v . “ Samovarlar”
•
Natürmort — fransızca “cansız təbiət” mənasını bildirir.
Yadda saxla
·
Mis qablardan ibarət natürmort çək. Verilmiş nümunələrdən istifadə edə
bilərsən.
Quaş, akvarel, pastel tabaşirlər
Tanış ol
Azərbaycan misgərlərinin
hazırladığı mis qablar
səhəng
həvəngdəstə
mis qazan
sərpuş
sərnic
1
2
3
4
·
Natürmortlardakı əşyalar haqqında nə deyə bilərsən?
·
Gördüyün natürmortların əhvali-ruhiyyəsi, koloriti haqqında danış.
Çap üçün deyil
37
36
15
PORTRET
Rəssamlar öz əsərlərində insanları da təsvir edirlər. İncəsənət muzeyindəki
portretlərə baxarkən müxtəlif dövrlərdə yaşayan insanların necə görün-
düyünün şahidi olursan.
Portretdə insanın surəti əks olunur. Rəssam portreti çəkərkən insanın
daxili aləmini başa düşməyə, onun xarakterinin əsas xüsusiyyətlərini ifadə
etməyə çalışır.
Elə portretlər var ki, insan obrazı onu əhatə
edən əşyalarla birlikdə yaradılır. Portretdəki
detallar — geyim, istifadə olunan əşyalar,
insanın duruşu təsadüfi deyil. Rəssamın
diqqətlə seçdiyi bu əşyalar təsvir olunmuş
insanın kimliyi, harada yaşadığı, hansı peşə
sahibi olduğundan danışır.
•
Portret — fransız sözüdür, “dəqiq cizgilər” deməkdir.
Yadda saxla
B . M i r z ə z a d ə . “
”
H eyvandar
16
MƏİŞƏT MÖVZULARI
Rəssamı əhatə edən mühit
mövzularda insanın adi günlərdə nə etməsi, hansı işlə məşğul olması və ya-
şayış tərzi haqqında söhbət açılır.
Məişət adlanan bu süjetli əsərlər həyatımızın hər bir anının nə qədər ma-
raqlı və mühüm olmasından danışır.
bütün dövrlərdə onun üçün maraqlı olub. Bu
Q a f a r S e y f u l l a y e v . “ Dağlarda”
·
Həyatında baş verən hansı
r
əlamətdar hadisə yadında qalıb?
Süjetli rəsmlə portretin fərqi nədədi ?
·
T. S a l a h o v . “
”
Neftçi
·
İndiyədək tanış olduğun hansı rəssamların təsvir etdiyi portretlər yadında qalıb?
İstədiyin insanın, peşə sahibinin portretini çək.
Quaş, pastel tabaşirlər
R a s i m B a b a y e v .
“Çayçı Məmməd”
İnsanın gündəlik həyatını əks etdirən rəsm çək.
Quaş, pastel tabaşirlər, flomasterlər
•
•
Portretdə ilk diqqəti
cəlb edən detallar
haqqında danış.
Portretlərdə hansı
kolorit müşahidə
olunur?
Quaşla çəkilmiş şagird rəsmləri
Çap üçün deyil
|