N.Ə. SƏLİmova, B.Ş.ŞAhpəLƏngova

4.
 
Xammalların zənginləşdirilməsi üsulları 
 
Xammalın  t
ərkibində  faydalı  komponentlərlə  yanaşı 
faydasız,  lazımsız  komponentl
ər  də  olur.  Belə  komponentlər 
bo
ş süxur adlanır. Xammalı zənginləşdirməkdə məqsəd, faydalı 
süxuru,  y
əni  külçəni  boş  süxurdan  azad  etmək  və  onu  emal 
üçün 
əlverişli  olan  bir  və  ya  bir  neçə  məhsula  ayırmaqdır. 
Xammalı  z
ənginləşdirdikdə  onda  olan  faydalı  komponentin 
faizl
ə  miqdarı  artdığından  aparatların  istehsalı  və  məhsulun 
keyfiyy
əti  yüksəlir,  prosesin  enerji  sərfi  azalır.  Xammalın 
z
ənginləşdirilməsi  sənaye  üçün  xammal  ehtiyatını  artırır.  Belə 
ki,  faydalı  komponenti  az  olan  xammalı  z
ənginləşdirməklə, 
onun  s
ənaye  əhəmiyyətini  artırıb,  emala  yararlı  hala  salırlar. 
Bunun  n
əticəsində  xammalın  emalı  prosesinin  texniki  və 
iqtisadi  effekti  artır,  xammaldan  alınan  hazır  m
əhsulun 
keyfiyy
əti 
yax
şılaşır. 
Xammalı 
çıxarıldı
ğı 
yerd
ə 
z
ənginləşdirmək  daha  əlverişlidir.  Belə  olduqda  boş  filizin 
da
şınması  üçün  lazım  olan  enerji  və  nəqliyyat  sərfi  aradan 
qalxır.  Z
ənginləşdirmə  kombinatlarında  həm  bərk,  həm  də 
maye v
ə qaz materiallar zənginləşdirilir. Ona görə də xammalı 
z
ənginləşdirmə üsulları da müxtəlifdir. Zənginləşdirmə yolu ilə 
bo
ş  süxurdan  azad  edilmiş  məhsula  konsentrat  deyilir. 
Konsentrat  ç
əkisinin  ilkin  xammalın  çəkisinə  olan  nisbətinə 
konsentratın çıxımı deyilir.  
Konsentratdakı  faydalı  madd
ə  miqdarının  emal  edilmiş 
xammaldakı  faydalı  madd
ə miqdarına olan nisbətinə çıxarılma 
d
ərəcəsi  deyilir.  Konsentratdakı  faydalı  maddə  faizinin 
ba
şlanğıc  xammaldakı  faydalı  maddə  faizinə  olan  nisbətinə 
z
ənginləşdirmə  dərəcəsi  deyilir.  Zənginləşdirmə  prosesi 
mineralların  fiziki  v
ə  fiziki–kimyəvi  xassələrinin  fərqlənməsi 
əsasında aparılır. Bu xassələr mineralın forması, rəngi, parıltısı, 
xüsusi ç
əkisi, sürtünmə əmsalı, mühitə həssaslığı, elektrikkeçir-
m
ə qabiliyyəti, bəzi məhsullarda islanması və s.-dən ibarətdir. 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
87 
Şəkil  4.1-də  mineral  xammalların  zənginləşdirilmə  sxemi 
göst
ərilmişdir. 
 
 
 
Şə
kil 4.1. Mineral xammalların zənginləşdirilməsi 
sxemi. 
 
 
 
 
                  Xammalların hazırlanması 
 
Yuyulması        Xırdalanması
            
Yandırılması
 
           Xammalların z
ənginləşdirilməsi 
          
Fiziki v
ə fiziki-kimyəvi üsullar 
    
İlkin 
xammal 
  
İlkin 
konsentrat 
     
Qurudulma  
Hazır konsentrat 
Atılan v
ə ya emala 
gönd
ərilən qalıq 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
88 
Z
ənginləşdirmə texnikasında əsasən aşağıdakı üsullardan 
istifad
ə olunur: 
 
4.1. Xəlbirləmə üsulu ilə zənginləşdirmə. 
 
Bu  üsul  xammalın  t
ərkibinə  daxil  olan  mineralların 
müxt
əlif  möhkəmliyə  malik  olmasına  əsaslanır.  Belə 
mineralları  xırdalayan  zaman  nisb
ətən  kövrək  minerallar  daha 
xırda h
əssəciklərə parçalanır. Odur ki, müxtəlif ölçülü deşikləri 
olan  x
əlbirdən keçirdikdə kiçik hissələr xəlbirdən keçir, iriləri 
is
ə xəlbirdə qalır. Bu yolla eyni tərkibli xammalı bir yerə topla-
maq olur. X
əlbirlər çox zaman maili vəziyyətdə yerləşdirilir və 
silk
ələyici,  yırğalayıcı və vibrasiya edən mexanizmlərlə təchiz 
olunur.   
4.2.Qravitasiya üsulu ilə zənginləşdirmə.  
Bu  üsul  mineralların  xüsusi  ç
əkilərinin  və  onların 
parçalarının  müxt
əlif  mühitdə  (ən  çox  suda)  hərəkət  sürətinin 
müxt
əlifliyinə  əsaslanır.  Qravitasiya  üsulu  ilə  qara  və  əlvan 
metal  mineralları,  da
ş  kömür  və  s.  faydalı  qazıntılar 
z
ənginləşdirilir.  Bu  üsul  xüsusi  çökdürücü  maşınlardan, 
qatıla
şdırıcı  stollardan,  yuyucu  maşınlardan  istifadə  etməklə 
h
əyata keçirilir. Zənginləşdirmə maye mühitdə aparıldıqda yaş 
qravitasiya  üsulu  il
ə  zənginləşdirmə,  hava,  yaxud  inert  qaz 
mühitind
ə  aparıldıqda  isə  quru  qravitasiya  üsulu  ilə 
z
ənginləşdirmə adlanır.  
Qravitasiya  üsulu  il
ə  zənginləşdirmə  –  mineralların 
sıxlıqlarına gör
ə ayrılmasına əsaslanır. Bu üsulun su və ya hava 
mühitind
ə  qravitasiya  və  ya  mərkəzdənqaçma  qüvvəsi 
t
əsirindən  hərəkət  edən  hissəciklərin  sürətinin  müxtəlifliyinə 
əsaslanan  bir  çox  növləri  məlumdur.  Zənginləşdirilən  faydalı 
qazıntıların ümumi miqdarının yarısı qravitasiya üsulu il
ə emal 
olunur.  X
əlbirdə  yerləşdirilən  mineral  hissəciklər  layının 
mühitin  turbulent  axınında  çökdürm
ə  ilə  ayrılma  zamanı 
müxt
əlif  sıxlığa  malik  olan  hissəciklər  mühit  axınının  təsiri 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
89 
altında ardıcıl olaraq  yum
şalır və sıxlaşır. Bu zaman sıxlığı az 
olan  hiss
əciklər  yuxarı  laya  doğru,  sıxlığı  yüksək  olan 
hiss
əciklər  isə  aşağı  laya  doğru  hətəkət  edir.  Əmələ  gələn 
müxt
əlif  sıxlıqlara  malik  laylar  ayrı-ayrılıqda  konsentratlar  və 
dig
ər  qalıqlar  şəklində  kənar  edilir.  Hidravlik  çökdürücü 
ma
şınlarda  (şəkil  4.2)  sulu  məhlul  mühitində  zənginləşdirmə 
zamanı  axının  d
əyişməsi  xəlbirin,  porşenin  və  diafraqmanın 
h
ərəkəti və ya suyun vurulması üsulu ilə əldə olunur. Bu zaman 
ayrılan mineralların  yüngül fraksiyası su axını il
ə aparılır, ağır 
fraksiya  is
ə  xırda  hissəciklər  halında  olarsa  xəlbirdən  keçərək 
ma
şının  rezervüarında,  və  ya  iri  hissəciklər  olduğu  halda  isə 
bilavasit
ə  xəlbirdə  toplanır  (zənginləşdirilmiş  ağır  materialdan 
ibar
ət olan təbii yuvalar əldə olunur).  
 
Şə
kil 4.2. Hidravlik çökdürücü maşın: 
    1 - rezervuar (kamera); 2 – arak
əsmə; 3 – qəlbir;  
    4 – por
şenli ştok. 
 
  
Yüngül        A
ğır 
 fraksiya      fraksiya 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
90 
a)  Yaş  qravitasiya  üsulu  ilə  zənginləşdirmə  a
şağıdakı 
kimi  aparılır:  xırdalanmı
ş  xammal  xüsusi  çənlərdə  su  ilə 
qarı
şdırılır  və  çökdürücü  kameralara  (üç  kamera)  verilir. 
Kameraların dibi konusvari olur. Bel
ə kameralara bunkerlər də 
deyilir.  Kameranın  eni  t
ədricən artdığı üçün bərk hissəciklərin 
sür
əti də tədricən  azalır. Bu da onların dibə  çökməsinə imkan 
verir.  Birinci  kamerada 
ən  ağır,  ikinci  kamerada  orta  ağır, 
üçüncü  kamerada  is
ə  yüngül parçalar  çökür. Kameraların sayı 
xammalın  t
ərkibindən  asılı  olaraq  seçilir.  Xammalı  çoxlu 
fraksiyalara  ayırmaq  lazım  g
əldikdə  kameraların  sayı  da  çox 
olur.  fraksiyalar  kameralardan  xüsusi  bo
şaltma  yolları  ilə 
bo
şaldılır.  
b) Quru qravitasiya üsulu il
ə zənginləşdirmə prosesində 
m
ərkəzdənqaçma  prinsipi  üzrə  işləyən  hava  separatorlarından 
istifad
ə  edilir.  Xammalların  vintşəkilli  separatorlarda 
z
ənginləşdirilməsi  vintşəkilli  novçanın  mail  səthində  axan  su 
axınında  ba
ş  verir.  Müxtəlif  sıxlıqlı  mineral  hissəciklər 
m
ərkəzdənqaçma, ağırlıq, axının hidrodinamik, sürtünmə və ya 
müqavim
ət  qüvvəsinin  təsiri  altında  ayrılırlar.  Yüngül 
hiss
əciklər  böyük  sürətlə  hərəkət  edir  və  su  axını  ilə  sıxılaraq 
novçanın  xarici  k
ənarında  toplanır;    agır  hissəciklər  xüsusi 
zolaq 
şəklində novçanın daxili kənarında sürüşərək onun dibinə 
do
ğru hərəkət  edir. Ayırıcının köməyi ilə ilk iki-üç burumdan 
konsentrat götürülür, sonra aralıq m
əhsul (faydalı komponentlə 
bo
ş süxur və  ya onların  mexaniki qarışığı), novçanın sonuncu 
a
şağı  burumundan  isə  qalıq  ayrılır.  Belə  separatorlarda 
parçalarının  ölçül
əri  0,15-16  mm  olan  filizlər  zənginləşdirilir. 
Xammalların 
konusvari 
v
ə 
axınlı 
separatorlarda 
z
ənginləşdirilməsi  60-cı  illərdən  sonrakı  dövrlərdə  sənayedə 
t
ətbiq olumuşdur və mineral xammalların qravitasiya üsulu ilə 
ayrılmasına 
əsaslanmışdır. Separatorların əsas elementi səth ilə 
mü
əyyən  bucaq  altında  olan  novçadan  ibarətdir.  Səthə  15-20
0
 
bucaq  altında  yerl
əşdirilən  novçaya  daxil  olan  pulpa    (xalis 
metal 
əldə  etmək  üçün  su  və  ya  həlledici  maye  ilə  işlənilən 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
91 
xırdalanmı
ş  filiz)  hərəkət  zamanı  hissəciklərin  ölçülərinə  və 
sıxlıqlarına  gör
ə  laylara  ayrılır.  Ağır  hissəciklər  yavaş  axan 
pulpa  layında  -  a
şağı  hissədə  qatılaşdırılır,  yüngül  hissəciklər 
is
ə böyük sürətlə hərəkət edən  yuxarı layla aparılır. Novçanın 
sonunda  onun  divarının  daralması  hesabına  axının  hündürlüyü 
artır. Bu da hündürlük boyunca t
əbəqələşmiş hissəciklərin ağır 
mineralların t
ərkibinə görə bir-birindən xeyli fərqlənən bir sıra 
m
əhsullara  ayrılmasına  imkan  verir.  Əyrixətli  axınlarda 
z
ənginləşdirmə  müxtəlif    sıxlıqlara  malik  olan  mineral 
hiss
əciklərin  qravitasiya  üsulu  ilə  ayrılması  prosesinin  yeni 
istiqam
ətidir. Ayrılma mərkəzdənqaçma qüvvəsinin köməyi ilə 
əyrixətli axınlarda ayrılan su və hava, həmçinin hər hansı maye 
v
ə  qaz  halında  olan  mühit  və  hissəciklərin  sürət  vektorlarının 
uy
ğun  gəlmədiyi halda baş verir. Xammalın zənginləşdirilməsi 
əməliyyatı    şnekli  (səpələnən  şeyləri  və  ya  tayları  kiçik 
m
əsafəyə  nəql  etmək  üçün  navalçaşəkilli  konveyer) 
separatorlarda    (
şəkil  3.3)  həyata  keçirilir,  bu  zaman  əyrixətli 
axın  aparatın  gövd
əsi  və  fırlanan  şnek  vasitəsilə  əmələ  gələn 
spiral
şəkilli kanalda yaradılır.  Mühit, məsələn maye elə verilir 
ki, axının bucaq sür
əti və şnekin fırlanma sürətləri vektorlarının 
istiqam
ətləri  eyni  olsun.  Belə  separatorlarda  ayrılan  material 
hiss
əcikləri  mühiti  ayıran  axına  nəzərən  az  mərkəzdənqaçma  
qüvv
əsinə    malik  olduğuna  görə  "ağırlaşır".  Nəticədə  sıxlığı 
mühiti  ayıran  axının  sıxlı
ğına    nəzərən  az  olan  hissəcilkər 
suyun üz
ərinə çıxır və mühiti ayıran axınla yüngül fraksiyanın 
bo
şaldılması  üçün  istifadə  olunan  novçaya  verilir.  Sıxlığı 
mühiti  ayıran  axının  sıxlı
ğına  nəzərən böyük olan hissəcilkər 
şnek  vasitəsilə  ağır  fraksiyaları  boşaldan  novçaya  nəql  edilir. 
Şnekli  separatorlar  əsasən  kömürün  zənginləşdirilməsində 
istifad
ə olunur.  
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
92 
 
 
 
4.3. Maqnitlə zənginləşdirmə (maqnitli separasiya) 
üsulu. 
Bu  üsul  hiss
əciklərinin  ölçüləri  100,  bəzən  də  150  mm 
olan  maqnitl
əşə bilən filizləri maqnitləşməyən filizlərdən sabit 
v
ə  ya dəyişən maqnit sahəsində  ayırmaq  üçün tətbiq olunur. 
Bu  yolla  filizl
əri  boş  süxurlardan  təmizləmək  mümkün  olur. 
Proses  sulu  v
ə  ya  hava  mühitində  vallı,  barabanlı,  rotorlu  və 
dig
ər  maqnit  separatorlarında  həyata  keçirilir  (şəkil  4.4). 
Separatorun maqnit sah
əsində materialın tərkibində olan maqnit 
hiss
əcikləri  maqnitləşərək  maqnit  qütbünə  (elektromaqnit) 
do
ğru cəzb olunur; qeyrimaqnit hissəcikləri maqnitləşə bilmə-
diyin
ə  görə aparatdan sərbəst xaric edilir. Maqnit seperasiyası 
d
əmirli,  manqanlı,  mis-nikelli  filizlərin  zənginləşdirilməsində 
geni
ş tətbiq olunur. Dəmirli filizlərin zənginləşdirilməsi bəzən 
z
əif maqnitli mineralların qaynar qatda reduksiyaedici qazların 
i
ştirakı ilə maqnitləşdirici yandırılma prosesindən sonra həyata 
 Su v
ə yüngül 
     fraksiya 
İlkin material 
Su 
Şə
kil 4.3. Şnekli separator: 
             1 – gövd
ə; 2 – şnek. 
A
ğır fraksiya 
 
 
 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
93 
keçirilir.  Bu  halda  gematit  (d
əmir  filizi)  Fe
2
O
3
,  siderit  FeCO
3
 
boz  d
əmir  filizi  F
2
O
3
·nH
2
O  daha  maqnitli  d
əmir  oksidinə 
çevrilir (II, III) Fe
3
0
4
. 
 
 
Şə
kil 4.4. Barabanlı maqnit separatoru: 
                    1 – vibrasiyalı b
əsləyici; 2 – maqnit;  
 3 –  maqnitli  baraban (val). 
 
 
4.4. Elektrostatik zənginləşdirmə üsulu.  
 
Bu üsul faydalı qazıntının t
ərkibində olan komponentlərin 
elektrikkeçiriciliyinin  müxt
əlifliyinə  əsaslanır.  Proses  zamanı 
metal külç
ələr qeyri-metal külçələrdən ayrılır. Bu zaman nadir 
metal  filizl
əri  də  zənginləşir.  Separatorda  faydalı  qazıntıya 
İlkin xammallar 
          Maqnitli  
         m
əhsullar 
 
 
Bo
ş süxur  tutumu 
 
Maqnitli 
m
əhsullar 
 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
94 
yüks
ək  potensiallar  fərqinə  malik  elektrodlar  tərəfindən 
yaradılan  elektrik  sah
əsinin təsiri nəticəsində müxtəlif elektrik 
yükün
ə malik mineral hissəcikləri  yaranır. Elektrikkeçiriciliyi-
n
ə görə separasiya zamanı elektrik cərəyanını yaxşı keçirən his-
s
əciklər elektrodlarla toqquşaraq eyniadlı  yük əmələ gətirir və 
ondan uzaqla
şır. Qalan digər hissəciklər isə praktiki olaraq yük-
l
ənmirlər.  Əgər  mineral  qarışıq  komponentlərinin  elektrik 
keçiricilikl
əri bir–birindən kəskin fərqlənirsə elektrostatik zən-
ginl
əşdirmə  çox  müvəffəqiyyətlə  həyata  keçirilir  (şəkil  4.5). 
M
əsələn, keçiricilər (antrasit, qalenit, maqnetit və s.) çox asan-
lıqla  yarımkeçiricil
ərdən  (boksit,  kassiterit,  sfalerit  və  s.)  və 
elektrik  keçirm
əyən materiallardan (almaz, apatit, kvars və s.) 
ayrılırlar.  
 
 
 
Şə
kil 4.5. Barabanlı elektrostatik separator: 
1 – ilkin xammal bunkeri; 2 – elektrik sah
əsinə qoşulmuş  
baraban;  3  –  silindrik  elektrod;  4  –  barabanın  t
əmizlənməsi 
üçün  qurulu
ş;  5,  6,  7  –  müvafiq  olaraq  elektrik  keçirməyən 
materiallar, yarımkeçiricil
ər və keçiricilərin qəbuledicisi.  
 
Mineralların  dielektrik  separasiyası  müxt
əlif  dielektrik 
keçiriciliyin
ə  malik  olan  hissəciklərin  müxtəlifcinsli  elektrik 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
95 
sah
əsində  hərəkət  trayektoriyalarının  müxtəlifliyinə  əsaslanır. 
Müxt
əlifcinsli  hissəciklər  kəmiyyətcə  eyni,  işarəcə  müxtəlif 
yükl
ənirlər.  Bundan  başqa  digər  elektrostatik  zənginləşdirmə 
üsulu  da  m
əlumdur.  Bu  üsulların  köməyi  ilə  kollektiv 
konsentratların  ayrılması  (m
əsələn,  titan  –  sirkon,  qalay  – 
volfram  v
ə  b.),  monomineral,  həmçinin  də  bir  çox  hallarda 
filizl
ərin  (məsələn,  kaliumlu  filizlərin)  və  ya  da  digər 
prosesl
ərlə  birlikdə  (məsələn,  maqnit  separasiyası  ilə)  dəmir 
filizl
ərinin  və  müxtəlif  istehsal  sahələri  tullantılarının  
z
ənginləşdirilməsi həyata keçirilir.  
 
       4.5. Radiometrik zənginləşdirmə 
 
Xammalların 
radiometrik 
z
ənginləşdirilməsi  üsulu 
mineralların  radioaktiv 
şüaları  udma,  buraxma  və  əks  etdirmə 
xass
ələrinin    müxtəlifliyinə  əsaslanır.  Hal  –  hazırda  xammal-
ların  radiometrik  z
ənginləşdirilməsinin  20-dən  artıq  üsulu 
m
əlumdur  ki,  onlardan  da  yarıdan  çoxu  sənaye  miqyasında 
t
ətbiq olunmuşdur. Bu üsul ilə qara, əlvan, nadir və nəcib metal 
filizl
əri,  almaz  dağıntıları  və  digər  qeyri–metal  faydalı 
qazıntıları  emal  olunur.  Bel
əliklə,  təbii  radioaktivlik  əsasında 
t
ərkibində  uran  olan  filiz  parçaları  ayrılır.  Hissəciklərinin 
ölçül
əri  0,5–dən  200-250mm  olan  xammalların  zənginləşdiril-
m
əsi  üçün  radiometrik  separatorlardan  (şəkil  3.6)  istifadə 
olunur.  Bu    halda  verici 
şüalanmanı qeyd edir və onu elektrik 
impulsuna çevirir. Vericid
ən impulslar radiometrə göndərilir və 
burada  onların  daxil  olma  tezliyi 
əvvəlcədən  verilən  "hədd" 
qiym
əti  ilə  tutuşdurulur.  Əgər  impulsların  daxil  olma  tezliyi 
veril
ən  hədd  qiymətindən  artıq  olarsa,  o  halda  lentşəkilli 
konveyer
ə  daxil  olan  faydalı  qazıntı  xammallarını  konsentrat  
v
ə  qalıq  fraksiyaya  ayıran  icraedici  mexanizmə  komanda 
verilir. 
Şəkil 4.6. – da göstərilən separatorda adətən ölçüləri 20-
25mm  olan  materiallar  z
ənginləşdirilir. Digər üsullardan avto-
radiometrik  z
ənginləşdirmə  maraqlıdır.  Belə  zənginləşdirmə 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
96 
üsulu  t
ərkibində uran olan filizlərin və həmçinin də tərkibində 
qiym
ətli  komponentlərlə  yanaşı  radioaktiv  elementlər  olan 
mineralların  z
ənginləşdirilməsində  tətbiq  olunur.  Xammalların 
radiometrik  z
ənginləşdirilmə  üsulu  maqnitli,  qravitasiyalı, 
elektrostatik  v
ə  digər  zənginləşdirmə  üsullarından  ucuz  başa 
g
əlir.  
 
Şə
kil 4.6. Radiometrik separator: 
      1 – lent
şəkilli konveyer; 2 – radiometrin vericisi; 3 – ayırıcı    
       
şiber  mexanizmi; 4 – şiberi  döndərən  elektromaqnit; 5 –  
       ekran; 6 – radiometr .  
 
Göst
ərilən  zənginləşdirmə  üsullardan  başqa  materialların 
ərimə  temperaturunun  müxtəlifliyinə  əsaslanan  termiki 
z
ənginləşdirmə,  həllolmalarının  müxtəlifliyinə,  kimyəvi 
reagentl
ərlə parçalanmalarına və qarışığa daxil olan materialın 
konsentrat 
qalıq 
 
 
 
 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
97 
yanmasına 
əsaslanan kimyəvi zənginləşdirmə üsulları da geniş 
yayılmı
şdır.  Maye  xammal  məhlul  halında  olur.  Məhlulların 
qatılıqlarını artırmaq üçün h
əlledicini buxarlandırmaq, məhlulu 
faydalı  komponentl
ərlə  doydurmaq  və  onu  dondurmaqla 
qarı
şıqlardan ayırmaq kimi üsullardan istifadə edilir. Məsələn, 
m
əhlullardan  suyu  buxarlandırmaqla  müxtəlif  mineral  duzlar, 
q
ələvilər, turşular, əlvan metallar və s. almaq olur. Qaz qarışıq-
larını ayrı-ayrı komponentl
ərə ayırmaq üçün onları soyudur və 
yüks
ək təzyiq altında sıxırlar. Bu üsul qaz qarışığı komponent-
l
ərinin  kondensləşmə  temperaturlarının  müxtəlifliyinə  əsasla-
nır. B
əzi hallarda qaz qarışığı əvvəlcə mayeləşdirilir, sonra isə 
ardıcıl buxarlandırılma  yolu il
ə komponentlərinə ayrılır. Hava-
dan azot v
ə oksigen bu yolla alınır. Bundan başqa qaz qarışığını 
mayel
ərlə  absorbsiya  etməklə  də  tərkib  komponentlərinə  ayır-
maq  mümkündür.  Bu  m
əqsədlə  müxtəlif  növ  absorbent  və 
adsorbentl
ər seçilir.  
 
4.6. Flotasiya üsulu ilə zənginləşdirmə. 
 
Flotasiya  üsulundan  z
ənginləşdirici  fabriklərdə  oksidləş-
dirilmi
ş  əlvan  metal,  bir  sıra  nadir  metal,  apatit,  təbii  kükürd, 
da
ş kömür və sulfidli süxurların və digər  xammalların qatılaş-
dırılmasında  geni
ş  istifadə  olunur.  Bu  onunla  izah  edilir  ki, 
müxt
əlif xassələrə malik olan flotoreagentlərdən istifadə etmək-
l
ə mürəkkəb tərkibli dağ süxurlarını həm ayırmaq, həm də zən-
ginl
əşdirmək  mümkündür.  Digər  üstün  cəhəti  ondan  ibarətdir 
ki,  flotoreagentin  çox  az  miqdarı  il
ə tonlarla xammalı zəngin-
l
əşdirmək və ayırmaq mümkün olur. Məsələn, 100 qram floto-
reagent  s
ərf  etməklə  bir  ton  süxur  zənginləşdirmək  mümkün-
dür.  Flotasiya  üsulu  il
ə  xammalın  zənginləşdirilməsi  prosesi 
mineral  hiss
əciklərin su ilə islanmasının müxtəlifliyinə əsasla-
nır. 
İslanmayan  hissəciklər  suyun  səthinə,  islanan  hissəciklər 
is
ə aparatın dibinə yatır. Proses flotasiya maşınlarında aparılır. 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
98 
Materialların islanma d
ərəcəsi  bərk cisim – maye – hava 
s
əthlərini ayıran sərhəd xətti boyunca  əmələ gələn  islanmanın 
k
ənar bucagı ilə müəyyən edilir   (Şəkil 4.7).  
 
 
 
 
Su islanmayan (hidrofob) hiss
əciklərlə 1 küt  kənar bucaq, 
islanan  (hidrofil)  hiss
əciklərlə  iti  bucaq  əmələ  gətirir.  Səthi 
g
ərilmə qüvvəsi maye səviyyəsini bərabərləşdirməyə cəhd edir 
v
ə bunun da nəticəsində hidrofob hissəciklər maye içərisindən 
sıxı
şdırılıb  çıxarılaraq  onun  üzərində  üzür,  hidrofil  hissəciklər 
is
ə  maye  içərisinə  batır.  Bu  hadisə  mineralın  sıxlığından  asılı 
olmur v
ə çox vaxt daha ağır hidrofob hissəciklər maye səthində 
üzür, daha yüngül hidrofob hiss
əciklər isə maye içərisinə batır.  
Flotasiya prosesi pulpa iç
ərisindən xırda hava qabarcıqla-
rının  buraxılması  il
ə sürətlənir. Ona görə ki, hava qabarcıqları 
maye  iç
ərisindən  keçərkən  hidrofob  material  hissəciklərini  də 
özü il
ə bilikdə aparır. Nəticədə maye səthində hidrofob material 
hiss
əciklərindən  ibarət  olan  köpük  layı  əmələ  gəlir  ki,  onu  da 
asanlıqla  ayırmaq  olur.  Yax
şı  islanan  hissəciklər  tədricən 
ma
şının dibinə yığılır. Qrafit, təbii kükürd və daş kömürün bir 
çox  növl
əri  yüksək  hidrofob  xassəsinə  görə  fərqlənirlər. 
Materialların 
əksəriyyəti  islanma  xassələrinə  görə  ya  bir-
birl
ərindən az fəqrlənirlər, ya da yüksək hidrofil xassəsinə ma-