Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 05. 07. 2010-cu il tarixli

TƏSVİRİ  

İNCƏSƏNƏT

YEGANƏ CƏLİLOVA  

KƏMALƏ CƏFƏRZADƏ

Ümumtəhsil məktəblərinin 

3-cü sinfi üçün dərslik

Azərbaycan Respublikası 

Təhsil Nazirliyinin

05.07.2010-cu il tarixli 

973 nömrəli əmri ilə 

təsdiq olunmuşdur.

3

2016

Çap üçün deyil

“TƏBİƏTİN EMALATXANASI”NDA

1. Təbiətin rəngi .

.

.

.

.

.

.

.

.

6

2. Ağ və qara rənglər .

.

.

.

.

.

.

.

8

3. Siluet

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

10

4. İsti və soyuq kolorit .

.

.

.

.

.

.

.

12

5. Təbiətdə kontrast rənglər.

.

.

.

.

.

.

14

6. Təbiətdə rəngin əhvali-ruhiyyəsi

.

.

.

.

.

16

Özünü yoxla .

.

.

.

.

.

.

.

.

18

7. Təbiətdə ritm  .

.

.

.

.

.

.

.

.

20

8. İnsanın yaratdığı bəzək əşyaları

.

.

.

.

.

22

9. Xalçaları bəzəyən naxışlar

.

.

.

.

.

.

24

10. Evimizdəki qab-qacaq .

.

.

.

.

.

.

26

Özünü yoxla .

.

.

.

.

.

.

.

.

28

11. Formanın müxtəlifliyi

.

.

.

.

.

.

.

30

12. Yaxın və uzaq

.

.

.

.

.

.

.

.

31

13. Təsviri sənətdə kompozisiya .

.

.

.

.

.

32

14. Mis qablarla natürmort .

.

.

.

.

.

.

34

15. Portret .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

36

16. Məişət mövzuları .

.

.

.

.

.

.

.

37

17. Azərbaycan sənətkarları. Ə.Hacıyev, B.Mirzəzadə

.

.

38

Özünü yoxla .

.

.

.

.

.

.

.

.

40

18. Rəngkarlıq .

.

.

.

.

.

.

.

.

41

19. Qrafika

.

.

.

.

.

.

.

.

.

42

20. Dekorativ-tətbiqi sənət .

.

.

.

.

.

.

44

21. Rəssam-illüstrator .

.

.

.

.

.

.

.

46

22. Azərbaycan sənətkarları. N.İsmayılov,  M. Mirqasımov

.

48

Özünü yoxla .

.

.

.

.

.

.

.

.

50

23. Memarlıq inciləri  .

.

.

.

.

.

.

.

52

24. Rəssam və teatr .

.

.

.

.

.

.

.

54

25. Küçələrimizin bəzəyi — fənərlər

.

.

.

.

.

56

26. Küçə və parkdakı heykəllər

.

.

.

.

.

.

58

27. Park, bağ, bulvar .

.

.

.

.

.

.

.

60

28. Muzeylər

.

.

.

.

.

.

.

.

.

62

Özünü yoxla .

.

.

.

.

.

.

.

.

64

İNSAN TƏBİƏTDƏN ÖYRƏNİR

SƏNƏTKARIN EMALATXANASINDA

ŞƏHƏRİMİZİN  İNCƏSƏNƏTİ

4

3

2

1

5

19

29

51

Müzakirə, intellektual diskussiya

Ləvazimat və tapşırıqlar

Mündəricat

Dərsliklə bağlı rəy, irad və təkliflərin [e-mail] və [e-mail] 

e-mail ünvanlarına göndərilməsi xahiş olunur. Öncədən təşəkkür edirik!

HEYDƏR ƏLİYEV

AZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ

Çap üçün deyil

“TƏBİƏTİN EMALATXANASI”NDA

1. Təbiətin rəngi .

.

.

.

.

.

.

.

.

6

2. Ağ və qara rənglər .

.

.

.

.

.

.

.

8

3. Siluet

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

10

4. İsti və soyuq kolorit .

.

.

.

.

.

.

.

12

5. Təbiətdə kontrast rənglər.

.

.

.

.

.

.

14

6. Təbiətdə rəngin əhvali-ruhiyyəsi

.

.

.

.

.

16

Özünü yoxla .

.

.

.

.

.

.

.

.

18

7. Təbiətdə ritm  .

.

.

.

.

.

.

.

.

20

8. İnsanın yaratdığı bəzək əşyaları

.

.

.

.

.

22

9. Xalçaları bəzəyən naxışlar

.

.

.

.

.

.

24

10. Evimizdəki qab-qacaq .

.

.

.

.

.

.

26

Özünü yoxla .

.

.

.

.

.

.

.

.

28

11. Formanın müxtəlifliyi

.

.

.

.

.

.

.

30

12. Yaxın və uzaq

.

.

.

.

.

.

.

.

31

13. Təsviri sənətdə kompozisiya .

.

.

.

.

.

32

14. Mis qablarla natürmort .

.

.

.

.

.

.

34

15. Portret .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

36

16. Məişət mövzuları .

.

.

.

.

.

.

.

37

17. Azərbaycan sənətkarları. Ə.Hacıyev, B.Mirzəzadə

.

.

38

Özünü yoxla .

.

.

.

.

.

.

.

.

40

18. Rəngkarlıq .

.

.

.

.

.

.

.

.

41

19. Qrafika

.

.

.

.

.

.

.

.

.

42

20. Dekorativ-tətbiqi sənət .

.

.

.

.

.

.

44

21. Rəssam-illüstrator .

.

.

.

.

.

.

.

46

22. Azərbaycan sənətkarları. N.İsmayılov,  M. Mirqasımov

.

48

Özünü yoxla .

.

.

.

.

.

.

.

.

50

23. Memarlıq inciləri  .

.

.

.

.

.

.

.

52

24. Rəssam və teatr .

.

.

.

.

.

.

.

54

25. Küçələrimizin bəzəyi — fənərlər

.

.

.

.

.

56

26. Küçə və parkdakı heykəllər

.

.

.

.

.

.

58

27. Park, bağ, bulvar .

.

.

.

.

.

.

.

60

28. Muzeylər

.

.

.

.

.

.

.

.

.

62

Özünü yoxla .

.

.

.

.

.

.

.

.

64

İNSAN TƏBİƏTDƏN ÖYRƏNİR

SƏNƏTKARIN EMALATXANASINDA

ŞƏHƏRİMİZİN  İNCƏSƏNƏTİ

4

3

2

1

5

19

29

51

Müzakirə, intellektual diskussiya

Ləvazimat və tapşırıqlar

Mündəricat

Dərsliklə bağlı rəy, irad və təkliflərin [e-mail] və [e-mail] 

e-mail ünvanlarına göndərilməsi xahiş olunur. Öncədən təşəkkür edirik!

HEYDƏR ƏLİYEV

AZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ

Çap üçün deyil

Dünyanı gözəlləşdirmək istəyənlər 

təbiətlə daim təmasda olurlar.

Təbiətin gözəlliyini görmək və onu 

öyrənmək ətraf aləmi dərk etməyə 

kömək edir.

1

4

T 

ƏBİƏTİN

EMALATXANASI”NDA

“

Çap üçün deyil

Dünyanı gözəlləşdirmək istəyənlər 

təbiətlə daim təmasda olurlar.

Təbiətin gözəlliyini görmək və onu 

öyrənmək ətraf aləmi dərk etməyə 

kömək edir.

1

4

T 

ƏBİƏTİN

EMALATXANASI”NDA

“

Çap üçün deyil

Təbiət müxtəlif rəng çalarları ilə zəngindir. 

 

, gülləri,

ı ı

 

Parlaq, əlvan 

rənglərə və bu rənglərin qarışığına təbiətin bütün fəsil-

lərində rast gəlinir. 

Təbiət bu rənglərlə çiçəkləri

 kəpənəklərin qa-

nadlar n , quşların lələklərini də boyayır. 

1

TƏBİƏTİN RƏNGİ

Yaş l  

qəhvəyi

və narıncı 

rənglər

ı ,

Qəhvəyi, 

narıncı 

rənglər

Çəhrayı, sarı, 

yaşıl və ağ rənglər

MÜŞAHİDƏ ET

Bənövşəyi, 

yaşıl rənglər

6

7

Müşahidə etdiklərinin

rəng tərkibi haqqında danış.

Sarı 

və yaşıl

rənglər

Təbiətdə rəngin rolu nədən ibarətdir?

• 

• 

Ətrafda hansı rəngi daha çox görmək olar?

Günəbaxanın

rəng tərkibi haqqında

nə demək olar?

Xatırla 

Rənglər əsas və qarışıq olur. 

Qarışıq rənglər və onların

rəng tərkibi haqqında danış.

Quaş, pastel tabaşirlər

Yay fəslini təsvir et. Təbiətdə qarışıq rənglərdə 

olanları öz rəsmində göstərməyə çalış. 

Obyektlərin rəng tərkibi haqqında danış.

Çap üçün deyil

Təbiət müxtəlif rəng çalarları ilə zəngindir. 

 

, gülləri,

ı ı

 

Parlaq, əlvan 

rənglərə və bu rənglərin qarışığına təbiətin bütün fəsil-

lərində rast gəlinir. 

Təbiət bu rənglərlə çiçəkləri

 kəpənəklərin qa-

nadlar n , quşların lələklərini də boyayır. 

1

TƏBİƏTİN RƏNGİ

Yaş l  

qəhvəyi

və narıncı 

rənglər

ı ,

Qəhvəyi, 

narıncı 

rənglər

Çəhrayı, sarı, 

yaşıl və ağ rənglər

MÜŞAHİDƏ ET

Bənövşəyi, 

yaşıl rənglər

6

7

Müşahidə etdiklərinin

rəng tərkibi haqqında danış.

Sarı 

və yaşıl

rənglər

Təbiətdə rəngin rolu nədən ibarətdir?

• 

• 

Ətrafda hansı rəngi daha çox görmək olar?

Günəbaxanın

rəng tərkibi haqqında

nə demək olar?

Xatırla 

Rənglər əsas və qarışıq olur. 

Qarışıq rənglər və onların

rəng tərkibi haqqında danış.

Quaş, pastel tabaşirlər

Yay fəslini təsvir et. Təbiətdə qarışıq rənglərdə 

olanları öz rəsmində göstərməyə çalış. 

Obyektlərin rəng tərkibi haqqında danış.

Çap üçün deyil

AĞ VƏ QARA RƏNGLƏR

Təbiətdə əlvan rənglərdən fərqlənən daha iki rəng var: ağ və qara. 

Səmadakı ağ buludu, dağların zirvəsindəki qarı, çobanyastığı çiçəyini, 

tarladakı pambığı təbiət ağ rəngə boyayıb. 

2

MÜŞAHİDƏ ET

Təbiətdə ağ və qara rəngin yanaşı olduğunu da 

görmək olar.

• 

• 

• 

Qara rəngi boyaya əlavə 

etdikdə rəsm ağır, həyəcanlı, 

kədərli əhvali-ruhiyyə yaradır.  

Boz rəngin qarışığı olan 

təsvirdə qəmginlik, sakitlik hiss 

olunur.  

Ağ rəngdən daha çox istifadə 

olunduqda təsvir zərif və 

yüngül görünür.

Sənətkar məsləhəti

· 

Təsvir zamanı ağ və qara rəngin əhəmiyyəti nədir?

Təbiətdə ağ, qara, yaxud ağ-qara rəngdə olan varlıqların rəsmini çək.

Verilmiş nümunələrdən 

istifadə edə bilərsən. 

rəsm zamanı 

Quaş, rəngli karandaşlar, flomasterlər

Ağ rəng təsvirdə 

“yüngüllük”, incəlik 

yaradır.

Təsvirdə qara rəngdən daha çox  

istifadə olunubsa, rəsmin rəngi  

tündləşərək  “ağırlaşır”. 

Qaranlıq gecəni, qarğanı və kömürü isə təbiət qara rəngə boyayıb.

8

9

Bilirsənmi?  Ağ  rəngdən  istifadə  edilərək  çəkilmiş  təsvirlər  zərifliyi  və 

təmizliyi ilə insanda xoş təəssürat yaradır. 

Çap üçün deyil

AĞ VƏ QARA RƏNGLƏR

Təbiətdə əlvan rənglərdən fərqlənən daha iki rəng var: ağ və qara. 

Səmadakı ağ buludu, dağların zirvəsindəki qarı, çobanyastığı çiçəyini, 

tarladakı pambığı təbiət ağ rəngə boyayıb. 

2

MÜŞAHİDƏ ET

Təbiətdə ağ və qara rəngin yanaşı olduğunu da 

görmək olar.

• 

• 

• 

Qara rəngi boyaya əlavə 

etdikdə rəsm ağır, həyəcanlı, 

kədərli əhvali-ruhiyyə yaradır.  

Boz rəngin qarışığı olan 

təsvirdə qəmginlik, sakitlik hiss 

olunur.  

Ağ rəngdən daha çox istifadə 

olunduqda təsvir zərif və 

yüngül görünür.

Sənətkar məsləhəti

· 

Təsvir zamanı ağ və qara rəngin əhəmiyyəti nədir?

Təbiətdə ağ, qara, yaxud ağ-qara rəngdə olan varlıqların rəsmini çək.

Verilmiş nümunələrdən 

istifadə edə bilərsən. 

rəsm zamanı 

Quaş, rəngli karandaşlar, flomasterlər

Ağ rəng təsvirdə 

“yüngüllük”, incəlik 

yaradır.

Təsvirdə qara rəngdən daha çox  

istifadə olunubsa, rəsmin rəngi  

tündləşərək  “ağırlaşır”. 

Qaranlıq gecəni, qarğanı və kömürü isə təbiət qara rəngə boyayıb.

8

9

Bilirsənmi?  Ağ  rəngdən  istifadə  edilərək  çəkilmiş  təsvirlər  zərifliyi  və 

təmizliyi ilə insanda xoş təəssürat yaradır. 

Çap üçün deyil

SİLUET 

3

10

11

Siluet kölgəni xatırladır. 

rənglə çəkilir və ya kağızdan kəsilir. 

Siluet ağ fonda qara rənglə, yaxud qara fonda ağ 

• 

Siluet — əşyaların və  fiqurların  fon üzərində birrəngli təsvirinə deyilir.

Yadda saxla

Siluetə, qrafika sənəti ilə yanaşı, incəsənətin digər növlərində də rast gəl-

mək  mümkündür:  məsələn,  rəngkarlıqda,  heykəltəraşlıqda,  dekorativ-

tətbiqi sənətdə və hətta teatrda... 

Siluet-təsvirdə yalnız obyektin forması çəkilir: məsələn, siluet-portret adə-

tən yandan çəkilir.

Siluet-təsviri bir neçə üsulla yerinə yetirmək mümkündür. Ən sadə üsul — 

qara rəngli kağızda obyektin konturu çəkilir, sonra qayçı ilə kəsilərək ağ 

kağıza yapışdırılır. Eyni zamanda, çəkilmiş siluetləri tuşla da rəngləmək olar.

İstədiyin siluetləri kağızdan kəs. Siluetlər ağ kağız üzərində qara, qara kağız 

üzərində ağ rəngdə ola bilər. 

A4 formatlı ağ və qara vərəq

• 

• 

Siluetə harada rast gəlmisən?

Siluet və rəsmin 

ı oxşar və fərqli cəhətləri var?

hans  

Tanış ol

Kitab tərtibatında 

geniş istifadə olunur. 

siluet-illüstrasiyalardan 

В силуэтах-изображениях рисуют только форму объектов. 

Например, силуэты-портреты обычно изображаются 

сбоку. 

Изображения силуэтов можно выполнить несколькими 

способами. Самый простой из них - нарисовать на чёрной 

бумаге контуры объекта, вырезать его и приклеить на 

белую бумагу. А ещё можно закрасить нарисованные 

силуэты тушью.

Sənətkar məsləhəti

Bilirsənmi?   Siluet-kuklalardan teatr səhnəsində də istifadə edilir. Bunun 

üçün səhnədə ekran və ya divar, xüsusi işıqlandırma lazımdır. Çox zaman 

kuklaları insan əlləri də əvəz edir. 

Əllərin köməyi ilə sən də öz “kölgə teatrı”nı yarada bilərsən. Bunun üçün masaüstü 

lampa və kölgənin düşəcəyi səth — divar kifayətdir. 

Bu siluetlər hansı heyvanları xatırladır? 

İsaak Levitan. “Uzun yol. Günəşli payız günü” 

Çap üçün deyil

SİLUET 

3

10

11

Siluet kölgəni xatırladır. 

rənglə çəkilir və ya kağızdan kəsilir. 

Siluet ağ fonda qara rənglə, yaxud qara fonda ağ 

• 

Siluet — əşyaların və  fiqurların  fon üzərində birrəngli təsvirinə deyilir.

Yadda saxla

Siluetə, qrafika sənəti ilə yanaşı, incəsənətin digər növlərində də rast gəl-

mək  mümkündür:  məsələn,  rəngkarlıqda,  heykəltəraşlıqda,  dekorativ-

tətbiqi sənətdə və hətta teatrda... 

Siluet-təsvirdə yalnız obyektin forması çəkilir: məsələn, siluet-portret adə-

tən yandan çəkilir.

Siluet-təsviri bir neçə üsulla yerinə yetirmək mümkündür. Ən sadə üsul — 

qara rəngli kağızda obyektin konturu çəkilir, sonra qayçı ilə kəsilərək ağ 

kağıza yapışdırılır. Eyni zamanda, çəkilmiş siluetləri tuşla da rəngləmək olar.

İstədiyin siluetləri kağızdan kəs. Siluetlər ağ kağız üzərində qara, qara kağız 

üzərində ağ rəngdə ola bilər. 

A4 formatlı ağ və qara vərəq

• 

• 

Siluetə harada rast gəlmisən?

Siluet və rəsmin 

ı oxşar və fərqli cəhətləri var?

hans  

Tanış ol

Kitab tərtibatında 

geniş istifadə olunur. 

siluet-illüstrasiyalardan 

В силуэтах-изображениях рисуют только форму объектов. 

Например, силуэты-портреты обычно изображаются 

сбоку. 

Изображения силуэтов можно выполнить несколькими 

способами. Самый простой из них - нарисовать на чёрной 

бумаге контуры объекта, вырезать его и приклеить на 

белую бумагу. А ещё можно закрасить нарисованные 

силуэты тушью.

Sənətkar məsləhəti

Bilirsənmi?   Siluet-kuklalardan teatr səhnəsində də istifadə edilir. Bunun 

üçün səhnədə ekran və ya divar, xüsusi işıqlandırma lazımdır. Çox zaman 

kuklaları insan əlləri də əvəz edir. 

Əllərin köməyi ilə sən də öz “kölgə teatrı”nı yarada bilərsən. Bunun üçün masaüstü 

lampa və kölgənin düşəcəyi səth — divar kifayətdir. 

Bu siluetlər hansı heyvanları xatırladır? 

İsaak Levitan. “Uzun yol. Günəşli payız günü” 

Çap üçün deyil

13

12

Təbiət isti və soyuq rənglərlə zəngindir. 

İSTİ VƏ SOYUQ KOLORİT

4

Təbiət yarpaqları isti və soyuq rəngə boyayıb. 

Onların rəng tərkibi haqqında danış.

• 

• 

Fon —  

Əsas təsvirin arxa hissəsidir. 

Kolor (color) — latın 

 rəng, rəng uyğunluğu deməkdir.

fransız sözüdür, dərinlik deməkdir. 

sözüdür,

Yadda saxla

Ağ buludlar  avi səmanı

soyuq rənglərlə bəzəyir. 

m

Qürub çağı günəşin şəfəqləri 

buludları isti rəngə boyayır.

MÜŞAHİDƏ ET

Rəssamlar da öz əsərlərini daha çox isti, yaxud soyuq rənglərlə yaradırlar. 

Belə rəng uyğunluğu kolorit adlanır. 

• 

• 

Hansı fəsildə 

isti rənglər daha 

çox olur

?

Təbiətdə isti rəngin soyuq 

rəngə keçməsi və bunun əksi 

nə zaman baş verir?

İsti və yaxud soyuq 

koloritdə rəsm çək.

Quaş, pastel tabaşirlər

• 

Rəssam Mir-Teymur 

Məmmədovun kətan üzərində 

yağlı boya ilə yaradılan 

əsərlərinə bax və fərqini izah 

et. Onların koloriti haqqında 

nə demək olar?

“Yaddaş gecəsi”

Mir-Teymur Məmmədov.

“Sübh çağı” 

Çap üçün deyil

13

12

Təbiət isti və soyuq rənglərlə zəngindir. 

İSTİ VƏ SOYUQ KOLORİT

4

Təbiət yarpaqları isti və soyuq rəngə boyayıb. 

Onların rəng tərkibi haqqında danış.

• 

• 

Fon —  

Əsas təsvirin arxa hissəsidir. 

Kolor (color) — latın 

 rəng, rəng uyğunluğu deməkdir.

fransız sözüdür, dərinlik deməkdir. 

sözüdür,