19
hökumət təşkilatları beynəlxalq insan hüquqları
normalarının yerinə yetirilməsinə əlavə dəstək ve-
rir». Bununla əlavə edilmişdir: «Öz xarakterinə görə
qeyri-hökumət təşkilatları fikir azadlığına, fəaliyyət
çevikliyinə və hərəkət azadlığına malikdir ki, bu
da müəyyən vəziyyətlərdə onlara hökumətlərin və
hökumətlərarası təşkilatların yerinə yetirə bilmədiyi
və ya hətta yerinə yetirmək istəmədiyi tapşırıqları
icra etməyə imkan yaradır.»
Vətəndaş cəmiyyətinin bir hissəsi kimi media
peşəkarları da məsuliyyət daşıyırlar. Jurnalistlərin
uşaqların hüquqları ilə bağlı zorakılıq hallarının aş-
kar edə və məlumatlılığı artıra biləcəyinə baxmaya-
raq, onlar uşaqların necə nəzərdən keçirilməsinə
və təsvir edilməsinə geniş təsir göstərə bilərlər.
Jurnalistlər öz fəaliyyətinin nəticələri barədə
məlumatlı olmalıdırlar; media peşəkarları ictimai
rəyi formalaşdırır və davranışa təsir edirlər.
Medianın bu nüfuzlu mövqeyi onu göstərir ki,
bu, xüsusən uşaqların hüquqlarını düzgün şəkildə
əks etdirdiyinə və onlara hörmət etdiyinə təminat
verilməsi üçün daxili qaydada tənzimlənməlidir.
Qiymətləndirmə təlimatı
Öz ölkənizdə uşaqların adından hüquq müdafiə
edən qrupları müəyyənləşdirin. Onlara hüquqla-
ra əsaslanırmı? Onlar öz işlərində uşağın fikrinə
dəstək göstərirlərmi?
Sonrakı şərh və resurslar
Avropa Uşaqları üzrə Ombudsmanlar
Şəbəkəsinin (AUOŞ) Təlim Paketi: Uşaqların in-
san hüquqlarının dəstəklənməsi üzrə müstəqil
əsasnaməli idarələrin formalaşdırılması sahəsində
çalışanlar – uşaqlar üzrə ombudsmanlar və uşaqla-
rın hüquqları üzrə müvəkkillər üçün Avropa Uşaqla-
rı üzrə Ombudsmanlar Şəbəkəsinin işləyib hazırla-
dığı məlumat və təlim paketi:
http://www.ombudsnet.org/docs/informationand-
trainingpack.pdf
Sosial Fəaliyyət və Uşağın Hüquqları: BMT Kon-
vensiyasına dair Peşəkar Təlim Vəsaiti, Beynəlxalq
Sosial İşçilər Federasiyası, 2002.
Ümumdünya Uşaqlarının Vəziyyəti 2006, BMT
Uşaq Fondu.
Milli İnsan Haqları İnstitutları, İnsan Haqları
Mərkəzi, Peşəkar Təlim Silsiləsi № 4, İnsan Haqları
Mərkəzi, Cenevrə, 1995, paraqraf 15
Uşaqların Doğru Yola İstiqamətləndirilməsi,
Beynəlxalq Jurnalistlər Federasiyası, 2002.
Ritorikadan Hüquqlara Doğru: BMT-nin Uşaq
Hüquqları Komitəsinin İkinci Alternativ Hesabatı,
Uşaqların Hüquqları Birliyi, 2006.
BÖLMƏ 1: Uşaqların Hüquqlarının Təqdimatı
20
MEDİA peşəkarları uşaqların hüquqla-
rı ətrafındakı sosial mobilizasiyanın aparılma-
sında mühüm rola malik kimi qəbul edilirlər. On-
lar əsasən digərlərinin cinayətləri və səhlənkarları
barədə müxbir kimi fəaliyyət göstərməyə cəlb oluna
bilərlər, lakin buna baxmayaraq onlar bu prosesdə
katalizator funksiyasını yerinə yetirirlər. İctimai
marağın nəzarətçisi və demokratik mübadilənin
təşkilatçısı kimi onlar həmçinin uşaqların obrazının,
hüquqlarının və perspektivlərinin təkmilləşdirilməsi
prosesində mühüm rol oynayırlar.
Uşaqların mediada təmsil
olunması
Medianın nüfuzlu mövqeyə malik olmasına bax-
mayaraq, onlar həmişə uşaqların hüquqları üzrə
müttəfiq olaraq fəaliyyət göstərmirlər. Biz gənclərin
mediada təsvir edildiyi üsulla necə bədbəxt olduq-
larını artıq müzakirə etmişik və tədqiqat layihələri
uşaqların dünya miqyasında mediada necə
təcəssüm etdirilməsi ilə oxşarlıqları göstərmişik.
2003-cü ilin noyabr ayında MediaVays təşkilatı
geniş formatlı üç Britaniya afişasının və Bazar günü
çıxan kiçik formatlı qəzetlərin ani şəklini çəkmişdir.
Nəticələr uşaqların təsvirini qəmgin surətdə təqdim
etmişdir. Uşaqlara dair 32 məqalədən yalnız ikisi
uşaqların hüquqlarına nəzərən müsbət şəkildə ve-
rilmişdir. Üç məqalədə isə valideynlərin hüquqla-
rı uşaqların hüquqlarından daha çox müdafiə edil-
mişdir.
Stereotipləmə Birləşmiş Krallıqda aparılan bir
sıra tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir. 2004-cü
ildə Müasir Gənclər jurnalı üçün Beynəlxalq Ba-
zar və Rəy Tədqiqatı (BBRT) tərəfindən apa-
rılan araşdırma göstərmişdir ki, gənclər artan
dərəcədə «problemlər» kimi qələmə verilmiş-
dir. 2004-cü ildə bir həftə ərzində Birləşmiş Krallı-
ğın milli və yerli qəzetlərində onlar barədə dərc olu-
nan əhvalatların 71%-i mənfi, 14%-i müsbət xarak-
terli və yalnız 15%-i bitərəf olmuşdur. Cinayət və
zorakılıq haqqında əhvalatların 48%-ində gənclər
cinayətkarlar kimi təsvir edilmişdir. Ümumilikdə on-
ların 70%-i oğlanları təqsirkar kimi və yalnız 32%-i
oğlanlar zərərçəkmiş kimi təcəssüm etdirilmişdir.
Əhvalatların 10%-ində qızlar təqsirkar kimi və 91%-
ində zərərçəkmiş kimi göstərilmişdir. Mediada can-
landırılan təəssürata zidd olaraq, rəsmi cinayət sta-
tistikası onu göstərir ki, qızlara nisbətən oğlanlar
zorakılıq cinayətlərinin daha çox qurbanı kimi ehti-
mal olunur.
Digər tədqiqat layihələri müəyyən etmişdir ki,
uşaqların bu stereotipi beynəlxalq fenomen hesab
olunur. Medianı gənclərin mülki fəaliyyətini diqqət
mərkəzində saxlamamaqda ittiham edən Qlokal
Gəncləri təşkilatı tərəfindən aparılan tədqiqat Avro-
pada geniş yayılmış kütləvi informasiya vasitələri
arasında oxşar tendensiyaları aşkar etmişdir:
«Xüsusən biz gənc immiqrantlar haqqında danışı-
rıqsa, gənclər adətən problemlərin, cinayətlərin, zo-
rakılıq əyalətləri, narkotik maddələrin və eyş-işrət
məclislərinin sinonimləri kimi nəzərdən keçirilir.
Bu obrazlar xüsusən bəzi sənədli filmlərdə və jur-
nallarda (nəşr olunmuş və audio-vizual şəkildə)
özünü büruzə verir ki, bu da şəhər mədəniyyətini
təcəssüm etdirir.»
2003-cü ildə Media Monitorinq Layihəsi Cənubi
Afrikanın xəbər mediasında uşaqların və uşaq-
ların hüquqlarının təmsil olunmasını araşdırmış-
dır. Uşaqlara və Mediaya Etibar Edilməsi layihəsi
müxtəlif mərhələlərdən, o cümlədən uşaqların işti-
rakı ilə praktiki seminarlardan, üç aylıq monitorinq
müddətindən, jurnalistlər və media praktikantları ilə
ixtisaslaşdırılmış təlimdən ibarət olmuşdur. Yaşlılar
və uşaqlar kütləvi informasiya vasitələrini müşahidə
etmişlər. Uşaqlara istinad edən hər bir məqalə
qeyd olunmuş və uşaqların hüquqları ilə bağlı möv-
zu, mənbələr, təmsilçilik və digər məsələlər barədə
müvafiq məlumatlar yazılmışdır. Uşaqlar iki həftə
müddətində öz seçimləri haqda informasiyanın ya-
ЯСАС АРАШДЫРМА ПРЕДМЕТЛЯРИ
•
Ушагларын медиада тямсил олунмасы
•
Медиада стереотиплямя
•
Ушагларын щцгугларынын позулмасы
•
Ушагларын мцдафияси
5. MEDİADA TƏMSİL OLUNMA, UŞAQLARIN HÜQUQLARI VƏ PEŞƏ
MƏSULİYYƏTİ
Uşaqların Hüquqları və Jurnalistika Praktikası – Tələbənin İstiqamətləndirilməsi
21
yılma vasitəsini müşahidə etdikləri paralel layihəyə
cəlb olunmuşlar. Tədqiqatın əsas nəticələri aşağı-
dakı kimidir:
1. Uşaqlar kütləvi informasiya vasitələrində
kifayət qədər təmsil edilmirlər. Yaşlıla-
rın müşahidəsinə görə, uşaqlar informasiya
videosüjetlərinin yalnız 6%-ində səciyyələndirilir,
halbuki uşaqların müşahidəsi əhvalatların yalnız
26%-ində onların əhatə olunduğunu aşkar etmişdir.
2. Uşaqlar əsasən qurbanlar kimi təcəssüm
etdirilirlər. Yaşlıların müşahidəsinə uyğun ola-
raq, xəbər süjetlərinin 25%-indən çoxu uşaqla-
rı zərərçəkmişlər kimi təsvir etmişdir. Bütövlükdə,
uşaqlar ən çox mənfi şərtlərlə və məhdud rollarla
təsvir olunurlar. Uşaqların monitorinqi bu tendensi-
yaları təsbit etmişdir. Uşaqlar iradlarına görə, media
uşaqların daha müsbət rollarda canlandırılmasına
səy göstərməlidir.
3. Uşaqlar daha çox mənfi əhvalatlarda təmsil
edilirlər. Yaşlıların və uşaqların monitorinqi aşkar
etmişdir ki, uşaqların ekranlaşdırıldığı informasiya
materialları əsasən mənfi xarakterli olmuşdur. Yaş-
lıların müşahidəsinə görə, uşaqlardan bəhs edən
iki əhvalatdan biri mənfi mövzularla, o cümlədən
cinayət, zorakılıq, təhqiramiz davranış və ya
qəzalarla əlaqədar olmuşdur.
4. Oğlan və qız uşaqları qərəzsiz şəkildə
təmsi olunurlar, lakin hələ də stereotipləşdirilirlər.
Bu əyani bərabərliyə baxmayaraq, sonrakı təhlil
uşaqların necə təmsil olunduğu barədə cins
stereotiplərinin saxlanıldığını nümayiş etdirmiş-
dir. Oğlanların ən çox idmanla bağlı əhvalatlarda
göstərildiyi halda, qızlar daha çox uşaq zorakılığına
dair əhvalatlarda göstərilmişdir. Bu, mediada qadın-
ların qurbanlar kimi, kişilərin isə qüdrətli kimi stere-
otip şəklində canlandırılmasını möhkəmləndirir.
Aşağıdakı cədvəl uşaqların medianı müşahidə
etmələri zamanı ən mühüm məsələlər uşaqlar
tərəfindən müəyyənləşdirilən məsələləri yekunlaş-
dırmışdır.
Uşaqlara və Mediaya Etibar Edilməsi
layihəsinin nəticələri uşaqların mətbuatda və ra-
dio və televiziya yayımında təmsil olunmasına olan
münasibətlərini əhatə etməklə, 1998-ci ildə Uşaqla-
rın Xilası təşkilatı tərəfindən aparılan tədqiqatı əks
etdirir. Bu, müəyyən etmişdir ki, uşaqlar ən çox on-
ların media tərəfindən davranılması barədə xoşla-
madıqları xəbərlərə nəzərən tam səmimi olmuşlar:
•
yaşlıların güldürülməsi üçün uşaqların ciddi
iradlarının istifadə olunması
•
məftunluğu artırmaq üçün hazırcavab uşaqlar-
dan istifadə edilməsi
•
emosiya doğurmaq üçün ağır vəziyyətdə olan
uşaqların şəkillərindən və təsvirlərindən istifadə
edilməsi, hətta bu, uşaqların özünəhörmət hissi və
auditoriyanın onlara hörmət etməsi üçün heç bir
əhəmiyyət daşımasa belə.
•
uşaqların himayə olunması və onlarla söhbət
aparılması
•
uşaqlar mövzu haqqında daha çox bilgiyə
malik olduqda yaşlıların uşaqlar üçün fikir ifadə
etmələri
•
uşaqların heyvan sirklərindəki kimi hərəkət
etdirilməsi
•
yaşlıların tərəfindən uşaqların etinasızlığının
nümayiş etdirilməsi
•
yaşlıların uşaqların danışmasına imkan
verməməsi və ya onların sözünü kəsməsi
•
uşaqlar passiv olmayanda onların passiv kimi
görünməsi
•
«gənclik» adlanan problem qrupu kimi
gənclərin birləşdirilməsi
Mediada stereotipləmə
Konvensiyanın şərtlərinə əsasən uşaqlar
cəmiyyətin müdafiə ediləcək altqrupu kimi hesab
olunur. Uşaqlara qarşı təhlükələr oxucuların və audi-
toriyanın fikirlərinin qavranılması üçün istifadə oluna
bilən güclü emosional reaksiyalar doğurur. Bunun-
Uşaqların Başlıca On Məsələsi
%
Uşaqların xəbəpdarlığı/onlar ölümü və qətli xoşlamırlar
15
Üşaqlar xəbərlərə daxil edilməməlidirlər
13
Uşaqlar qurbanlar kimi hesab edilirlər
12
Uşaqlar mediada təmsil olunmurlar.
10
Uşaqlar müdafiə olunmaq, təhsil, təminat və sağlamlıq hüququna malikdirlər
9
Uşaqlar idman növlərindən və əyləncədən istifadə edirlər
9
Uşaq zorakılığı dəhşətlidir
4
Uşaqların xəbərdarlığı ilə cinayətkarlıq
3
Ehtiyacı olan uşaqlar/gənclərə kömək etmək yaxşı hal hesab olunur
2
Cinayətkarlar cəzasız qalmamalıdırlar
2
BÖLMƏ 1: Uşaqların Hüquqlarının Təqdimatı
22
la uşaqların əhvalatları və obrazları onlar üçün sosi-
al əhəmiyyətlilik dərəcəsində özlərinin marketinq po-
tensialı üzrə dəyərləndirilə bilər. Nəticədə, uşaqlar
tez-tez mediada qurbanlar və yaxud yaşlıların «ha-
zırcavab» törəmələri kimi təcəssüm etdirilir.
Uşaqların bu görünüşü məsumluq dövrü kimi
uşaqlığın ümumbəşəri qavranılmasını əks etdirə
bilər. Onların məftunluğu yaşlılarda müdafiəçilik,
həsrət və üstünlük hissini aşılayır. Əgər onlar
uğursuzluqdan zərər və ya əziyyət çəkirsə, yaşlı-
lar rəğbət və mənəvi pozğunluğun ifadə edilməsi
zərurətini hiss edirlər. Hər halda nəticədə uşaqlara
vətəndaşlıqdan aşağı səviyyədə status verilir.
Uşaqların qurbanlar kimi və ya yaşlıların «hazır-
cavab» törəmələri kimi canlandırılması onlar haq-
qında məhdud və saxta təəssürat yaradır. Media bu
meylin müəyyən olunduğu kimi xəbərlərin qeyri-adi
hallar üzərində cəmləşməsi faktına söykəndiyini id-
dia edə bilər. Lakin həmin fakt insanların onla-
rın ətrafında nə baş verdiyini daha yaxşı anlaya
bilməsi üçün cəmiyyətin əks etdirilməsində media-
nın bərabər əhəmiyyətli rolunu nəzərə almır. Media
praktikantları qavrayışların çox vaxt faktlardan daha
güclü olduğu barədə əksər insanlardan daha çox
məlumatlıdır.
Gənclərin qavrayışlarını təhrif etməklə kütləvi in-
formasiya vasitələri həm uşaqlara, həm də geniş
ictimaiyyətə xələl gətirir. Həmçinin onlar uşaqların
hüquqlarını poza bilər.
Uşaqların hüquqlarının pozulması
Uşaqların hüquqlarının qeyri-münasib nüma-
yiş və media stereotipləməsi ilə pozula biləcəyi
bir sıra üsullar mövcuddur. İnsan Haqları və Əsas
Azadlıqlara dair Avropa Konvensiyasının (İHƏAAK)
səkkizinci maddəsi ailəyə və şəxsi həyata hörmət
hüququnu dəstəkləyir; 14-cü Maddə ayrı-seçkiliyin
qadağan olunmasına dəstək verir.
BMT-nin Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiya-
sına əsasən uşaqların hüquqlarına daxildir:
•
Maddə 12: uşaqların onlara toxunan bütün
məsələlərdə öz fikirlərini sərbəst ifadə etmək
hüququ
•
Maddə 13: uşaqların fikir azadlığı hüququ «mil-
li təhlükəsizliyin və ya ictimai asayişin... və
ya ictimai səhiyyənin və ya mənəviyyatın»
qorunması üçün lazım gəldikdə qanunla
məhdudlaşdırıla bilər.
•
Maddə 16: «şəxsi həyat, ailə, ev və ya analoji
olaraq... şərəf və nüfuza» müdaxilə edilməsinə
və ya zərbə vurulmasına qarşı müdafiə.
•
Maddə 17: medianın əhəmiyyətinin qəbul
edilməsi və «uşağın onun rifahına xələl gətirən
məlumat və materialdan qorunması üçün uşa-
ğa sosial və mədəni fayda verən materialın ya-
yılması və müvafiq təlimatların işlənib hazırlan-
masının stimullaşdırılması»
Bu maddələr məsuliyyətsiz media prakti-
kaları ilə uşaqların pozula bilən hüquqlarını ay-
dın şəkildə müəyyən edir. Xüsusən UHK-nın 17-ci
Maddəsi uşağın rifahının yüksəldilməsinə medianın
məsuliyyət daşıdığını təsbit edir.
Uşaqların hüquqlarının pozulmasına qeyri-
həssas xəbər verilməsi və ya yanlış təmsilçilik və ya
uşaqların müxtəlif məsələlər barədə fikirlərini ifadə
etmələri üçün yer ayrılmasından imtina edilməsi da-
xildir.
Uşaqların müdafiəsi
Az qism insanların dövlətin müstəqil medi-
aya müdaxiləsini qəbul edəcəyinə baxmaya-
raq, uşaqların müdafiə olunmaq zərurəti bəzi
ərazilərdə müdaxiləyə səbəb olmuşdur. Məsələn,
1933-cü ilin Uşaqlara və Gənclərə dair Aktının 39-
cu bölməsinə əsasən, Birləşmiş Krallığın qanun-
vericiliyi məhkəmə işlərinə cəlb olunan gənclərin
müəyyənləşdirilməsinin qarşısını alır. Bu qanun
təsdiq edir ki, gənc cinayətkarlar media şöləsi və ic-
timai məzəmmət olmadan özlərini islah etmək im-
kanına layiqdirlər. Lakin bəzi hallarda hətta bu qa-
baqlayıcı tədbirlər qənaətbəxş olmamışdır; media
uşaqların birbaşa eyniləşdirilməsini cinayətkarların
stereotip formasında müəyyən olunması ilə əvəz
etmişdir.
Uşaqların mediada məsuliyyətli şəkildə işıq-
landırılmasını stimullaşdırmaq üçün 1998-ci ildə
özünəməxsus təşəbbüs göstərən Beynəlxalq
Jurnalistlər Federasiyası kimi təşkilatların səylərinə
baxmayaraq, uşaqların stereotiplənməsinin bu
növü hər bir qitədə əyani şəkildə mövcuddur.
Lakin uşaqların mediada işıqlandırılması na-
dir hallarda jurnalistika təlimi ilə səciyyələnir, çünki
ümumiyyətlə jurnalistlər böyük auditoriya üzrə yaş-
lı mühitində yaşlılara aid mövzulardan bəhs edirlər.
Yeni sosial və maliyyə strategiyalarının uşaqla-
ra necə təsir göstərə biləcəyi barədə əhvalatların
məsələn, uşaq imtiyazlarına və ya tədris kur-
suna şamil edilməsinə qədər onların nəzərdən
keçirilməsi qeyri-adi hesab olunur. Gənclərin
özlərinin hadisə anında baş verən məsələlər haq-
qında iradlarını bildirən qəzetlərə hələ də nadir hal-
larda rast gəlinir. Bunlardan əlavə, onlar əksər jur-
nallar və qəzetlər üçün başlıca bazar predmeti he-
sab olunmurlar.
Bu baxımdan uşaqlar media peşəkarları
tərəfindən ciddi olaraq qəbul edilməyə bilər, çün-
ki onların əsas hədəfi yaşlı bazarından ibarətdir.
Uşaqlar spesifik şəkildə onlar üçün hazırlanma-
yan əsas media məhsullarının istehlakçısı olduq-
da, çətinlik yaranır. Xəbərlər başlıca surətdə yaşlı-
lar üçün və haqqında hansısa bir məlumat kimi he-
sab edilir.
Başqa bir təhlükə odur ki, bu yaşlı bazarında
uşaqlar potensial zərərli materiallardan, o cümlədən
Uşaqların Hüquqları və Jurnalistika Praktikası – Tələbənin İstiqamətləndirilməsi
23
zorakılıq, seks və uşaqların «seksuallaşdırılmış»
obrazlarının təsvirindən istifadə edirlər. Kommu-
nikasiyanın internet kimi yeni formalarının inkişafı
xüsusən internetdə material üzərində cüzi nəzarətin
olması və yaxud heç olmaması səbəbindən ictimai
narahatlığı artırmışdır.
Bu cür narahatlığın uşaqların davranışına bir-
başa təsir göstərdiyi əhatə dairəsi haqqında
müzakirələrin aparılmasına baxmayaraq, uşaqla-
rın müəyyən materialdan, o cümlədən zorakılığa və
yersiz seksual fəaliyyətə imkan verən və yaxud onu
stimullaşdıran obrazlı təsvirlərdən asanlıqla istifadə
etməsi ilə onların vəhşiləşmədiyinə və ya risk altın-
da olmadığına təminat verilməsi üçün media isteh-
salçıları arasında prioritet olaraq qalmalıdır.
Uşaqlar arasında media savadlılığı məsələsinə
diqqət yetirilməlidir. Vacib sayılan odur ki, uşaq-
lar medianın vətəndaş cəmiyyətindəki rolunu
qiymətləndirməli və jurnalistlərin uşaqların ehti-
yacları, narahatlıqları və hüquqları məlumatlı ol-
ması üçün onlar bu amili tənqidi surətdə nəzərdən
keçirməyə qadir olmalıdırlar.
BMT Uşaq Fondunun rəyinə əsasən, müa-
sir media tənqidinin öyrədilməməsi «təhsildə bu-
raxılmış ən böyük imkan» hesab edilir. Britaniya
Parlamentinin üzvü Tessa Cauvel fərz etmişdir ki,
səmərəli media tənzimlənməsi ilə birlikdə media
savadlılığı media tərəfindən təmsil olunan dünya
aləmi ilə münasibətlərində uşaqlara etibar edilməsi
üçün ən mükəmməl vasitədir.
Yeni nəsil üçün media
Son illərdə medianın geniş vüsət almasına bax-
mayaraq, yeni minilliyin başlanğıcında BMT Uşaq
Fondunun icraçı direktoru 17 ölkədən olan 70 gənc
media fəalı ilə internet vasitəsilə dialoq qurarkən
onun aldığı yekdil mesaj medianın gənclərin
tələbatlarına uyğun gəlməməsi ilə səciyyələnmişdir.
Stereotipləməyə yol verməməklə bütün
nəticələri ilə birlikdə media uşaqların və gənclərin
işıqlandırılmasına doğru öz yanaşma metodunu
yenidən nəzərdən keçirməli və media savadlılığı-
nı artırmalıdır. Depressiyalı xəbərlər və onların yan-
lış təmsil olunması ilə məyusluğa düçar olan uşaq-
ların yeni nəsli artır; öz əllərindəki yeni texnologi-
ya ilə onlar özünəməxsus onlayn rejimində media
vasitəsini yaradırlar və media istehsalının ənənəvi
metodlarından yan keçirlər.
Biz artıq Bebo, Yutube və Mayspeys adlı onlayn
rejimli icmaların və yayım kanallarının yaradılma-
sını nəzərdən keçirmişik. 2007-ci il ərzində ABŞ-ın
vitse prezidenti Al Qor bədii tərtibatı bütövlükdə
gənc tamaşaçılar tərəfindən hazırlanmaqla
gənclər üçün yeni kabel kanalının, Cari Televiziya-
nın əsasını qoydu. Cənab Qorun sözlərinə görə,
bu, «dinləyicilərə demokratiya dialoqunda iştirak
etməyə» və auditoriyaya öz televiziya paketlərini
hazırlamağa imkan verəcək. O, bildirmişdir ki, ta-
maşaçılar üçün öz fikirlərinin dinlənilməsini asan-
laşdırmaqla konsepsiya «televiziyanı mediaya
çevirə» bilər.
Kütləvi informasiya vasitələrinin gənclər üçün
hazırladıqları ilə kifayətlənməyərək, onlar ənənəvi
mediasız keçinirlər və özlərinin gündəliyini yaradır-
lar. Bunun gələcək kütləvi informasiya vasitələrinə
və ənənəvi (kommersiya) populyar mədəniyyətə
mühüm təsiri ola bilər.
Peşə məsuliyyəti
Jurnalistlər onların fəaliyyət göstərdiyi şəraitə
kiminsə diktə etməsinə imkan vermək üçün ixtiyari
surətdə meyl göstərmirlər. Onlar kənar təzyiqlərdən
pərt olurlar və qüdrətli elitanın niyyətlərinə şübhə
ilə yanaşırlar. Jurnalistlər etinasızlığın nümayiş
etdirilməsinə yönələn həyat tərzlərini və şəxsi azad-
lıqlarını itirmişlər ki, bu da digər şəkildə mətbuat
azadlığı üzərindəki məhdudiyyətlər səbəbindən giz-
li qalmışdır.
Media peşəkarları öz vəzifələrini vətəndaş
cəmiyyəti üzərində hökmranlıq edənlərin
məsuliyyətə cəlb edilməsi kimi nəzərdən keçirirlər.
Jurnalistlər onların müstəqilliyini qoruyurlar.
Vətəndaş cəmiyyətində onların ən mühüm rolu ic-
timai marağın müdafiəçisi kimi fəaliyyət göstərmək
və demokratiyanın və insan hüquqlarına hörmətin
reallaşdırılması üçün vacib olan məsələlər barədə
müzakirələri, məlumatlılığı və ictimai məqbulluğu
yüksəltməkdən ibarətdir. Jurnalistlərin bu rolu yerinə
yetirmək bacarığı onların inhisarçı dairələrin qulluq-
çusuna çevrildiyi dərəcədə zəifləyir.
Özünütənzimləmə
Jurnalistlər media ittifaqı, peşə assosiasiyası və ya
işəgötürən tərəfindən nəşr edilmiş davranış kodeksinə
tərəfdardırlar. Lakin praktikada əksər jurnalistlər
məcəllələrdə dəqiqləşdirmələr aparmaq barədə qeyri-
müəyyən ideyaya malikdirlər və öz prinsiplərinin ümu-
mi anlaşılmasına əsaslanırlar. Digər tərəfdən, uşaqlar
onların insan hüquqları qorunmalı olduqda, dəqiq pro-
tokollar tələb edirlər.
Uşaqların yaşayış tərzi və rifahına toxu-
nan jurnalistika fəaliyyəti uşaqların perspektivi-
nin qiymətləndirilməsi ilə daim həyata keçirilməlidir.
Jurnalistlər və media təşkilatları uşaqların hüquqları
haqda xəbər hazırlayarkən etik davranışın ən yüksək
normalarına riayət etməlidirlər.
BBC və Ofkom təlimatları Mətbuat Şikayətləri Ko-
missiyasının nəzarət etdiyi peşə kodeksinin Britaniya
media sahəsi tərəfindən yerinə yetirildiyi kimi uşaqla-
rın hüquqlarının qorunmasını xüsusi vurğulayır. Onlar
qəbul edirlər ki, media praktikasının uşaqların hüquq-
ları ilə toqquşmadığına təminat verilməsi üçün media
peşəkarları diqqət yetirmək öhdəliyinə malikdirlər.
|