N.Ə. SƏLİmova, B.Ş.ŞAhpəLƏngova



Yüklə 4,56 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/28
tarix28.04.2017
ölçüsü4,56 Kb.
#15803
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28

  -  T
2
  temperaturdakı  sür
ətin  (
2
T
U

T
1
 temperaturdakı sür
ətə (
1
T
U
) nisb
əti kimi müəyyən olunur: 
4
2
1
2
÷

=
T
T
U
U
γ
.................. (1.20) 
Katalizatorun  i
şirakı  ilə  sürət  sabitinin  artırılması  kimya 
s
ənayesində    çox  geniş  yayılmışdır.  Katalizatorlar  aktivləşmə 
enerjisi  E  böyük  olan  bir  m
ərhələli  prosesləri  aktivləşmə 
enerjisi  kiçik  olan  iki  v
ə  daha  çox  mərhələli  edir.  Hər  bir 
m
ərhələnin  aktivləşmə  enerjisi  e
1
,  e
2
...  E  –  d
ən  çox-çox  kiçik 
olur.  Katalitik  prosesl
ərin  sxemini  aşağıdakı  tənliklərlə  ifadə 
etm
ək  olar.  Katalizatorsuz  reaksiya  ya  baş  vermir,  ya  da  zəif 
gedir.  
         
AB
B
A
→

+
.................. (1.21) 
Bu  reaksiyanın  aktivl
əşmə  enerjisi  E  çox  böyükdür. 
Katalizator  i
ştirakında  bu  proses  iki  ardıcıl  mərhələdən  ibarət 
olur:          A  +  
[
kat
]
   
→
 
[
A

kat
]
 ..................(1.22) 
        A  +  
[
 A

kat
]
   
→
 AB  + kat...........(1.23) 
H
ər  mərhələnin  aktivləşmə  enerjisi  (e

v
ə  e
2
)  çox-çox 
kiçik  olur.  Bu  reaksiyanın  katalizator  i
ştirakında  ümumi  
aktivl
əşmə enerjisi aşağıdakı formul ilə ifadə olunur: 
       
E
e
e
E
kat
〈〈
+
=
2
1
1
1
1
 .............(1.24) 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
27 
Reaksiya  kütl
əsi  qarışdırıldıqda  kütləötürmə  əmsalı  və 
prosesin  sür
ət  sabiti  artır.  Bu  zaman  molekulyar  diffuziya 
konvektiv 
diffuziya 
il
ə  əvəz  olunur.  Başqa  sözlə, 
komponentl
ərin  qarşılıqlı  təsirinə  diffuziya  müqaviməti  azalır. 
Qarı
şdırma sürətli olduqda proses diffuziya zonasından kinetik 
zonaya  keçir  v
ə  prosesin  sürət  sabiti  K  aşağıdakı  formulla 
hesablanır: 
   K = f(D
1
,D
2
..........D
1
I
,D
2
I
) .................(1.25) 
Burada:  D

v
ə  D

–  heterogen  sisteml
ər  üçün  ilkin 
madd
ələrin keçid və ya diffuziya əmsalı, D
1

v
ə D
2
II 
– reaksiya 
m
əhsullarının diffuziya əmsalıdır.  
Homogen  sisteml
ərdə  isə  yaxşı  qarışdırma  zamanı 
reaksiya komponentl
ərinin bir-birinə diffuziyası tez baş verir və 
ona  gör
ə  də  prosesdə  diffuziya  əmsalı  rol  oynamır.  Onda 
prosesin  sür
ət  sabiti  (K)  düzünə  (K
1
),  t
ərsinə  (K
2
), 
əlavə  baş 
ver
ən  düzünə  (K
1
I
)  v
ə  əlavə  baş  verən  tərsinə  (K
2
I

reaksiyaların sür
ət sabiti ilə müəyyən olunur: 
K = f(K
1
,K
2
..........K
1
I
,K
2
I
) .................. (1.26) 
B
əzən ele olur ki, sürət sabiti (kütləötürmə əmsalı) ancaq 
bir diffuziya 
əmsalı ilə (məsələn D
1
) mü
əyyən olunur.  
δ
1
D
K
=
.................. (1.27) 
δ
 - diffuziya t
əbəqəsinin qalınlığıdır. 
 
1.5. Texnoloji proseslərdə kimyəvi tarazlıq 
 
Kimy
əvi  –  texnoloji  prosesləri  aparmaq  üçün  prosesin 
hansı  h
əcmdə  (tam  və  ya  qeyri  –  tam)  getməsini  və  onun 
tarazlıq 
şərtini  bilmək  lazımdır.  Xarici  şərait  dəyişdikdə 
kimy
əvi  tarazlığın  dəyişməsi  hesabına  öz-özünə  kimyəvi  və 
diffuziya  prosesl
əri  başlanır.  Nəticədə  kimyəvi  tarazlıq  yeni 
şəraitdə yaranır. Xarici şəraitin dəyişməsinin kimyəvi tarazlığın 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
28 
yerd
əyişməsinə  təsiri  Le-Şatelye  prinsipi  ilə  müəyyən  olunur. 
Bu prinsip
ə görə: 
1.  Dön
ən  reaksiya  istiliyin  ayrılması  ilə  baş  verirsə 
tarazlı
ğın  soldan  saga  yerdəyişməsi  üçün  onu  aşağı 
temperaturda aparmaq lazımdır, m
əsələn: 
N
2
 + 3 H
2
 

⇒ 2 NH
3
  + Q .................. (1.28) 
Ba
şqa  sözlə  ayrılan  istiliyi  sistemdən  kənar  etmək 
lazımdır. 
2.  Reaksiya  istiliyin  udulması  il
ə gedirsə, tarazlığın sağa 
yerd
əyişməsi  üçün  reaksiyanı  yüksək  temperaturda  aparmaq 
lazımdır, m
əsələn: 
C H
4
  

⇒ C  +  2 H
2
  

 Q ................(1.29) 
Bu 
reaksiyada 
tarazlı
ğın 
hidrogenin 
alınması 
istiqam
ətində  yerdəyişməsi  üçün  sistemə  istilik  vermək  tələb 
olunr. 
3. Reaksiya h
əcmin azalması ilə gedirsə tarazlığın soldan 
sa
ğa yerdəyişməsi üçün təzyiqin yüksəlməsi, həcmin artması ilə 
gedirs
ə təzyiqin azalması tələb olunur.  
4.  Reaksiya  h
əcmin  dəyişməməsi  ilə  gedirsə,  təzyiq 
tarazlıq halına t
əsir etmir, məsələn: 
 
CO  +   H
2
O (buxar)  

⇒   H
2
  + CO
2
  +  Q ........(1.30) 
 
Tarazlı
ğın  yerdəyişməsinə,  qatılığın  dəyişməsi  də  təsir 
göst
ərir.  Çevrilmə  dərəcəsini    artırmaq  üçün  ya  reaksiyaya 
daxil  olan  madd
ələrin  qatılığını  artırmaq,  yaxud  reaksiya 
m
əhsullarının mühitdəki qatılığını azaltmaq lazımdır. 
Texnoloji  prosesl
ərin sürəti tarazlıq sabiti ilə xarakterizə 
olunur.  Dinamiki  tarazlıq  sabiti  K  düzün
ə  və  tərsinə 
reaksiyaların sür
ətlərinin nisbəti kimi göstərilir: 
    aA   +   bB   

⇒    pP    +  dD   ...........(1.31) 
1

U
 -düzün
ə reaksiyanın sürəti: 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
29 
       
[ ] [ ]
b
a
B
A
K
U

=

1
1
..................(1.32) 
2

U
 - t
ərsinə reaksiyanın sürəti: 
       
[ ] [ ]
d
p
D
P
K
U

=

2
2
..................(1.33) 
Burada,  K
1
  v
ə  K
2
  –  düzün
ə  və  tərsinə  reaksiyaların 
müvafiq sür
ət sabitləri; 
[
A
]
,
[
B
]
,
[
P
]
 v
ə 
[
D
]
 uy
ğun olaraq  A, B, 
P  v
ə  D  maddələrinin  qatılığıdır.  Tarazlıq  halı  yaranan  anda 
düzün
ə  və  tərsinə  reaksiyaların  sürəti  bir-birinə  bərabər  olur, 
onda: 
      
[ ] [ ]
[ ] [ ]
b
a
d
p
c
B
A
D
P
K
K
K


=
=
2
1
 ...........(1.34) 
 
Qaz  halında  olan  madd
ələr  arasında  gedən  reaksiyalar 
üçün  komponentl
ərin  qatılığı  onların  parsial  təzyiqi  ilə  əvəz 
oluna bil
ər, onda K=K
p
  
                
b
B
a
A
d
D
p
P
p
P
P
P
P
K


=
 .............. (1.35) 
K

– ni reaksiyaya daxil olan madd
ələrin qatılığı (K
C
) v
ə 
onların  mol  hiss
ələri  ilə  (N)  ifadə  etmək  olar.  Onlar  öz 
aralarında a
şağıdakı kimi əlaqədardır: 
N
C
p
RT
K
K


=
)
(
 .................. (1.36) 
N
N
p
P
K
K


=
   .................. (1.37) 
Burada: P – qaz qarı
şığının ümumi təzyiqi; 

N = P 

 (m + n) .................. (1.38) 
Burada:  m  v
ə  n  ilkin  maddələrin  stexiometrik 
əmsallarıdır.    
 
 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
30 
2.
 
Kimyəvi reaktorlar, istehsal proseslərinin 
   layihələndirilməsi, kimyəvi proseslərin və 
reaktorların  modelləşdirilməsi 
 
2.1.
 
Katalitik proseslər haqqında ümumi anlayış 
 
Arrenius  t
ənliyindən  aydın  olur  ki,  reaksiyanın  sürəti 
reaksiyaya  daxil  olan  madd
ələrin  aktivləşmə  enerjisindən 
asılıdır.  Aktivl
əşmə  enerjisi  az  olduqda  reaksiya  sürətli  gedir. 
Dem
əli  elə  üsul  tapmaq  olar  ki,  sistemdə  iştirak  edən 
madd
ələrin aktivləşmə enerjisini azaltmaq mümkün olsun. Belə 
üsullardan biri katalizatorun t
ətbiq edilməsidir.  
Katalizator  reaksiyada  i
ştirak  edərək  onun  sürətini 
d
əyişdirən, nəticədə kimyəvi cəhətdən bərpa olunan maddələrə 
deyilir.  Reaksiyada  katalizator  i
ştirak etdikdə reaksiyaya daxil 
olan  madd
ələrin  aktivləşmə  enerjisi  dəyişir  və  o  bir  neçə 
m
ərhələdə başa çatır. Katalizator iştirakında reaksiyanın sürəti 
d
əfələrlə  artır.  O  reaksiyanı  bir  istiqamətdə  aparmağa  imkan 
verir,  y
əni  əlavə  proseslərin  qarşısı  alınır,  prosesi  aşağı 
temperaturda aparma
ğa imkan yaranır ki, bu da enerji qənaətinə 
s
əbəb  olur.  Kimya  sənayesi  proseslərinin  90%  -  ə  qədəri 
katalizator  t
ətbiq  etməklə  aparılır.  Üzvi  texnologiyada  kataliz 
daha geni
ş tətbiq olunur.  
Reaksiyada  iştirak  edən  maddələrlə  qarşılıqlı  təsir 
nəticəsində  və  ya  onları  həyəcanlandırmaqla  reaksiyanın 
sürətini  dəyişən,  nəticədə  kimyəvi  tərkibcə  bərpa  olunan 
maddələrə katalizator deyilir.  
Katalizatorun  i
ştirakı  ilə  aparılan  reaksiyalara  katalitik 
reaksiyalar,  proses
ə  isə  kataliz  deyilir.  Katalizator  aqreqat 
halından  asılı  olaraq  qaz,  maye  v
ə  bərk  halda  ola  bilər.  Bu 
m
ənada  kataliz  iki  qrupa  bölünür:  homogen  və  heterogen 
kataliz.  Homogen  katalizd
ə  katalizator  və  reaksiyada  iştirak 
ed
ən maddələr eyni bir fazada olur, başqa sözlə katalizator və 
reaksiyada  i
ştirak edən maddələr bir-birinə qarışaraq homogen 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
31 
(bircinsli)  sistem 
əmələ  gətirir.  Heterogen  katalizdə  isə 
katalizator  v
ə  reaksiyada  iştirak  edən  maddələr  müxtəlif 
fazalarda olur.  
Katalizator  reaksiyanı  sür
ətləndirdikdə  proses  müsbət, 
yava
şıdanda  isə  mənfi  kataliz  adlanır.  Reaksiyanın  sürətini 
artıran  katalizatorlar  daha  geni
ş  tətbiq  olunur.  Katalizatorun 
aktivliyi dedikd
ə, onun reaksiya sürətini artırmaq dərəcəsi başa 

şülür. Katalizatorun aktivliyi sürət sabitinin nisbi artırılması 
il
ə  müəyyən  olunur.  Katalizatorun  zəhərlənməsi  onun 
aktivliyinin  qism
ən  və  ya  tamamilə  itirilməsidir.  Bu  kənar 
qarı
şıqların  katalizatorla  bilavasitə  qarşılıqlı  təsiri  nəticəsində 
ba
ş  verir.  Odur  ki,  belə  zəhərlərə  kontakt  zəhəri  deyilir. 
Katalizatorun  z
əhərlənməsi  dönən  və  dönməyən  ola  bilər. 
Dön
ən  zəhərlənmədə  katalizatoru  zəhərləyən  kənar  qarışıqlar 
onu  müv
əqqəti  zəhərləyir.  Dönməyən  zəhərlənmə  zamanı 
katalizator  öz  aktivliyini  tamamil
ə  itirir.  Onun  aktivliyini 
regenerasiya vasit
əsilə bərpa etmək , yaxud onu yenisi ilə əvəz 
etm
ək lazım gəlir.  
Katalizatorun 
aktivliyini 
b
ərpa  edən  maddələrə 
promotorlar deyilir. El
ə katalizatorlar vardır ki, onlar prosesdə 
ba
ş  verən  reaksiyalardan  birinin  (əsas  reaksiyanın)  sürətini 
artırır,  dig
ər  reaksiyaların  sürətinə  təsir  etmir.  Belə 
katalizatorlara  selektiv  katalizatorlar  deyilir.  M
əsələn,  nitrat 
tur
şusu  istehsalında  ammonyakın  azot  2–oksidinə  qədər 
oksidl
əşməsi reaksiyasının sürəti platin katalizatorunun iştirakı 
il
ə  sürətlənir,  əksinə  həmin  katalizator  əlavə  reaksiyalar 
hesabına  azot  1–oksid  v
ə  azotun  alınması  reaksiyalarının 
sür
ətini  zəiflədir.  Deməli  bu  prosesdə  platin  selektiv 
katalizatordur.  
B
əzən reaksiyaya daxil olan maddələrdən, yaxud reaksiya 
m
əhsullarından  biri  katalizator  rolunu  oynayır.  Belə 
reaksiyalara  avtokatalitik  reaksiyalar  deyilir.  Z
əncirvari 
reaksiyalar  avtokatalitik  prosesl
ərdir.  Bu  reaksiyaları  aparmaq 
üçün  mühit
ə  xüsusi  maddə  əlavə  edilir  ki,  bu  da  reagentləri 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
32 
h
əyəcanlandırır. Belə maddələrə inisiatorlar deyilir. İnisiatorlar 
katalizatorlardan  f
ərqli  olaraq  reaksiya  zamanı  sərf  olunur  və 
n
əticədə kimyəvi cəhətdən bərpa olunmur. 
 
2.2.
 
Texnoloji proseslərin əsas reaktorları 
 
Kimyəvi  reaktorlar  (latınca    r
е  –  əks  təsiri  ifadə  edən 
ön
şəkilçisi,  və  actor  –  təsir  edən,  hərəkətə  gətirən  deməkdir) 
kimy
əvi  reaksiyaların  həyata  keçirilməsi  üçün  istifadə  edilən 
s
ənaye aparatlarıdır.   
Kataliz  prosesl
əri  kontakt  aparatları  adlanan  reaktorlarda 
aparılır. Reaktorlar texnoloji prosesl
ərin əsas aparatlarıdır. Ona 
gör
ə reaktorlar kimyəvi proseslərin effektiv yerinə yetirilməsini 
t
əmin  edən  bir  sıra  tələblərə  cavab  verməlidir.  Bu  tələblərə 
a
şağıdakılar aiddir: 
1.  Maksimal  aktivliy
ə  malik  olan  katalizatorun  tələb 
olunan miqdarının reaktorda yerl
əşdirilməsinin mümkünlüyü; 
2.  Faza  v
ə  reagentlər  hərəkətinin  lazımi  hidrodinamiki 
rejiminin t
əmin olunması; 
3.  Bir-biri  il
ə  təsirdə  olan  reagentlər  və  katalizator, 
h
əmçinin  də  ayrı-ayrı  fazaların  tələb  olunan  kontakt  səthinin 
əldə olunması; 
4. 
İstiliyin  gətirilməsi  və  ya  ayrılması  zamanı  lazımi 
istilik mübadil
əsinin  təmin olunması; 
5. Lazımi reaksiya h
əcminə malik olması;  
6. Maksimum intensivlik; 
7. Maksimum selektivlik; 
8. Minimum enerji s
ərfi;  
9. Asan idar
ə olunmaq və sabit rejimlilik; 
10. Sad
əlik və təhlükəsizlik. 
Reaktor  konstruksiyası  h
əm  də  reaksiyanın  optimal 
sür
ətini  təmin  etməlidir.  Bundan  başqa,  reaktorun  konstruktiv 
tipinin  seçilm
əsi  proseslərin  aparılma  şəraitindən  və  orada 
i
ştirak edən maddələrin xassələrindən asılıdır. Beləliklə, reaktor 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
33 
aparatlarının  qurulu
şunu  müəyyən  edən  mühüm  amillərə 
a
şağıdakılar aiddir: 
1.
 
 
İş rejimi (dövrü, fasiləsiz və ya yarımfaziləsiz); 
2.
 
 Proses  ba
ş  verən  temperatur  və  təzyiq;  ilkin  maddə-
l
ərin və reaksiya məhsullarının fiziki və kimyəvi xassələri; 
3.
 
 
İlkin  maddələrin  və  reaksiya  məhsullarının  aqreqat 
halları; 
4.
 
 Reaksiya  v
ə  bütövlükdə  prosesin  istiliyi,  həmçinin 
veril
ən (ayrılan) istiliyin  sürəti; 
5.
 
 Reagentl
ərin intensiv qarışdırılması üsulları; reagent-
l
ərin  daxil  edilməsi  və  reaksiya  məhsullarının  ayrılması  üsul-
ları; 
6.
 
 Katalizatorun  regenerasiya  üsulu  v
ə  ya  onun  dəyiş-
dirilm
əsi. 
Əsas  üzvi  və  neft  –  kimya  sintezi  sənayesi  sahəsində 
istifad
ə olunan  bütün reaktorlar, aşağıda göstərilən səbəblərdən 
asılı olaraq bu v
ə ya digər tip reaktorlara aid edilə bilər:  
1. Reagentl
ərin aqreqat halından (qaz, maye, bərk, qaz – 
maye, maye – maye, qaz – b
ərk, maye – bərk); 
2. Katalizatorun  aqreqat  halı:  b
ərk  (stasionar  halda, 
psevdoqaynar halda, dispersl
ənmiş halda), maye. 
3. 
İstilikdəyişmə səthinin (xarici, daxili) vəziyyəti; 
4. 
İstiliyin  çıxarılma  üsulu  (reagentlərin  və  ya  reaksiya 
m
əhsullarının  buxarlanması  hesabına  istilikdəyişmə  səthi  ilə, 
soyuq reagentl
ərin verilməsi ilə); 
5. Qaz,  maye  v
ə  bərk  (reagentlər  və  katalizator) 
hiss
əciklərin dispersiyalaşdırılma üsulu; 
6. Fazaların kontakt s
əthinin artırılması üsulu. 
Göst
ərilən  amillər  köməkçi  quruluşların  (qarışdırıcı, 
istilikd
əyişmə  quruluşları  və  s.)  konstruksiyalarını  xeyli 
d
ərəcədə  müəyyən  edir.  Konstruksiyalarına  görə  reaktor 
qurulu
şları aşağıdakı tiplərə bölünür: 
1. Reaksiya kamerası tipli reaktorlar; 
2. Kalon tipli reaktorlar; 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
34 
3. 
İstilikmübadiləli tipli reaktorlar; 
4. Soba tipli reaktorlar. 
  Kimy
əvi  reaktorlara  misal  olaraq  sənaye  sobalarını, 
kontakt aparatlarını, sintez kalonlarını, absorber v
ə desorberləri 
göst
ərmək olar. Reaktorlara qədər yerləşdirilmiş aparatlar əsas 
texnoloji  prosesin  aparılması  v
ə  məhsulun  alınması  üçün 
hazırlıq aparatları, reaktordan sonra  yerl
əşdirilmiş aparatlar isə 
m
əhsulun ayrılması üçün lazım olan aparatlardır.  
Kimyəvi  reaksiyalar  və  kütləötürmə  (diffuziya)  hallarını 
özündə  birləşdirən  kimyəvi–texnoloji  prosesləri  aparmaq  üçün 
lazım olan aparatlara kimyəvi reaktorlar deyilir.  
  Kimya  s
ənayesində  bərk  katalizatorlar  iştirakında  qaz 
fazada  aparılan  prosesl
ər daha çox  yayılmışdır. Bu tip proses-
l
ərin aparılmasında tətbiq olunan kontakt aparatları katalizator 
t
əbəqəsinin vəziyyətindən asılı olaraq müxtəlif olur: 
1.  H
ərəkətsiz  və  ya  süzgəç  katalizatorlar  ilə  işləyən 
kontakt aparatları; 
2. Qaynar katalizator layı il
ə işləyən kontakt aparatları; 
3.  H
ərəkət  edən  katalizator  layı  ilə  işləyən  kontakt 
aparatları. 
H
ərəkətsiz  katalizator  layı  ilə  işləyən  kontakt  aparatları 
ətraf  mühitlə    istilik  mübadiləsinin    müxtəlifliyinə  görə  bir  – 
birind
ən fərqlənir. Bunlardan həcmli, rəfli və borulu reaktorları 
göst
ərmək  olar.  Həcmli  reaktorlar  silindr  formada  olub, 
metaldan  hazırlanır  (
şəkil  2.1).  Reaktorun  aşağı  hissəsində 
üz
ərində  katalizator  layı  olan  tor  yerləşdirilir.  Qaz  aparata  ya 
yuxarıdan,  ya  da  a
şağıdan  daxil  olur.  Bu  aparatlar  öz 
qurulu
şuna  görə  sadədir  və  ucuz  başa  gəlir.  Belə  reaktorlar 
qalındivarlı  silindirik  olduqlarından  onlarda  yüks
ək  təzyiqli 
prosesl
əri  aparmaq  mümkündür.  Bununla  bərabər  həcmli 
reaktorlarda  istilik  mübadil
əsini  təmin  etmək  üçün  lazım  olan 
qur
ğular  olmadığından  onların  tətbiq  sahələri  nisbətən 
m
əhduddur. Həcmli reaktorlar həm istilik effekti və həm də bir 
keçid üçün çevrilm
ə əmsalı böyük olmayan proseslər üçün daha 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
35 
əlverişlidir.  Reaktorda  katalizatorun  qalınlığı  reaksiyanın 
sür
ətindən  asılı  olaraq  müəyyən  olunur.  Katalizator  layının  
qalınlı
ğı  reaksiyanın  sürəti  ilə  tərs  mütənasib  olaraq  seçilir. 
Y
əni  sürətli  reaksiyalar  üçün  katalizator  layı  nazik  götürülür. 
Bel
ə aparatlar neftin emalında (riforminq, alkilləşmə) daha çox 
i
şlədilir. 
 
 
 
 
 
 
         
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Rəfli  kontakt  aparatları  (
şəkil  2.2)  həcmli  aparatlara 
nisb
ətən  konstruksiya  cəhətdən  daha  mürəkkəb  olur.  Belə 
aparatlarda  katalizator  layları  bir  neç
ə  deşikli  rəflər  üzərində 
yerl
əşdirilir.  Rəflər  bir-birinin  üzərində  müxtəlif  məsafələrdə 
qura
şdırılır.  Belə  aparatlara  istilik  vermək  və  ya  aparatdan 
istiliyi k
ənar etmək istilikdəyişdiricilərin köməyi ilə əldə edilir. 
İstilikdəyişdiricilər  aparatın  daxilində  yerləşdirilir.  Reaksiyaya 
daxil  olan  madd
ələr  (qazlar)  katalizatorun  bir  layından 
keçdikd
ən  sonra  istilikdəyişdiriciyə  daxil  olur.  Hər  bir  aralıq 
istilikd
əyişdiricidə  reagentlər  lazım  olan  temperatura  qədər  ya 
isinir,  yaxud  soyuyur.  Bel
əliklə,  proses  müxtəlif  katalizator 
layında,  müxt
əlif  temperaturlarda  aparılır  və  reaktorun  rejimi 
Şə
kil 2.1. Həcmli kontakt  aparatının 
(hərəkətsiz katalizator laylı) sxemi 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
36 
optimal 
şəraitə  maksimum  yaxınlaşır.  Rəfli  reaktorlar  az  da 
olsa  hidravlik  müqavim
ətə  malik  olduqlarından  onların  istis-
marı  üçün  çox  enerji  t
ələb  olunur.  rəflərin  və  istilikdə-
yi
şdiricilərin sayı çox olduqda reaktorun rejimi optimal şəraitə 
daha yaxın olur. Lakin r
əflərin və istilikdəyişdiricilərin sayının 
h
əddən çox olması onun konstruksiyasını mürəkkəbləşdirir ki, 
bu da reaktorun maya d
əyərini yüksəldir. Rəfli aparatların digər 
çatı
şmayan  cəhətləri  ondan  ibarətdir  ki,  qaz  axınının  bütün 
aparat  boyu  b
ərabər  paylanması  çətinləşir.  Rəfli  reaktorlar, 
m
əsələn,  kükürd  4-oksidin  kükürd  6-oksidə  oksidləşməsi 
prosesind
ə tətbiq olunur.  
 
Yüklə 4,56 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin