Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 05. 07. 2010-cu il tarixli
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Rəng kontrastı. Əriş əsas
— ilməni saxlayan
iplər T l yini özündə əks etdirən, evlərimizin bəzəyi olan xalça əsasən, yun ipliklərdən toxunur. Toxuculuq sənə- tində ipliyin hörülən düyünü — ilmə bu ilməni saxlayan əsas iplər isə ə adlanır.
əbiətin gözə li , riş “Şəddə” xalçası 9 “Ulduz”
“Buta” “İnsan” “Сeyran” “Dəvə” “Əl-ələ” “Əl-ələ” naxışı təkrarlananda “Yallı” rəqsini oynayanları xatırladır. Azərbaycan xalçalarında istifadə olunan naxışlar
Tanış olduğun naxış və ornamentlər necə yerləşdirilib? xalçada • Xalçadakı naxışlar təbiətdə olan formalardan nə ilə fərqlənir? Forma və rəng ritmini, rəng kontrastını nəzərə alaraq yeni naxış və ornament nümunəsi düşün və çək. Verilmiş nümunədən də istifadə edə bilərsən. A4 formatlı rəsm vərəqi, rəngli karandaşlar, flomasterlər, qələmlər Naxış və ornamentin çəkilməsı
Ornament Naxışlar “Karvan” ornamenti “Su” ornamenti
yun iplər İlmə — h üyün örülən d Xalça naxışlarının elementləri İnsanlar təbiətdə gördüklərini ilmələrin köməyi ilə
k . xalçaya
öçürürlər Rəngli ilmələr təkrarlanaraq naxış, naxışın ritmi isə ornament yaradır. Naxışın forması, ritmi və rəngi xalça bəzəyinin əsas elementləridir.
— Çap üçün deyil IV – mis Tanış ol • Qabın və balığın üzərindəki bəzək ritmin hansı formasıdır? 10 EVİMİZDƏKİ QAB-QACAQ Hər birimizin evində qab-qacaq var. On- lar
lik istifadə olunan lar davamlı və rahatdır. Belə dəst- lərin materialı kövrək, forması daha incə və zərif olur. Onların qədrini bilir və qoru- yurlar.
müxtəlif olur. Gündə qab
Zəngin na- xışlarla bəzədilmiş qab dəstləri isə bay- ram günləri süfrəmizi bəzəyir. Yonma üsulu ilə ağacdan ı ı in yaraşığıdır. Onların bə- zədilməsində müxtəlif üsullardan istifa- də edirlər. Bəzən onları rəngarəng na- xışlarla bəzəyir, bəzən də ağacın öz təbii bəzəyindən istifadə edirlər. haz rlanm ş əşyalar mətbəx Şüşə vazaların forma və naxışları təbi- ətin gözəlliyini özündə əks etdirir. Bu mö- cüzəni yaradan şüşəüfürən sənətkardır. O, közərən şüşə damcısını üfürərək istə- diyi formaya salır. Sonra üzərini cızma üsulu ilə bəzəyir. Bacarıqlı əllər bardağa və ya küpəyə çevirərək yapır. Sonra qabın naxışlanır və xüsusi şirə çəkilərək lir. dulus çarxında fırlanan gil parçasını üzəri
onun möh- kəm olm
Keçmişdə gil və mis qablardan istifadə edilirdi. İndi də biz onlarla bəzəyirik. evimizi
27 26 Şüşə
üzərində kəsmə
və cızma üsulu
Metal üzərində döymə və cızma üsulu Saxsı
üzərində çəkmə
və yapma üsulu
Taxta üzərində oyma üsulu
kəsmə və Şüşə, ı və metal üzərində naxışın görünüşü və işləmə üsulları taxta, saxs I – şüşə
II – taxta III – saxsı Müxtəlif materiallardan hazırlanmış qabları ardıcıllığa əsasən çəkə bilərsən. Bu qablar isə misdəndir. Mis yumşaq metal olduğu üçün onu lazım olan formaya sal- maq asandır. Qabın üzərini döymə üsulu ilə naxışlayırlar. Bu küplərdən indi də piti bişirərkən istifadə edilir. Gümüşdən hazırlanmış qabların qabart- ma üsulu ilə iş- lənmiş naxışları əsil sənət nümunəsidir. Müxtəlif materiallardan hazırlanan qabların rəsmini naturadan çək və naxışlarla bəzə. Verilmiş nümunədən də istifadə edə bilərsən. A4 formatlı rəsm vərəqi, quaş, rəngli karandaşlar Qabların üzərindəki ritm və naxışlar haqqında nə deyə bilərsən? nə üçün müxtəlif materiallardan hazırlanır? Qablar
IV – mis Tanış ol • Qabın və balığın üzərindəki bəzək ritmin hansı formasıdır? 10 EVİMİZDƏKİ QAB-QACAQ Hər birimizin evində qab-qacaq var. On- lar
lik istifadə olunan lar davamlı və rahatdır. Belə dəst- lərin materialı kövrək, forması daha incə və zərif olur. Onların qədrini bilir və qoru- yurlar.
müxtəlif olur. Gündə qab
Zəngin na- xışlarla bəzədilmiş qab dəstləri isə bay- ram günləri süfrəmizi bəzəyir. Yonma üsulu ilə ağacdan ı ı in yaraşığıdır. Onların bə- zədilməsində müxtəlif üsullardan istifa- də edirlər. Bəzən onları rəngarəng na- xışlarla bəzəyir, bəzən də ağacın öz təbii bəzəyindən istifadə edirlər. haz rlanm ş əşyalar mətbəx Şüşə vazaların forma və naxışları təbi- ətin gözəlliyini özündə əks etdirir. Bu mö- cüzəni yaradan şüşəüfürən sənətkardır. O, közərən şüşə damcısını üfürərək istə- diyi formaya salır. Sonra üzərini cızma üsulu ilə bəzəyir. Bacarıqlı əllər bardağa və ya küpəyə çevirərək yapır. Sonra qabın naxışlanır və xüsusi şirə çəkilərək ası üçün sobada bişiri- lir. dulus çarxında fırlanan gil parçasını üzəri
onun möh- kəm olm
Keçmişdə gil və mis qablardan istifadə edilirdi. İndi də biz onlarla bəzəyirik. evimizi
27 26 Şüşə
üzərində kəsmə
və cızma üsulu
Metal üzərində döymə və cızma üsulu Saxsı
üzərində çəkmə
və yapma üsulu
Taxta üzərində oyma üsulu
kəsmə və Şüşə, ı və metal üzərində naxışın görünüşü və işləmə üsulları taxta, saxs I – şüşə
II – taxta III – saxsı Müxtəlif materiallardan hazırlanmış qabları ardıcıllığa əsasən çəkə bilərsən. Bu qablar isə misdəndir. Mis yumşaq metal olduğu üçün onu lazım olan formaya sal- maq asandır. Qabın üzərini döymə üsulu ilə naxışlayırlar. Bu küplərdən indi də piti bişirərkən istifadə edilir. Gümüşdən hazırlanmış qabların qabart- ma üsulu ilə iş- lənmiş naxışları əsil sənət nümunəsidir. Müxtəlif materiallardan hazırlanan qabların rəsmini naturadan çək və naxışlarla bəzə. Verilmiş nümunədən də istifadə edə bilərsən. A4 formatlı rəsm vərəqi, quaş, rəngli karandaşlar Qabların üzərindəki ritm və naxışlar haqqında nə deyə bilərsən? nə üçün müxtəlif materiallardan hazırlanır? Qablar
ÖZÜNÜ YOXLA 28 1. Rəng, hərəkət və forma ritmini müəyyən et. 3. Naxışlarda forma və rəng ritmini, rəng kontrastını göstər. 4. Qabların hansı materialdan hazırlandığını izah et. 5. Qabların işləmə üsulları barədə nə deyə bilərsən? 2. Bəzək əşyalarının hazırlanmasında hansı təbiət formalarından istifadə olunmuşdur?
Fırçadan necə istifadə etməklə təsvirə müxtəlif əhvali-ruhiyyə vermək olar: fırça tez, sürətlə hərəkət edərsə, təsvirdə sərtlik və hərəkətlilik hiss olunacaq. Təsvirin incə və hamar olması üçün dan
. fırça
asta və təmkinlə istifadə olunur Dərsliyin bu hissəsində ən vacib suala cavab tapacaqsan. Rəssamın yaratdığı əsərdə onun nə demək istədiyini başa düşəcək, öz fikirlərini, hisslərini ifadə etməyi öyrənəcəksən. təsvirin köməyi ilə S ƏNƏTKARIN EMALATXANASINDA 3 Çap üçün deyil Sadə və mürəkkəb formaya malik əşyalarla hər gün qarşılaşırıq. Bu əşyala- rın quruluşunu müxtəlif əşkil edir fiqurlar t .
Həndəsi fiqura bənzəyən bu quruluş kon- struksiya adlanır. Əşyaların çoxu mürək- kəb konstruksiyaya malikdir, yəni onun tərkibi bir neçə həndəsi fiqurdan ibarətdir. Memarın yaratdığı bina, dizaynerin yarat- dığı fənər, dulusçunun yaratdığı küpə də bu fiqurların birləşməsindən yaranır. B . M i r z ə z a d ə . “ Mavi fonda natürmort” Tablonun koloriti haqqında nə deyə bilərsən? Natürmortun əsasını hansı həndəsi fiqurlar təşkil edir? 11 FORMANIN MÜXTƏLİFLİYİ Forma və həndəsi fiqurun köməyi ilə rəssam müxtəlif əsərlər yaradır. Obyektlərin quruluşunda hansı həndəsi fiqurları görmək olar? • İki və ya daha çox həndəsi fiqurlardan ibarət olan hansı əşyaları sadalaya bilərsən? 12 YAXIN VƏ UZAQ Ətrafda olanları diqqətlə müşahidə edərkən onların ölçülərinin dəyişdiyini hiss edirik. Biz obyektdən uzaqlaşdıqca onun ölçüsünün kiçildiyini görürük. Şosedə hərəkət edən yük avtomobillərinə diqqət yetirsək, uzaqdakının öl- çüsünün yaxındakına nisbətən kiçik olduğunu görərik.
Əsasını müxtəlif həcmli həndəsi fiqurlar təşkil edən rəsm çək. Rəngli karandaşlar, flomasterlər MÜŞAHİDƏ ET K a m i l X a n l a r o v. “Sahədə”
Məsafədən asılı olaraq, çay qırağındakı ağacların ölçüləri bir-birindən fərqlənir. Uzaqdakı ağaclar yaxında bitən ağaca nisbətən kiçik görünür. Rəsm çəkilərkən bu qaydaya riayət olu- narsa, deməli, rəsm düzgün çəkilib. Rəssam K.Xanla- rovun əsərində bu qaydaya uyğun olaraq, yaxındakı insan təsvirləri uzaqda olanlara nisbətən böyükdür. • Nəyə görə r uzağı nəzərə almaq lazımdır? əsm zamanı yaxın və Yadda saxla Yaxındakı obyektləri daha aydın və olduğu kimi görürük. Uzaqdakıların isə kiçik ölçüdə və solğun olduğunu müşahidə edirik. Yaxın və uzağı nəzərə alaraq istədiyini təsvir et. Quaş, flomasterlər, pastel tabaşirlər
Sadə və mürəkkəb formaya malik əşyalarla hər gün qarşılaşırıq. Bu əşyala- rın quruluşunu müxtəlif əşkil edir fiqurlar t .
Həndəsi fiqura bənzəyən bu quruluş kon- struksiya adlanır. Əşyaların çoxu mürək- kəb konstruksiyaya malikdir, yəni onun tərkibi bir neçə həndəsi fiqurdan ibarətdir. Memarın yaratdığı bina, dizaynerin yarat- dığı fənər, dulusçunun yaratdığı küpə də bu fiqurların birləşməsindən yaranır. B . M i r z ə z a d ə . “ Mavi fonda natürmort” Tablonun koloriti haqqında nə deyə bilərsən? Natürmortun əsasını hansı həndəsi fiqurlar təşkil edir? 11 FORMANIN MÜXTƏLİFLİYİ Forma və həndəsi fiqurun köməyi ilə rəssam müxtəlif əsərlər yaradır. Obyektlərin quruluşunda hansı həndəsi fiqurları görmək olar? • İki və ya daha çox həndəsi fiqurlardan ibarət olan hansı əşyaları sadalaya bilərsən? 12 YAXIN VƏ UZAQ Ətrafda olanları diqqətlə müşahidə edərkən onların ölçülərinin dəyişdiyini hiss edirik. Biz obyektdən uzaqlaşdıqca onun ölçüsünün kiçildiyini görürük. Şosedə hərəkət edən yük avtomobillərinə diqqət yetirsək, uzaqdakının öl- çüsünün yaxındakına nisbətən kiçik olduğunu görərik.
Əsasını müxtəlif həcmli həndəsi fiqurlar təşkil edən rəsm çək. Rəngli karandaşlar, flomasterlər MÜŞAHİDƏ ET K a m i l X a n l a r o v. “Sahədə”
Məsafədən asılı olaraq, çay qırağındakı ağacların ölçüləri bir-birindən fərqlənir. Uzaqdakı ağaclar yaxında bitən ağaca nisbətən kiçik görünür. Rəsm çəkilərkən bu qaydaya riayət olu- narsa, deməli, rəsm düzgün çəkilib. Rəssam K.Xanla- rovun əsərində bu qaydaya uyğun olaraq, yaxındakı insan təsvirləri uzaqda olanlara nisbətən böyükdür. • Nəyə görə r uzağı nəzərə almaq lazımdır? əsm zamanı yaxın və Yadda saxla Yaxındakı obyektləri daha aydın və olduğu kimi görürük. Uzaqdakıların isə kiçik ölçüdə və solğun olduğunu müşahidə edirik. Yaxın və uzağı nəzərə alaraq istədiyini təsvir et. Quaş, flomasterlər, pastel tabaşirlər
33 32 13 TƏSVİRİ SƏNƏTDƏ KOMPOZİSİYA Təsviri yaradıcılıqda hər bir rəsm onu vərəqdə düzgün yerləşdirməkdən baş- layır. Rəsmi çəkərkən elementləri elə yerləşdirmək lazımdır ki, əsas və köməkçi elementlərin birgə əlaqəsi əsərin əsas məzmununu aydın ifadə etsin. Əsəri seyr edən isə təsvirin gözəlliyini görə bilsin. Təsvirdəki element- lərin bir-biri ilə belə əlaqəsi kompozisiya adlanır. Rəssam əsər yaradarkən əvvəlcə onun eskizini, etüdünü və ya qaralama rəsmini çəkir. Sonra əsərin necə yerləşəcəyini əvvəlcədən müəyyənləşdirir. Nəzərdə tutulmuş elementlərin etüdləri və ya eskizləri Eskiz — əsərin ilkin qaralaması Əsas kompozisiyanın karandaşla rəsmi M . H ü s e y n o v. “Balaca rəssam” Hazır əsər Yadda saxla •
Etüd — naturadan çəkilir, təsviri sənət əsərinin ilkin nümunəsidir. • · · Kompozisiya nədir? Eskizlər nə üçün lazımdır? Eskiz və etüd çəkərkən kompozisiya qaydalarına necə riayət olunur? ·
Düzgün yerləşdirilib. Təsvir çox böyükdür. Natürmortda kompozisiya düzgün onun məzmunu və vərəqdə necə yerləşməsi ilə müəyyənləşir.
nın lüyü Təsvir aşağı və sağa sürüşüb.
Kompozisiya qaydalarını nəzərə alaraq istənilən mövzunun eskiz və yaxud etüdünü çək. Flomasterlər, rəngli karandaşlar Təsvir çox k . içikdir və yuxarıya sürüşüb Çap üçün deyil 33 32 13 TƏSVİRİ SƏNƏTDƏ KOMPOZİSİYA Təsviri yaradıcılıqda hər bir rəsm onu vərəqdə düzgün yerləşdirməkdən baş- layır. Rəsmi çəkərkən elementləri elə yerləşdirmək lazımdır ki, əsas və köməkçi elementlərin birgə əlaqəsi əsərin əsas məzmununu aydın ifadə etsin. Əsəri seyr edən isə təsvirin gözəlliyini görə bilsin. Təsvirdəki element- lərin bir-biri ilə belə əlaqəsi kompozisiya adlanır. Rəssam əsər yaradarkən əvvəlcə onun eskizini, etüdünü və ya qaralama rəsmini çəkir. Sonra əsərin necə yerləşəcəyini əvvəlcədən müəyyənləşdirir. Nəzərdə tutulmuş elementlərin etüdləri və ya eskizləri Eskiz — əsərin ilkin qaralaması Əsas kompozisiyanın karandaşla rəsmi M . H ü s e y n o v. “Balaca rəssam” Hazır əsər Yadda saxla •
Etüd — naturadan çəkilir, təsviri sənət əsərinin ilkin nümunəsidir. • · · Kompozisiya nədir? Eskizlər nə üçün lazımdır? Eskiz və etüd çəkərkən kompozisiya qaydalarına necə riayət olunur? ·
Düzgün yerləşdirilib. Təsvir çox böyükdür. Natürmortda kompozisiya düzgün onun məzmunu və vərəqdə necə yerləşməsi ilə müəyyənləşir.
nın lüyü Təsvir aşağı və sağa sürüşüb.
Kompozisiya qaydalarını nəzərə alaraq istənilən mövzunun eskiz və yaxud etüdünü çək. Flomasterlər, rəngli karandaşlar Təsvir çox k . içikdir və yuxarıya sürüşüb Çap üçün deyil 35 34 14 İnsan haqqında ona məxsus olar. Əşyalar öz sahibinin yaşadığı dövr haqqında çox şeylər söyləyə bilər. Natürmortda əsasən ə əsvir olunur. əşyaların təsvirini seyr edərkən də danışmaq şyalar t
Əsərdə hansı əşyanın olunması çox vacibdir. Müxtəlif cür yerləş- dirilən eyni əşyalar əlvan və ya sakit rəngli boyalarla çəkilməyindən asılı olaraq, bayram və ya kədər, xoşbəxtlik və ya tənhalığı ifadə edə bilər. necə təsvir M . O r u c o v . “ Samovarlar” •
·
Mis qablardan ibarət natürmort çək. Verilmiş nümunələrdən istifadə edə bilərsən. Quaş, akvarel, pastel tabaşirlər
Azərbaycan misgərlərinin hazırladığı mis qablar səhəng
həvəngdəstə mis qazan sərpuş sərnic
1 2 3 4 · Natürmortlardakı əşyalar haqqında nə deyə bilərsən? · Gördüyün natürmortların əhvali-ruhiyyəsi, koloriti haqqında danış. Çap üçün deyil 35 34 14 MİS QABLARLA NATÜRMORT İnsan haqqında ona məxsus olar. Əşyalar öz sahibinin yaşadığı dövr haqqında çox şeylər söyləyə bilər. Natürmortda əsasən ə əsvir olunur. əşyaların təsvirini seyr edərkən də danışmaq şyalar t
Əsərdə hansı əşyanın olunması çox vacibdir. Müxtəlif cür yerləş- dirilən eyni əşyalar əlvan və ya sakit rəngli boyalarla çəkilməyindən asılı olaraq, bayram və ya kədər, xoşbəxtlik və ya tənhalığı ifadə edə bilər. necə təsvir M . O r u c o v . “ Samovarlar” •
·
Mis qablardan ibarət natürmort çək. Verilmiş nümunələrdən istifadə edə bilərsən. Quaş, akvarel, pastel tabaşirlər
Azərbaycan misgərlərinin hazırladığı mis qablar səhəng
həvəngdəstə mis qazan sərpuş sərnic
1 2 3 4 · Natürmortlardakı əşyalar haqqında nə deyə bilərsən? · Gördüyün natürmortların əhvali-ruhiyyəsi, koloriti haqqında danış. Çap üçün deyil 37 36 15 PORTRET
Rəssamlar öz əsərlərində insanları da təsvir edirlər. İncəsənət muzeyindəki portretlərə baxarkən müxtəlif dövrlərdə yaşayan insanların necə görün- düyünün şahidi olursan.
daxili aləmini başa düşməyə, onun xarakterinin əsas xüsusiyyətlərini ifadə etməyə çalışır. Elə portretlər var ki, insan obrazı onu əhatə edən əşyalarla birlikdə yaradılır. Portretdəki detallar — geyim, istifadə olunan əşyalar, insanın duruşu təsadüfi deyil. Rəssamın diqqətlə seçdiyi bu əşyalar təsvir olunmuş insanın kimliyi, harada yaşadığı, hansı peşə sahibi olduğundan danışır. •
B . M i r z ə z a d ə . “ ” H eyvandar 16 MƏİŞƏT MÖVZULARI Rəssamı əhatə edən mühit mövzularda insanın adi günlərdə nə etməsi, hansı işlə məşğul olması və ya- şayış tərzi haqqında söhbət açılır.
raqlı və mühüm olmasından danışır. bütün dövrlərdə onun üçün maraqlı olub. Bu Q a f a r S e y f u l l a y e v . “ Dağlarda” · Həyatında baş verən hansı r əlamətdar hadisə yadında qalıb? Süjetli rəsmlə portretin fərqi nədədi ? · T. S a l a h o v . “ ” Neftçi
· İndiyədək tanış olduğun hansı rəssamların təsvir etdiyi portretlər yadında qalıb? İstədiyin insanın, peşə sahibinin portretini çək. Quaş, pastel tabaşirlər R a s i m B a b a y e v .
“Çayçı Məmməd” İnsanın gündəlik həyatını əks etdirən rəsm çək. Quaş, pastel tabaşirlər, flomasterlər • •
cəlb edən detallar haqqında danış. Portretlərdə hansı kolorit müşahidə olunur? Quaşla çəkilmiş şagird rəsmləri Çap üçün deyil |