ƏӘlilləәrin hüquqlarının təәmin edilməәsi
Yüklə 182,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təәdqiqat “Vəәtəәndaş Cəәmiyyəәti – Media – Dövləәt vəә Özəәl sektorun ƏӘməәkdaşlığı iləә Azəәrbaycanda
|
ƏӘlilləәrin hüquqlarının təәmin edilməәsi vəә sosial müdafiəәsi sahəәsindəә dövləәt siyasəәtinin qiyməәtləәndirilməәsi vəә təәkmilləәşdirilməәsinəә dair təәklifləәr Təәdqiqat “Vəәtəәndaş Cəәmiyyəәti – Media – Dövləәt vəә Özəәl sektorun ƏӘməәkdaşlığı iləә Azəәrbaycanda Həәrəәkəәt İmkanları Məәhdud İnsanların Hüquqlarının Müdafiəәsi vəә Yaşam Şəәrtləәrinin Yaxşılaşdırılması” layihəәsi çəәrçivəәsindəә hazırlanmışdır. Müəәllif: ƏӘhməәd ƏӘlili, Nurlan Bağırov
Layihəә Avropa İttifaqı təәrəәfindəәn dəәstəәkləәnir. Təәdqiqatın məәzmununa görəә CESD məәsuliyyəәt daşıyır vəә heç bir halda Avropa Birliyinin mövqeyi hesab oluna bilməәz. Bakı İyul 2016
GİRİŞ
İnsan hüquq vəә əәsas azadlıqlarının qorunmasına məәqsəәdiləә proqramların hazırlanması vəә icra olunmasında bir nömrəәli sifarişçi vəә təәminatçı hökuməәt orqanlarının rolu əәvəәzedilməәzdir. Demokratik idarəәetməә vəә inkişafın meyarına çevrilmiş bu məәqam alternativsizdir. Bununla yanaşı, dövləәt orqanları cəәmiyyəәtin bütün üzvləәrinəә xas olan ləәyaqəәt vəә dəәyəәrləәrin, onların bəәrabəәr vəә ayrılmaz hüquqlarının, azadlıqlarının qorunmasında xüsusi missiya daşıyıcısıdırlar. Bu zaman həәm cəәmiyyəәt, həәm dəә dövləәt orqanları istisnasız olaraq insanların hüquqlarının vəә azadlıqlarının ümumiliyini, ayrılmazlığını, qarşılıqlı asılılığını vəә əәlaqəәsini, heç bir ayrıseçkiliyəә yol verilməәdəәn təәmin edilməәsinin zəәruriliyini dəәrk edirləәr. Bütün bunları nəәzəәrəә alaraq, əәlilləәrin hüquqlarının təәmin edilməәsindəә, onların sosial müdafiəәsinin təәmin olunması sahəәsindəә dövləәt siyasəәtinin təәkmilləәşdirilməәsinəә ehtiyac var. Bu zaman əәlilləәrin hüquqlarının təәmin olunmasındakı humanitar məәsəәləәləәrləә yanaşı, bunun iqtisadi dividenti dəә nəәzəәrəә alınmalıdır. “İş qabiliyyəәtini itirmiş” əәlilləәr vəә fiziki qüsurlu insanların hüquqlarının təәmin edilməәsi, onlara qarşı bəәrabəәrhüquqluluq prinsipininin əәməәl olunmasına ciddi nəәzarəәt etməәkləә onların işəә qəәbulu prosedurlarını asanlaşdırmaqla bir çox əәlilin sosial müdafiəәsi iləә bağlı problemləәri aradan qaldırmaq mümkündür. Fiziki məәhdudiyyəәtli vəә əәliliyi olan insanların hüquqları Azəәrbaycan Respublikasının konistitutsiyasında, BMT Baş Məәclisi təәrəәfindəәn qəәbul edilmiş “ƏӘliləәrin hüquqları haqqında” Konvensiyada, Azəәrbaycan Respublikasının “ƏӘliliyin vəә uşaqların sağlamlıq imkanlarının məәhdudluğunun qarşısının alınması, əәliləәrin sağlamlıq imkanları məәhdud uşaqların reabilitasiyası vəә sosial müdafiəәsi haqqında” Qanunda vəә digəәr beynəәlxalq vəә yerli qanunvericilik aktlarında təәsbit olunmuş formada qorunmalıdırlar. Vaxtaşırı olaraq, bu istiqaməәtdəә qanunvericilik bazasının təәkmilləәşdirilməәsi üzrəә işləәr daim aparılçalı vəә əәlilləәrin hüquqlarının təәmin edilməәsi sahəәsindəә dövləәt orqanlarının effektivliyi artırılmalıdır, iş mexanizmləәri təәkmilləәşdirilməәlidir. Bu təәdqiqat işinin məәqsəәdi dəә əәlilləәrin hüquqlarının təәmin edilməәsi vəә sosial müdafiəәsi sahəәsindəә dövləәt agentlikləәrinin gördükləәri işləәrin vəә qanunvericilik bazasının obyektiv qiyməәtləәndirilməәsi vəә bu istiqaməәtdəә tövsiyyəәləәr paketinin işləәnib hazırlanmasıdır. Bu təәdqiqat ilkin olaraq Azəәrbaycanda əәlilləәrinin hüquqlarının təәmin edilməәsi vəә sosial müdafiəәsi sahəәsindəә mövcud olan hüquqi-qanunvericilik bazasını qiyməәtləәndirəәcəәk, təәdqiqatın növbəәti məәrhəәləәləәrindəә istifadəә olunacaq ümumiləәşdirməәləәr aparılacaqdır. Növbəәti paraqraflarda isəә Azəәrbaycanda bu sahəәdəә mövcud durum müzakirəә ediləәcəәk, əәsas məәqamlar müəәyyəәnləәşdiriləәcəәkdir. Bundan sonra isəә mövcud qanunvericilik bazasını nəәzəәrəә alaraq, onların təәkmilləәşdirilməәsi istiqaməәtindəә təәklifləәr toplusu təәqdim olunacaqdır.
MÖVCUD HÜQUQİ BAZA Azəәrbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 38-ci maddəәsindəә əәlilliyəә vəә əәməәk qabiliyyəәtinin itirilməәsinəә görəә sosial təәminat hüququ müəәyyəәn edilib. ƏӘlilləәrin hüquqlarının müdafiəәsi sahəәsindəә ilk qanunverici akt isəә 25.08.1992-ci ildəә eks-prezident ƏӘ. ƏӘliyevin 284 saylı fəәrmanı təәsdiqləәnmiş,“ƏӘlilliyin qarşısının alınması, əәlilləәrin reabilitasiyası vəә sosial müdafiəәsi
əәlilləәrin hüquqları vəә sosial müdafiəәsi üzrəә konkret təәləәbləәri özündəә əәks etdirir. 1997-ci ildəә isəә, Azəәrbaycan Respublikası Nazirləәr Kabinetinin 29 avqust tarixli, 99 saylı Qəәrarı iləә, “ƏӘlilliyin
ƏӘllilikləә bağlı məәsəәləәrəә dair digəәr qanunvericilik aktlarında da müəәyyəәn bəәndləәr nəәzəәrdəә tutulub. “ƏӘhalinin Sağlamlığı Haqqında” 26.06.1997-ciil tarixli Qanun, “Sağlamlıq imkanları
əәlilləәr üçün bir sıra güzəәştləәr vəә geniş əәhatəәli sosial təәminatlar nəәzəәrdəә tutulub. 1993-cü ildəәn 2016-cı iləәdəәk bir sıra yeni qanunlar təәsdiq edilib, Azəәrbaycan Respublikası Nazirləәr Kabinetinin birbaşa səәrəәncamları iləә bu sahəәdəә çoxşaxəәli dəәyişiklikləәr edilib, yeni əәsasnaməәləәr vəә qaydalar müəәyyəәn olunub. 05.01.2011-ci il tarixli Qəәrarla Tibbi-Sosial Ekspertiza Komissiyaları yenidəәn təәşkil ediləәrəәk, 22 Zona TSEK ləәğv edilməәkləә, onların bazasında 39 TSEK yaradılıb, 15 TSEK səәdri işdəәn azad olunub vəә əәlilləәrəә keyfiyyəәtli vəә şəәffaf xidməәt göstəәrilməәsi üçün müəәyyəәn islahatlar aparılıb. 30.12.2015-ci il tarixli 413 saylı Qəәrarla “ƏӘlilliyin vəә sağlamlıq imkanlarının məәhdudluğunun müəәyyəәn olunması meyarlarına dair yeni ƏӘsasnaməә” təәsdiq edilib. Bunlardan əәlavəә Azəәrbacan dövləәti təәrəәfdaş çıxdığı bir sıra beynəәlxalq sazişləәrin təәləәbləәrinəә uyğun olaraq əәlilliklləә bağlı yeni öhdəәlikləәr qəәbul edib. Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəәyannaməәsi (10.12.1948), Uşaq Hüquqları Bəәyannaməәsi (20.11.1959) vəә BMT-nin qəәbul etdiyi “ƏӘlil İnsanların Hüquqlarının Qorunması üzrəә Beynəәlxalq Konvensiya”ya (13.12.2006) qoşulmaqla bağlı 02.10.2008-ci il tarixli 687-IIIQ saylı Qanunun qəәbul edilməәsi iləә mövcud qanunlarda bəәzi dəәyişiklikləәr vəә ratifikasiyalar aparılıb. Qeyri-hökuməәt təәşkilatları vəә digəәr vəәtəәndaş cəәmiyyəәti institutları iləә birgəә araşdırmalar aparılıb vəә xeyli sayda layihəәləәr həәyata keçirilib, Hökuməәtəә konkret təәdbirləәrin görülməәsini təәləәb edəәn təәklifləәr paketləәri təәqdim edilib. Azəәrbaycanda fəәaliyyəәt göstəәrəәn bir sıra ictimai təәşkilatlar (İqtisadi vəә Sosial İnkişaf Məәrkəәzi, “Beynəәlmiləәlçi ƏӘlil Döyüşçüləәr” Fondu, “ƏӘlil Təәşkilatları” İttifaqı, “Gözdəәn ƏӘliləәr” Cəәmiyyəәti, “Çernobıl ƏӘlilləәri” İttifaqı, Diabet Liqası, Hemofilialı Xəәstəәləәrin Respublika Assossiyasiyası, “Qarabaq ƏӘlilləәri vəә Veteranları” Cəәmiyyəәti, ƏӘlilləәr Cəәmiyyəәti, “Şəәffaflıq Azəәrbaycan” Korrupsiyaya qarşı Mübarizəә İctimai Birliyi, “Karlar Cəәmiyyyəәti” İctimai Birliyi, “Bakı Müharibəә ƏӘlil vəә Veteranları” İctimai Birliyi, “Qarabağın ƏӘlil Uşaqlarına Yardım Fondu” İB, Müstəәqil Həәyat, İnkişaf vəә Dəәstəәk Məәrkəәzi, “ƏӘlil Qadınlar” Cəәmiyəәti, “ƏӘlilləәrin Beynəәlxalq ƏӘməәkdaşlığı Uğrunda” Cəәmiyyəәti vəә s.) bu prosesləәrdəә yaxından iştirak edib vəә müəәyyəәn işləәr görülüb. 2013-cü ildəә ƏӘməәk vəә ƏӘhalinin Sosial Müdafiəәsi nazirliyi təәrəәfindəәn “ƏӘliləәrin Sosial Hüquqlarının Müdafisəәinəә dair Milli Fəәaliyyəәt Planı (2014-2018-ci illəәr)” hazırlanıb vəә təәsdiq olunub. 20.05.1997-ci il tarixdəә “Həәrbi qulluqçuların dövləәt icbari şəәxsi sığortası haqqında” Qanun qəәbul onunub, 2006-cı ildəә isəә, şəәhid ailəәləәrinəә vəә əәlilləәrəә ödəәniləәcəәk sığorta məәbləәği dəәyişdirilib (artırılıb). Qanunda boşluqların vəә uyğusuzluqların olması səәbəәbləәrindəәn sağlamlığı məәhdud vəәtəәndaşlarımız, xüsusi iləә dəә, 2006-cı iləәdəәk əәlillik statusu alanların, o cümləәdəәn, əәlil uşaqların sosial hüquqlarının ödəәnilməәsindəә ciddi problemləәr qalmaqdadır. Qanunların səәməәrəәli icrasına nail omaq istiqaməәtindəә dövləәtin islahat təәdbirləәri daha da nəәticəәli etməәk üçün hesab edirik ki, hüquqi bazanın davamlı qaydada təәkmilləәşdirilməәsi vəә əәlilləәrin vəәziyyəәtinin yaxşılaşdırılmasına real təәminat yaradan qanunların vəә işləәk mexanizmləәrin formalaşdırılmasına kəәskin ehtiyac vardır. Son zamanlar əәlilliyin müəәyyəәn edilməәsi vəә rəәsmiləәşdirilməәsi prosesləәrinin ASAN xidməәtin elektron sisteminəә keçirilməәsi kimi mütəәrəәqqi adımlar atılmaqdadır vəә bu təәdbirləәr korrupsiya vəә rüşvəәtxorluq kimi neqativ halların qarşısının alınmasına yönəәlib. Beləә ki, bu ilin əәvvəәlindəә, TSEK- ləәrdəә əәlillikləә bağlı müraciəәtləәrin vəә əәlillik statusu barəәdəә arayışların ASAN xidməәtin elektron sistemi vasitəәsiləә verilməәsi barəәdəә qəәrar qəәbul olunaraq, qanunların icrasının şəәffaflaşdırılması istiqaməәtindəә yeni addımlar atılıb vəә cəәmiyyəәt təәrəәfindəәn müsbəәt qarşılanır. Lakin, nəәzəәrəә almaq vacibdir ki, əәsas problemləәr: əәliləәrin sosial müdafiəәsinin əәhəәmiyyəәtli dəәrəәcəәdəә yaxşılaşdırılması üçün təәləәb olunan resursların əәldəә olunması vəә eyni zamanda, əәlilliyi yaradan amilləәrin aradan qaldırılması istiqaməәtindəә görülməәli işləәrdir. Bu sahəәyəә dair hüquqi baza, xüsusiləә dəә qeyd olunan iki istiqaməәt üzrəә, daha da təәkmilləәşdirilməәlidir.
Azəәrbaycan Respublikasında əәlillik məәsəәləәləәrinəә dair mövcud qanunvericilik bazası əәsasəәn aşağıdakı səәnəәdləәrdəә öz əәksini tapır: • Azəәrbaycan RespublikasınınKonstitusiyası, 12 noyabr, 1995, http://www.azerbaijan.az/portal/General/Constitution/constitution_01_a.html • "ƏӘlilliyin qarşısının alınması, əәlilləәrin reabilitasiyası vəә sosial müdafiəәsi haqqında" vəә "Veteranlar haqqında" Azəәrbaycan Respublikasının qanunlarına dəәyişiklikləәr vəә əәlavəәləәr edilməәsi barəәdəә Azəәrbaycan Respublikasinin Qanunu, Bakı şəәhəәri, 25 avqust 1992-ci il, № 284, https://sosialish.wordpress.com/2011/03/28/%C9%99lilliyin-qarsisinin-alinmasi-
• "ƏӘlilliyin vəә sağlamlıq imkanlarının məәhdudluğunun müəәyyəәn olunması meyarlarına dair ƏӘsasnaməә", Azəәrbaycan Respublikasinin Nazirləәr Kabinetinin Qəәrarı № 413, Bakı şəәhəәri, 30 dekabr 2015-ci il, http://www.cabmin.gov.az/?/az/pressreliz/view/1802/ • ƏӘməәk pensiyaları haqqında Azəәrbaycan Respublikasının Qanunu, № 54-IIIQ, Bakı şəәhəәri, 7
• Uşaq hüquqları haqqında Azəәrbaycan Respublikasının Qanunu, Bakı şəәhəәri, 19 may 1998-ci il, № 499-IQ
• ƏӘhalinin sağlamlığının qorunması haqqında Azəәrbaycan Respublikasinin qanunu, Bakı şəәhəәri, 26 iyun 1997-ci il, № 360-IQ, http://sehiyye.gov.az/ehalinin_saqlamliqi_qorunmasi_haqqinda_qanun.html • Tibbi sığorta haqqında Azəәrbaycan Respublikasinin Qanunu, Bakı şəәhəәri, 28 oktyabr 1999-cu il, № 725-IQ http://www.maliyye.gov.az/sites/default/files/store/7/3.2.1.5_tibbi_sigorta.pdf • Psixiatriya yardımı haqqında Azəәrbaycan Respublikasının Qanunu, Bakı şəәhəәri, 12 iyun 2001-ci il, № 142-IIQ http://www.genprosecutor.gov.az/files/uploader/Psixiatriya_yardimi_haqqinda.doc • ƏӘlilliyin vəә uşaqların sağlamlıq imkanları məәhdudluğunun qarşısının alınması, əәlilləәrin vəә sağlamlıq imkanları məәhdud uşaqların reabilitasiyası vəә sosial müdafiəәsi haqqında AR Qanunu, Bakı şəәhəәri, 25 avqust 1992-ci il, № 284 , http://ses.gov.az/upload- files/news/old/file/eliller_qanunu.doc • ƏӘlilliyi olan şəәxsləәrin hüquqlarının müdafiəәsinəә dair Milli Fəәaliyyəәt Proqramı (2014-2018-ci illəәr) http://www.mlspp.gov.az/az/pages/280 • İnsan hüquq vəә azadlıqlarının müdafiəәsi sahəәsindəә Milli Fəәaliyyəәt Proqramı, 28 dekabr 2006- cı il, http://www.ombudsman.gov.az/upload/file/mfp yeni maqala-son.doc • Həәrbi qulluqçuların dövləәt icbari şəәxsi sığortası haqqında Azəәrbaycan Respublđkasinin Qanunu, Bakı şəәhəәri, 20 may 1997-ci il, № 296-IQ http://www.maliyye.gov.az/sites/default/files/store/7/3.2.1.7_herbi_qulluqchular.pdf • "ƏӘlilləәrin hüquqları haqqında" Konvensiyanın Fakültativ Protokoluna qoşulmaq barəәsindəә Azəәrbaycan Respublikasinin Qanunu, Bakı şəәhəәri, 2 oktyabr 2008-ci il, No. 686-IIIQ
• ƏӘlilləәrin hüquqları haqqında Konvensiyanın Fakültativ Protokoluna qoşulmaq barəәsindəә AR- nın qanunu, 02abr 2008-ci il, № 687 - III Q, http://anacan.az/index.php?newsid=242 • Şəәhəәrsalmanın əәsasları haqqında Azəәrbaycan Respublikasının Qanunu № 684, Bakı şəәhəәri, 11 iyun 1999-cu il, http://www.fhn.gov.az/?aze/orgAndRD/182 • Azəәrbaycan Respublikasının Cinayəәt-Prosessual Məәcəәlləәsi, 14 iyul 2000-ci il tarixli, № 907- IQ http://www.legalforum.az/?cat=legislation&id=81 • Azəәrbaycan Respublikasinin Ailəә Məәcəәlləәsi, 28 dekabr 1999-cu il tarixli, № 781-IQ http://www.e-qanun.az/code/10 • Sağlamlıq imkanları məәhdud şəәxsləәrin təәhsili (xüsusi təәhsil) haqqında Azəәrbaycan Respublikasinin Qanunu, Bakı şəәhəәri, 5 iyun 2001-ci il, № 136-IIQ, http://www.e-
• Təәk Ahil Vəәtəәndaşlara vəә ƏӘlilləәrəә Evləәrindəә Sosial Məәişəәt Xidməәtinin Göstəәrilməәsinəә Dair Təәlimat, 25 aprel 1997-ci il, № 45, http://www.e-qanun.az/framework/1034 • Sosial müavinəәtləәr haqqında AR Qanunu, Bakı şəәhəәri, 7 fevral 2006-cı il, № 55-IIIQ, http://www.e-qanun.az/framework/11508 • Azəәrbaycanda əәlil uşaqların təәhsili iləә bağlı Dövləәt Proqramı, Bakı şəәhəәri, 28 fevral 2012-ci il, http://az.trend.az/azerbaijan/society/1997772.html,
• Azəәrbaycan Respublikasında dövləәt uşaq müəәssisəәləәrindəәn uşaqların ailəәləәrəә verilməәsi (De- institusionalizasiya) vəә alternativ qayğı Dövləәt Proqramı (2006-2015-ci illəәr),
• Sosial müdafiəәyəә xüsusi ehtiyacı olan vəә işəә düzəәlməәkdəә çəәtinlik çəәkəәn vəәtəәndaşlar üçün kvota təәtbiq edilməәsi Qaydası, Bakı şəәhəәri, 22 noyabr 2005-ci il, № 213, http://www.e-
• Məәşğulluq haqqında Azəәrbaycan Respublikasinin Qanunu, Bakı şəәhəәri, 2 iyul 2001-ci il, № 170-IIQ, http://ses.gov.az/upload-files/news/old/file/meshqulluq qanunu.doc • “Tibbi-sosial ekspert komissiyaları haqqında” ƏӘsasnaməә, Bakı şəәhəәri, 19 avqust 1997-ci il, № 93, http://www.udpo.az/read.php?lang=1&content=982 • Yaşayış minimumu haqqında Azəәrbaycan Respublikasının Qanunu, Bakı şəәhəәri, 5 oktyabr 2004-cü il, № 768-IIQ, http://www.maliyye.gov.az/sites/default/files/Ya_ay__ minimumu haqq_nda AR Qanununu.doc • Azəәrbaycan Respublikasının Məәşğulluq Strategiyasının həәyata keçirilməәsi üzrəә 2011-2015-ci illəәr üçün Dövləәt Proqramı, 2011-ci il 15 noyabr tarixli AR Prezidentinin Səәrəәncamı,
• AR-nın ƏӘməәk Məәcəәlləәsi, 1 fevral 1999-cu il, № 618-IQ, http://www.genprosecutor.gov.az/files/uploader/AR-in_emek_mecellesi.doc • “Azəәrbaycan Respublikasını erməәni təәcavüzündəәn müdafiəә edəәrkəәn əәlil olmuş şəәxsləәrin sosial müdafiəәsinin yaxşılaşdırılması haqqında” Azəәrbaycan Respublikası Prezidentinin Fəәrmanına əәlavəәləәr barəәsindəә AR Prezidentinin Fəәrmanı, Bakı şəәhəәri, 8 yanvar 1995-ci il, № 256, http://www.e-qanun.az/framework/9137
AZƏӘRBAYCANDA MÖVCUD HÜQUQİ DURUM Hazırda dünyada 1 milyard 180 milyon nəәfəәr əәlil var. Azəәrbaycanda əәlilləәrin sayı 569 min 149 nəәfəәrdiri ki, bu da ümumi əәhalinin 6%-ni təәşkil edir. Dünya əәhalisinəә nisbəәtdəә (16%) müqayisəә edildikdəә, bu, 2.5 dəәfəә aşağı göstəәricidir. Azəәrbaycanda həәr 1000 nəәfəәr 34 əәlillik təәqaüdü alan düşür. Bununla beləә, əәlilliyəә səәbəәb olan əәsas amilləәrdəәn biri -1988-ci ildəәn başlayaraq müharibəә şəәraitindəә yaşadığımızdır. ƏӘlilləәrin 65%-i əәməәk pensiyaçısı, 23%-i isəә, sosial müavinəәt alanlardır. 2015-ci il in rəәsmi statistik göstəәciləәrinəә əәsasəәn, bütün əәlilləәrin cəәmi 5%-i işləәyəәnləәrdir. Ümumilikdəә, Azəәrbaycanda, hazırda 65 min 482 nəәfəәr əәlil uşaq var ki, bu - ümumi əәlilləәrin 12%-ni, 18 yaşadəәk əәhalinin ümumi sayının isəә 2.4%-ni təәşkil edir. 2013-cü ilin statistik məәlumatına görəә əәlil uşaqların sayı 57 min olub. Onlardan 1105-i xüsusi təәhsil müəәssisəәləәrindəә, 2664-ü xüsusi internat məәktəәbləәrindəә (onlardan isəә 1353 nəәfəәri məәktəәbdəә gecəәləәyir) vəә 7750 nəәfəәri evdəә təәhsiləә cəәlb olunub. Lakin, bu sahəәdəә kadr hazırlığı çox zəәifdir, ixtisaslı pedaqolar vəә psixoloqlar çatışmır. “Azəәrbaycan Repsublikasında xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təәhsilinin təәşkili iləә əәlaqəәdar İnkişaf Proqramı (2005-2009-cu illəәr)” çəәrçivəәsindəә Təәhsil Nazirliyi iləә UNESCO təәrəәfindəәn Azəәrbaycanda birgəә inklusiv təәhsil layihəәləәri həәyata keçirilməәyəә başlanılıb. Lakin bu layihəә həәləә cəәmi 268 uşağı əәhatəә edir ki, bu çox aşağı göstəәricidir. Hazırda ölkəәdəә 14 ƏӘlilləәrin Bəәrpa Məәrkəәzi vəә 7 İnternat Məәktəәbi fəәaliyyəәt göstəәrir. Ramanada yerləәşəәn 200 nəәfəәrlik Gəәnc ƏӘlilləәrin ƏӘməәk vəә İstirahəәt evindəә 123 nəәfəәr yaşayır. Bakı şəәhəәrindəә gözdəәn əәlil uşaqlar üçün 38 saylı Müsiqi Məәktəәbi 1980-ci ildəәn fəәaliyyəәt göstəәrir. Burada 200-əә yaxın gözdəәn əәlil şagird təәhsil alır. Ümumilikdəә, gözdəәn əәlil üşaqlar üçün inernat məәktəәbləәrindəә 281 nəәfəәr şagird təәhsil alır. Eşitməә qüsuru olan uşaqlar üçün fəәaliyyəәt göstəәrəәn, respublika üzrəә mövcud olan, cəәmi 3 internat məәktəәbindəә isəә, ümumilikdəә 847 nəәfəәr təәhsil alır. Körpəәləәr evləәrinəә gəәlincəә,yalnız psixonevroloji xəәstəәliyi olan uşaqlar üçün nəәzəәrdəә tutulmuş 1 körpəәləәr evi fəәaliyyəәt göstəәrir.Bu göstəәriciləәr, əәlil üşaqların ümumi sayı iləә müqayisəәdəә olduqca aşağıdır. Daimi müalicəәyəә ehtiyacı olan əәlilləәrin dəәrman vəә digəәr tibbi vasitəәləәrləә təәmin olunması vəәziyyəәti qəәnaəәtbəәxş deyil. Səәhiyyəә Nazirliyinin 15.01.2008-ci il tarixli, 3 saylı əәmrinəә əәsasəәn əәlilləәrəә pulsuz verilməәsi nəәzəәrdəә tutulan dəәrmanların siyahısı stasionar müalicəә alanlar üçün cəәmi 115 adda, ambulator müalicəәdəә isəә cəәmi 141 adda müəәyyəәn olunub. Tibbi müayinəә zamanı isəә bu dəәrman siyahılarının sayının daha artıq olması meydana çıxır ki, əәlilləәrin bunları əәldəә etməәk üçün maddi məәnbəәləәri dəәqiqləәşdirilməәyib. Bundan başqa, siyahı üzrəә dəәrmanların da tam pulsuz əәldəә olunmasında çəәtinlikləәr vəә suni maneəәləәr vardır. Bundan başqa dövləәt hesabına xaricəә müalicəәyəә göndəәriləәn əәlilləәrin sayı əәvvəәlki illəәrəә nisbəәtəәn azalaraq, 2010-cu ildəә cəәmi 80 nəәfəәrtəәşkil edib. Bundan sonra bu xidməәt məәhdudlaşdırılıb. Azəәrbaycan Respublikası Nazirləәr Kabinetinin 22.11.2005-ci il tarixli 213 saylı Qəәrarı iləә“Sosial müdafiəәyəә xüsusi ehtiyacı olan vəә işəә düzəәlməәkdəә çəәtinlik çəәkəәn vəәtəәndaşlar üçün kvota təәtbiq edilməәsi Qaydası” müəәyyəәn edilib. Bu səәnəәdəә əәsasəәn: işçiləәrinin sayı 25-dəәn 50-dəәk olan müəәssiləәrdəә əәn azı 1 əәlil işləә təәmin edilməәli, 50-100 işçisi olan müəәssisəәləәrdəә işçiləәrin orta illik sayının 2%-i vəә 100-dəәn çox işçisi olan müəәssisəәləәrdəә 2.5%-i qəәdəәr əәlil işçi çalışmalıdır. Bu sahəә üzrəә qanunun səәməәrəәli şəәkildəә icra olunmasına dövləәt nəәzarəәti vəә müdaxiləәsi artırılması məәqsəәdəәuyğundur. 2006-cı ildəәn etibarəәn I qrup müharibəә əәlilinəә 8800 manat, II qrupa – 6600 manat, III qrupa - 4400 manat sığorta pulu təәyin olunub. 2006-cı iləәdəәk müharibəә şəәraitindəә əәlillikləә nəәticəәləәnmiş halarla bağlı sığorta pulları isəә, həәləә dəә, tam alına bilmir. Bununla bağlı 500-dəәn möhkəәməә qəәrarı verilsəә dəә icra edilmir. 2006-cı ildəәn əәvvəәlki dövrdəә əәlil olanların sığorta pulları müvafiq qaydada indeksləәşdirilməәyib. Azəәrbaycanda əәlil müavinəәtləәri əәlilləәrin müasir dövrdəәki minumum yaşayış təәləәbləәrindəәn 4-5 dəәfəә azdır. 29.08.2013-cü il tarixli Fəәrmana əәsasəәn Çernobl əәlilləәrinəә vəә müharibəәdəә əәlillik qazanan I qrup əәlilləәrəә 67 manat, II qrup əәlilləәrəә 50 manat, III qrup əәlilləәrəә isəә 43 manat sosial müavinəәt verilir. Yalnız I qrup, müavinəәt alan əәlilləәrəә 60 manat prezident təәqaüdü verilir. “20 Yanvar” faciəәsi zamanı əәlil olmuş şəәxsləәrəә: I qrup- 83 manat, II qrup-66 manat, III qrup-60 manat ödəәnilir. Reallıqda yaşayış minimumu sağlam əәhali üçün 200 manatdan çox olduğu halda 125 manat, minimum istehlak səәbəәti isəә 167 manat hesablandığına görəә, müvafiq olaraq, əәlilləәrin hazırki müavinəәtləәri onların dəәrman vəә müalicəә, əәrzaq təәləәbatını ödəәməәyəә imkanları tamamiləә yerinəә yetirməәyəә imkan vermir. 2010-cu ilin məәlumatına görəә pentensiar müəәssisəәləәrdəә 301 əәlil məәhkum saxlanılır. Onlardan I vəә II qrup əәlilləәrəә ayda cəәmi 15 manatlıq əәlavəә əәrzaq əәldəә etməәyəә icazəә verilir. ƏӘlilləәrin mövcud sağlamlıq imkanlarını nəәzəәrəә alaraq, bu məәbləәğin yetəәrincəә olmaması barəәsindəә qəәti fikir irəәli sürəә biləәrik. ƏӘlilləәrin sosial müdafiəәsi iləә bağlı təәdbirləәrəә dövləәt büdcəәsindəәn, ümümilikdəә, 2010-cu ildəә 82 milyon 49 min manat xəәrcləәnmişdir. Dövləәt proqramları iləә bağlı ictimai təәşkilatların vəә əәhalinin kifayəәt qəәdəәr məәlumatlandırılmaması səәbəәbindəәn ayrılan vəәsaitləәrin vəәtəәndaş cəәmiyyəәti strukturlarının yaxından iştirakı iləә bölüşdürülməәsi vəә xəәrcləәnməәsi məәhdudlaşdırılıb ki, bu da korrupsiyaya şəәrait yaradan amilləәrdəәn olub. Jurnalist araşdırmalarına görəә, böyük məәbləәğdəә vəәsaitləәr təәyinatı üzrəә xəәrcləәnməәdiyini iddia edir
Dövləәt təәrəәfindəәn əәlilləәrin hüquqlarının qorunması vəә sosial təәminatının yaxşılaşdırılması istiqaməәtindəә təәləәb olunan işləәrin görülməәsinəә real imkanlar vəә maliyyəә vəәsaiti olmasına baxmayaraq, yalnız kiçik miqyaslı işləәr görülüb, yəәni, bu işləәrin həәcmi vəә əәhatəә dairəәsi əәlilləәrin real ehtiyaclarının qarşılığında daha da artırılmalıdır. İndiyəәdəәk cəәmi 5000 nəәfəәr əәliləә məәnzil, cəәmi 7500 nəәfəәrəә əәlil arabası, cəәmi 3250 nəәfəәrəә minik avtomobili verilib. Beləә ki, əәlilləәrəә 4 ildəәn bir əәlil arabaları paylanılır. Lakin reallıqda, Çin istehsalı olan vəә cəәmi bir neçəә aydan sonra sıradan çıxan arabalar əәlil vəәtəәndaşlarımızın növbəәti 3-4 il əәrzindəә fəәrdi insanlarına məәrhəәməәtinəә möhtac qalmalarına gəәtirib çıxarır, dövləәt qayğısından məәhrum edilməәləәri iləә nəәticəәləәnir vəә hüquqları pozulur. Azəәrbaycan Respublikasının əәlilləәrin hüquqlarının müdafiəәsi vəә sosial təәminatının yüksəәldilməәsi üzrəә Beynəәlxalq Konvensiyaya qoşulması prosesinin davamı olaraq, bir sıra səәməәrəәli layihəәləәr, ekspert qiyməәtləәndirməәləәri vəә proqramlar hazırlanıb. Lakin onların icrasının səәməәrəәlilinəә nail olunmasında dövləәtin rolu azdır. Hesab edirik ki, əәlilləәr üçün müəәyəәn ediləәn təәklifləәrəә vəә proqramlara dövləәt dəәstəәyi gücləәndirilməәlidir.
Yüklə 182,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|