malakalariga ega
bo’lishi kerak.
MA’RUZA MATERIALLARI
5
Ijtimoiy pedagogika nazariyasi fani mo’taxassislik fani hisoblanib, 5-semestrda oqitiladi.
Dasturni amalga oshirish o’quv rejasida rejalashtirilgan gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy
(O’zbekiston tarixi, davlat va huquq asoslari, iqtisodiy nazariya, politologiya, madaniy
antropologiya), matematik va tabiiy (yosh fo’ziologiyasi va gigiena), umumkasbiy (pedagogika
nazariyasi, pedagogika tarixi, oila pedagogikasi, xalq pedagogikasi, umumiy psixologiya, yosh
va pedagogik psixologiya), ixtisoslik (pedagogik konfliktologiya, pedagogik valeologiya) fanlari
bilan o’zaro aloqada olib boriladi.
Kelajakda O’zbekistonni yuksak darajada taraqqiy etgan iqtisodi bilangina emas, balki
bilimdan, ma`naviy jihatdan yyetuk farzandlari bilan ham jahonni qoyil qilish lozim. Komil
inson-yyetuk shaxsning shakllanishida Kadrlar tayyorlashning milliy modeli va dasturi hal
qiluvchi ro’l o’ynaydi.
Milliy model va dastur maqsad va vazifalarini amalga oshirish o’z Vataniga fidokor,
istiqlol va demokratiya g’oyalariga sadoqatli shaxsni shakllantirishga xizmat qiladi. Ijtimoiy-
siyosiy hayotda ongli ravishda qatnashadigan, ijtimoiy jarayonlarga faol ta’sir ko’rsatadigan. O’z
mamlakatni taqdiri uchun ma’sul bo’lgan shaxsni tarbiyalash-Kadrlarni tayyorlash milliy
dasto’rining bosh maqsadlaridan biridir.
Miliy istiqlol g’oyasi, o’z mohiyatiga ko’ra, xalqimizning asosiy maqsadlarini ifoda
etadigan, uning o’tmishi bilan kelajagini bog’laydigan, uning asriy orzu- umidlariga yetishishga
xizmat qiladigan g’oyalar tizimidir.
Milliy istiqlol g’oyasi:
•
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga, milliy va umuminsoniy
qadriyatlarga, demokratiya prinsplariga asoslanadi;
•
Xalqning asrlar davomida shakllanib kelgan yuksak ma’naviyatini, uning
ananalari va odatlarini, buyuk ajdodlarimizning umrboqiy merosini o’z ichiga oladi;
•
Ezgulik, adolat va haqiqat, ozodlik va mustaqillik g’oyalarini, xalq ishonchi va
e’iqodini ifodalaydi;
•
Vatanning gullab - yashnashiga, Vatanda tinchlik ta’minlanishiga, xalq
farovonligi oshishiga xizmat qiladi;
•
Jamiyatning hamma a’zolarini, barcha aholi qatlamlarini milliy g’oya –O’z
bekistonning buyuk kelajagi maqsadlariga erishishga safarbar qiladi;
•
Millatidan, tili va dinidan qatiy nazar, har bir fuharoda milliy iftixor va qadr -
qimmat tuyg’ularini, Vatanga muhabbatni, o’zaro hurmatni, mustaqillik g’oyasi va
demokratiyaga sadoqatni tarbiyalashi kerak;
•
Marifatparvarlik orqali jamoatchilik ongida taraqqiyyot, erk va milliy istiqlol
g’oyalarini shakllantiradi.
Milliy istiqlol g’oyasi har bir vatandoshimiz, uning oilasi, butun jamiyat uchun Vatan
oldidagi burch va mas’uliyatini bajarishning ma`naviy mezonidir. Milliy istiqlol g’oyasi ana shu
talablarga javob berganidagina quyidagi asosiy vazifalarini bajarishga qodir bo’ladi:
•
Fuqaro’larning yot g’oyalardan mustaqil dunyoharashini va erkin tafakkurini,
progressiv ijtimoiy ongni shakllantirish;
•
Ijodiy, erkin fikrlaydigan, o’z bilimlari va kuchlariga ishonadigan shaxsni
tarbiyalash;
•
Odamlarning, ayniqsa yoshlarning, yuksak ozodlik va taraqqiyot ideallariga
ishonchini mustashkamlash, chinakam gumanistik e’tiqodlar mustashkamlanishiga xizmat
qiladigan yuksak axloqiy muhitni yaratish;
•
Vatandoshlarimizning o’zligini anglashi, ayniqsa milliy iftixor va qadr - qimmat
tuyg’ulari, tarixiy xotiraga sadoqat, vatanparvarlik, muqaddas qadriyatlarimizga avaylab
munosabatda bo’lish tuyg’ulari o’sishiga yordam berish;
•
Xalqda or -nomus va halollik, saxiylik, kamtarlik va boshqa shu kabi axloqiy
fazilatlarini rivojlantirish;
6
•
Ko’p millatli xalqimiz ongida "O’zbekiston - umumiy Vatanimiz'' degan
e’tiqodini shakllantirish va rivojlantirish.
Mamlakatimiz kelajagi uchun Oliy majlisning IX sessiyasida qabul qilingan Kadrlar
tayyorlash bo’yicha milliy dasto’rning amalga oshirilishi juda muhim ahamiyatga ega-deydi
1-Prezidentimiz I.A.Karimov. Bu dasturni bajarish uchun javobgar kishilar oldiga men
quyidagi vazifalarni qo’ymoqchiman:
Ta’im tizimida mazkur tajriba qanday o’tayotganini va uning dastlabki natijalarini chuqur
tahlil etib, ta’im andozalari, o’quv rejalari va dasturlari mazmuniga isloqatlarning bosh
maqsadidan kelib chiqqan holda, ya’ni yangi avlodni kamol toptirishga haratilgan zarur
to’zatishlar kiritish darkor.
Ana shu vazifalarni bajarish ijtimoiy munosabatlarni uygunlashuviga xizmat qiladi,
davrning tobora oshib borayotgan talablariga javob berishga qodir bo’lgan mutlaqo yangicha
tipdagi shaxsning shakllanishini ta’minlaydi. Milliy g’oyani ro’yobga oshirish jarayonida
uzluksiz ta’im tizimlarini, Ko’proq xalq pedagogikasida, o’yinlarda va shu kabilarda o’z aksini
topgan progressiv milliy, ma`naviy - axloqiy qadriyatlar va me’yorlarni qayta tiklash,
rivojlantirish hamda hozirgi hayotga, o’quv - tarbiya ishlariga joriy etish bilan chambarchas
bog’liqdir.
Har bir insoning shaxsi ta’im, ijtimoiy muhit ta’sirida shakllanadi. Natijada u ijtimoiy
jihatdan ahamiyatli bo’lgan vazifalarni bajaradi, ijtimoiy ro’lni o’zlashtirib oladi, o’zining
qiziqishi, qobiliyatini ijodiy mulohaza qilib ko’radi, jamiyatning boshqa a’zolari bilan mustaqil
munosabatga kirishadi va shu tariqa shaxsning ijtimoiylashuvi yuz beradi. Ijtimoiy pedagogika
ma`naviy – ma’rifiy faoliyatning alohida sohasi sifatida uning ommaviyligi, barcha aholi
o’rtasida milliy istiqlol g’oyalarini targ’ibot - tashviqotini keng olib borish imkoniyatini beradi.
Ijtimoiy pedagogika predmeti sa’natdan shaxsga ta’sir etadigan g’oyaviy - emostional
vositalar kompleksidan keng foydalanish bilan farq qilib turadi. Ijtimoiy pedagogika
O’zbekistonda ham, dunyodagi boshqa mamlakatlarda ham o’zoq va chuqur an’analarga ega.
Shunga qaramay sovet davrida ijtimoiy pedagogika yutuqlari e’tiborga olinmadi. Bunday
muammolarni shaxsga, hamkorlik an’analariga, rahm-shavkatga, milliy an’analarga befarq
bo’lish holatlari bilan izoxlash mumkin. Bu ijtimoiy tarbiya sohasi mutaxassislari oldida turgan
vazifalarni murakkalashtirib yuboradi. Shuning uchun ham ijtimoiy pedagogikani rivojlantirish
va mazkur yonalishda mo’taxassislar tayyorlash muhim ahamiyat kasb etadi. Mana shuning
uchun ham ijtimoiy pedagogika yangi soha sifatida faqat ijtimoiy- pedagogik mo’taxassislar
davlat va jamoat organlari boshharmalarinigina emas, balki mo’taxassislar tayyorlaydigan
tizimni, shuningdek, ijtimoiy- pedagogik faoliyatining ilmiy-tadqiqot bazasinni ham o’z ichiga
oladi. Ijtimoiy pedagogika yaqin kelajakda oqituvchi yoki tibbiy xodim singari ommaviy kasbga
aylanadi, chunki ayrim olamning ijtimoiy kasalligini oldini olish va ma`naviy -axloqiy og’ishini
davolash «ijtimoiy epidemiya»ga qarshi ko’rashga nisbatan ancha osondir.
Ijtimoiy pedagogikani fan sifatidagi xususiyatlarini anglash uchun uning tadqiqot obekti
xususiyatlarini o’rganmoq lozim. Shu sabab fanda tadqiqot obekti va predmeti tushunchasi
mavjud. Ijtimoiy pedagogikaning tadqiqot obekti va predmetini tahlil qilishdan avval ijtimoiy
pedagogika terminining o’ziga ahamiyat bermoq kerak. Bu termin ijtimoy va pedagogika
so’zlaridan tashkil topib ularni ma’nosini o’zida jamlayadi. Bu birlik fanda differentsatsiya va
integratsiya xodisalari bilan birgalikda namoyon bo’ladi.Yangi bilimlarni o’sishi ilmiy fikrlarni
real hayotga tatbiq etilishi, yangi mualimmlarni yuzaga kelishi jamiyatni ilmga yoshtiyojini
yo’zaga keltirish darajasi fanning differentsnatsiyasi va maxsuslashtirish tendentsiyasi
ko’zatiladi.Asosiy fan mustaqil rivojlanuvchi xususiy tarmoqlarga ajratiladi. Shuningdek, bir
qator muammolarni hal qilishda to’plam nuqtai nazardan bir obektni o’rganuvchi mustaqil fan
birligini o’zida namoyon qiluvchi integratsiya hodisa ko’zatiladi.
Masalan: pedagogikani boshqa fanlar bilan aloqasida tadqiqotning mustaqil obektlari
alohida ko’zatiladi: falsafa bilan birgalikda talim falsafa psixologiya bilan o’zaro munosabatda
psixolo- pedagogika, siyosatshunoslik bilan birlikda. Bunday misollarni ko’plab keltirish
mumkin. Pedagogikada keyingi vaqtda differentsiya xodisasi yetarli darajada kuchaydi.
7
Pedagogikaning mustaqil fan sifatidagi tarmoqlari maktabgacha pedagogika, maxsus
pedagogika, pro`lessional pedagogika rivojlanib, takomillashib bormoqda. Ijtimoiy pedagogika
shular jumlasidandir.
Ijtimoiy pedagogikaning tadqiqot obyekti pedagogika o’rganadigan jarayon va voqelik
bo’lib, u masalani muayyan, o’ziga xos aspektda ko’radi. Uning o’ziga xosligi esa «ijtimoiy»
degan so’zda ifodalangan. Ijtimoiy pedagogikaning obyekti insonning ijtimoiylashuv jarayonidir.
Xalqning boy merosi, pedagogikasidan, fan, madaniyat, jamiyat yutuqlaridan foydalanib,
ijtimoiy pedagogika o’z nazariyasini, metodi va texnologiyasini ishlab chiqadi.
Ijtimoiy pedagogiki davlat va jamiyat institutlarining ma`naviy ma’riy markazlari
faoliyati sohasidir, bu yyerda yangi qadriyatlar san’ati shakllantiruvchi va birlashtirib turuvchi
faoliyat jamlanadi. «Ijtimoiy» tushunchasida odamlarning birga yashashi bilan bog’liq jarayonlar
ifodalangan, ammo ularning muloqati va o’zaro aloqalari turli shakllarda bo’ladi.
Demak, pedagogika o’sib kelayotgan avlod tarbiyasi va talimi to’grisidagi fan bo’lib,
ijtimoiy pedagogika esa jamiyat a’zosini tarbiyalash va unga talim berish to’g’risidagi fandir.
Ijtimoiy pedagogika jarayon va xodisalarni malum spetsifik aspektda o’rganadi. Pedagogik
bilimlarning bu yangi tarmog’i spetsifikasi «ijtimoiy» so’zida namoyon bo’ladi. «umuminsoniy
tushuncha insonlar hayotiy faoliyati, ularning o’zaro muloqat» formalari bo’lgan narsa-
hodisalarni o’zida jamlaydi. Shunday qilib, pedagogika yosh sib kelayotgan avlodni
tarbiyalovchi va talim beruvchi fan asoslari ijtimoiy pedagogika ta’lim-tarbiya jarayonida
bolaning jamiyat hayotiga kiritishni taminlaydigan aspektni tadqiq etadi.
Insonni atrofidagi muhit bilan o’zaro aloqasiga ta’siri asosida rivojlanishini uning
ijtimonylashish jarayoni deb ta’kidlash mumkin.
Ijtimoiy me’yor -madaniyat qadr-qimmatlar egallashi lozim shuningdek, bu jamiyatda insonni
o’z qobiliyatlarini realo’zatsiya qilinish, nazorat qilish ijtimoiy ijtimoiy tajribani egallash
(bilimlar qadr-qimmat xulq-atvor qoidalari jarayoni ijtimoiy hodisa deb nomlanadi. Bolani
ijtimoiylashtirish murakkab va davomli hodisadir. Bir tomondan har qanday jamiyat o’zining
rivojlanish yetapida malum ijtimoiy, ma`naviy qadr- qimmat, o’zini tutishi, axloqiy qonun-
qoidalar, me’yorlar ishlab chiqadi.
Jamiyat bir avlod shu jamiyatdagi qonun-qoidalarni egallab uning teng huquqli a’zosi sifatida
yashab, faoliyat ko’rsatishni ko’zda tutadi. Buning uchum jamiyat ta’im-tarbiya me’yorsi orqali
shaxsga ta’sir kursatadi Ikkinchi tomondan, atrofdagi olamda sodir etilayotgan turli hodisalar
uning shakllanishga ta’so’rini ko’rsatmay qolmaydi. Jamiyat o’zaro munosabatda bo’lgan o’zaro
harakatlanadigan xilma-xil ijtimoiyi institutlarni o’zida namoyon qiladi. Shular orqali bola
tomonidan ijtimoiy me’yorlarni egallash jarayoni amalga oshadi. Bulardan bazilari bolani
rivojlanishi va ijtimoiy shakllanishiga ta’sir ko’rsatadi, boshqalari esa uning shaxsiy sifatlarini
shakllanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bunday ijtimoiy institutlar qatoriga oila,ta’im, madaniyat
va din kiradi.
O’z qobiliyatini inson tomonidan jamiyatda ko’plab quydagi jarayonlarda amalga oshadi;
A)
Insonlarni insonni jamiyat bilan stixiyali o’zaro munosabatda va uning hayotiy jabhalariga
stixiyali ta’lim jarayonida.
B)
u yoki bu kategoriyasiga davlat tomonidan pedagogika nimani o’rgatadiq Ijtimoiy
pedagogika insonlarning butun egalayotganayotgan davom etayotgan amalga oshiradigan
ijtimoiy tarbiyani tadqiq ta’ sir ko’rsatish jarayonida.
V) Inson rivojlanishi, uni tarbiyalash uchun qulay hart—haroitlar yaratish.
G) Inson o’zini tarbiyalashi va rivojlantirish jarayonida.
Shunday qilib, rivojlanish insonni shakllanish jarayoni, ijtimoiylashtirish- konkret ijtimoiy
haroitlar asosida rivojlantirishdir.
Inson tarbiyasi asosan oilada amalga oshiriladi. Bu holatda biz oilaviy pedagogika ob’ekti
bo’lgan oilaviy xususiy tarbiyalarida muloho’za yuritamiz.
Tarbiyalash diniy idoralar orqali amalga oshadi. Bunda konfessional tarbiyaga duch kelamiz.
Tarbiyalash davlat va jamiyat tomonidan shu maqsadida tashkilotlar orqali yo’zaga keladi. Bu
ijtimoiy pedagogika tadqiqot obekti bo’lgan ijtimoiy tarbiyalash jarayoni shususida fikrlaymiz.
8
Ijtimoiy tarbiyalash siyosatshunoslik, ijtimoiy: jarayonining tarkibiy qismi hisoblanadi. Ijtimoiy
pedagogika matnda uni ijtimoiylashtirish bilan borish oldida o’rganadi ya’ni, planeta, mamlakat
maktablardagi inson tarbiyasiga ijtimoiy omillar tasir etish ishlab chiharish tarbiyasida oila,
ommaviy axborot vositalar, atro`lda odamlar bilan muloqot o’rnini ko’rib chiqadi.
Ijtimoiy pedagogikani nima uchun o’rganish lozim: Ijtimoiy pedagogika - fanning
shunday tarkibiki uning vositasida: Birinchidan inson shayotda ma’um sabablar asos ichida
yo’zaga kelgan xodislar o’rganiladi.
Ikkinchidan insonning rivojlanishi uchun qulay haroitlar yaratishni ko’zda tutadi.
Uchinchidan ta’sir etuvchi hodisalarni oldini oladi.
Ijtimoiy pedagogika o’quv predmeti sifatida ijtimoiy pedagogik faoliyat tasvo’rini
harakterlaydigan vazifasini amalga oshiradi. Bu vazifani amalga oshirish ijtimoiy pedagogikani
o’rganish jarayonida talabalar tomonidan bir qator maqsadlarni amalga oshirshni ko’zda tutadi:
ma’um doiradagi nazariy bilimlarni egallash va bularni amalda qo’llash muammoni oldindan
ko’rish va yechishga sub’ekt va ijtimoiy jarayonga ko’ra ijtimoiy gumanitik munosabatlarni
shakllantirish.
Demak, ijtimoiy pedagogika - ijtimoiy tarbiya va bilim berish ishchanglikning o’ziga xos
alohida usullarga ega bo’lgan pedagogikaning bir qismi hisoblanadi.
Ijtimoiy pedagogika usullari shaxsga uning o’z-o’zini shakllantirishga, tarbiyalashga,
tashkil qilish va mustaxkamlashga haratilgan bo'ladi. Ijtimoiy pedagogika nimani o’rgatadi ?
Ijtimoiy muhit, birinchidan keng ijtimoiy haqiqatlik, jamiyat davlat, ikkinchidan,
bolaning shakllanishiga batafsil ta’sir ko’rsatadigan uni qurshagan atro`l-muxit bo’ladi.
Ijtimoiy tarbiya- bu ko’p ma’noga ega tushunchalardir. Bu jamiyatning kelajak avlod hayolidagi
g’amho’rligi, jamiyat, jamoa va boshqa odamlar tomonidan uni qo’llash, oila va hayot
munosabatlarida shakllangan axloqiylik munosabatlarini o’zlashtirish va qobul qilishda,
huquqiy, iqtisodiy, fuqoralik va hayotiy munosabatlarni qabul qilishda insonga yordamlashish
bo’ladi.
Haqiqiy tarbiya bolaning ruxiyatini, bilim, tajriba va qiziqishini terang tushunishni talab
qiladi. Muayyan yutuqqa erishishi uchun bolani o’rgatish, nazorat qilish harakterlariga tanqidiy
ko’z bilan harash,uning yahayotgan haroitini bilish atro`l-muxitning unga ta’so’rini bilish zarur
bo’ladi.
Ijtimoiy tarbiya insonga, uni shakllantirishda muayyan turmush haroitlarida yutuqqa erishishda,
ijtimoiy munosabatlardagi yo’nalishlarini ko'cha-ko’yda klub va maktabdan tashhari maktabdan
tashhari muassasalarida amalga oshiriladi.
Ijtimoiy ish termini insonga, guruhga, ularning ijtimoiy haroitlarini yaxshilashga yordam
beradigan kasbiy ishchanglikni anglatadi.
Ijtimoiy pedagogika ishchanlik- bola (o’spirimga) o’zining psixik holatini tashkil qilishni,
oilada, maktabda, jamiyatda yaxshi munosabatlarni joriy etishga yordamlashishga yo’naltirilgan.
Hozirgi davrda bolani (o’spo’rinni) ijtimoiylashtirish amalga oshirilmoqda. Uni
jamiyatda azob berishga, shuquq buzishga, yo’lg'onchilikka alkogolchilikga, narkomaniyaga,
ota-onaning qattiq qo’lliliga qarshi turishiga yordam berish kerak. Shuningdek, jamiyatda o’zini
yaxshi tomonidan ko’rsatishga, o’z-o’zini tarbiyalashga, axloqiy munosabat odobini bilishga
o’rgatish kerak.
Shunday qilib, ijtimoiy pedagogika asosida shaxsni tarbiyalash (jamiyatda va jamiyat
uchun) bo’lar ekan, ijtimoiy pedagogikaning vazifasi erkin, ijodkor, insonlar bilan yaxshi
munosabatda bo’lishga moyil, o’z sog'ligi va vaqti uchun javobgarchilik xissini sezadigan
fuqorani shakllantirishdan iboratdir.
Ijtimoiy pedagogikaning obekti davlat, ijtimoiy va shaxsiy ta’lim muassasalaridagi talim
va tarbiyadir.
Hozirgi haroitda bu ijtimoiy pedagogikaning nazariy va amaliy munosabatlari: bolalarni
ijtimoiy tomonidan muxofaza qilish har xil tarbiya va talim muassasalari, oila, pedagogik
jamoalarning bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy ishchangligining nazariy va metodik
masalalari hisoblanadi.
9
Ijtimoiy pedagogika tarbiya jarayonida oila tarbiyasining xususiyatini, milliy, dini va
jamoa tarbiyasining o’ziga xosligini hisobga oladi. Ijtimoiy pedagogikaning faoliyati
(funksiyasi):
1.
Bolaning (o’spo’rinning) axvolini, oiladagi, maktabdagi, mahalladagi, jamoadagi
munosabatini ziddiyatli haroitlarini o’rganishdan iborat.
2.
Og’ir haroitga tushgan bolaga yordam berish. Inqiro’zdan chiqish yo’lini, variantlarini
topish, og’ir haroitlarida uni qo’llab-quvatlash.
3.
Bolani qurshagan muxit va unga ta’sir ko’rsatuvchi omillarning va ijtimoiy
tarbiyaning ahvolini bilish, talqin qilish.
4.
Ijtimoiy pedagogika ijtimoiy tarbiyani talqin qilish umumiylashtirish va tashviqot
qilishni amalga oshiradi.
5.
Ijtimoiy pedagog bolaning muammolari bilan mashshur bo’lgan mo’taxassislar
tashkilotlarning harakatlarini yo’naltiradi.
6.
Ijtimoiy pedagogika har xil ijtimoiy tarbiya muammolarini tadqiqot qilishni va har xil
pedagogik markazlarining ishlarini talqin qiladi va tashkillashtiriladi.
Shunday qilib, ijtimoiy pedagogika funksiyalari (faoliyati) quyidagilardan iborat:
-tarbiyaviy.-ijtimoiy huquqiy,-ijtimoiy- davolovchi. Tarbiyaviy faoliyat bolani kurshagan atro`l-
muxitga kiritish uni ijtimoiylashtirish jarayonidandir. Uning tarbiya va ta’lim jarayonida
moslashishidan iborat bo’ladi.
Ijtimoiy-huquqiy davlatning bolalarga g’amxo’rligini, ularni huquqiy himoya qilishni
anglatadi. Ijtimoiy davolovchi faoliyat- majrux bolalar, jismoniy yoki psixik jihatdan kamchiligi
bor bolalar bilan o’tkaziladigan ta’lim- tarbiyaviy ishlar bo’lib, bunda pedagog asosiy ijtimoiy
faoliyatini bajaradi.
Ijtimoiy pedagogikaning amaliy masalalari shundan kelib chiqadi:
1.
Bola ongida olijanoblik, adolatlilik yaqinlariga barcha tirik jonzodga hurmat qilish
tushunchalarini tarbiyalash.
2.
Inqiro’zdan chiqish (mustaqil ravishda), hayotning maqsadi va mazmunini
aniqlash.
3.
Qurshagan atro`l (muxitni odamlarning jismoniy va dini o’zgachaligini,
jamiyatdagi huquq va vazifani xis qilishni rivojlantirish).
4.
O’zining obro’sini erkinligini ishonchini rivojlantirish.
5.
Bolaga insonlar bilan o’z tengqurlari bilan qanday munosatda bo’lish
ko’nikmasini singdirish.
6.
Insonlar orasidagi harama-qarshilikni shaxs va jamiyatdagi ziddiyatlarini
yechishda axloqiy va huquqiy me’yorlarga asoslanish kerakligini tushunishga o’rgatish.
Ushbu amaliy vazifaning mazmuni shuki har bir narsaga shurmat bilan harash, o’z
hayotini tashkil qilishga o’rgatish, bilish qiziqishlarini rivojlantirish, o’zining shaxsiy
imkoniyatlaridan foydalanishga o’rgatishga iboratdir.
Ijtimoiy pedagogika predmeti va ob’ekti-
Ijtimoiy pedagogika fan sifatida pedagogikadan
ajralib chiqdi. Uni o‘rganilish jarayoni va ko‘rinishi pedagogika fani tomonidan o‘rganadigan,
biroq o‘ziga xosligi aniq bir sohani o‘rganish jihatdan tadqiq qilinadi. Pedagogika fani bu yangi
tarmog‘ining o‘ziga xosligi “ijtimoiy” so‘zida namoyon bo‘ladi.
“Ijtimoiy” tushunchasi (lotincha socialis – umumiy, jamoatchilik) insonlarning birgalikdagi
hayoti bilan bog‘liq bo‘lib, ularning muomala va bir-biriga ta’sirining turli xil shakllari
birlashtiradi.
Pedagogika – bu fan sifatida o‘sib kelayotgan yosh avlod tarbiyasi va ta’limi haqidagi fan
bo‘lsa, ijtimoiy pedagogika ‘sa tarbiya va ta’limning bolalar hayotining jamiyatdagi o‘rnini
belgilab beradi. Bu jarayon bolaning jamiyatga “kirishi”, ularning ma’lum bir ijtimoiy tajribaga
‘ga bo‘lishi (bilim, boylik, o‘zini tutish qoidalari, yo‘naltirish) sotsiyalizatsiya (ijtimoiylashuv)
deb yuritiladi.
10
Bolaning ijtimoiylashuvi – juda uzoq va murakkab jarayon hisoblanadi. Har qanday jamiyat
shunga intiladiki, har bir bola ma’lum ijtimoiy va ahloqiy qadriyatlar tizimiga, shu jamiyat
me’yor va qoidalariga ‘ga bo‘lishi, shu jamiyatda yashash uchun, teng huquqli a’zosi bo‘lishga
intiladi.
Jamiyat o‘zining qurilishiga ko‘ra turli xildagi o‘zaro bog‘langan va o‘zaro ta’sir ‘tuvchi
ijtimoiy institutlarga ‘ga. Ijtimoiy institut – insonlar jamiyatdagi hayotining tarixan murakkab
shaklda tashkil ‘tilganligi va tartibga solinganligini o‘rganadi. Xuddi ana shular orqali bola
jamiyat me’yorlari va ahloq qoidalarini o‘zlashtiradi. SHunday ijtimoiy institutlarni
ijtimoiylashgan institut deb nomlash mumkin va bularga oila, ta’lim, madaniyat va din kabilar
kiradi.
Oila – ijtimoiylashishning etakchi instituti, bu orqali bola asosiy ijtimoiy bilimni ‘gallaydi,
ahloqiy mohirlik va ko‘nikmani oladi, ma’lum baho va ‘ng yuksak maqsad qilishni o‘zlashtiradi,
hayotida nima kerak bo‘lsa shu jamiyatdan oladi.
Ta’lim – talim orqali bola bu jamiyatga hukmronlik qilayotganlarni baholay oladi. Ta’limda
bilim olish jarayonida, u nafaqat rivojlanadi, balki jamiyatdagi hayotga moslashadi.
Madaniyat – bu shunday ijtimoiy institutki, insoniyat o‘zi uchun yaratilgan moddiy va
ma’naviy boyliklarni tanlaydigan maskan. Bolaga uning shakllanish jarayonida adabiyot,
musiqa, rasm, ommaviy axborot vositalari va boshqalarning ta’siri tegadi.
Din – ijtimoiy institut sifatida murakkab ijtimoiy ko‘rinishga ‘ga. Bir butunicha tizimda
alohida tasavvur, sezgi, ibodat harakatlari, tashkilotlar va sig‘inuvchilarning turli xil
birlashmalari mavjud. Doimiy axloqiy qadriyatlar, islom, xristian (yaqinlarga sevgi va
g‘amxo‘rlik, halollik, chidamlilik, yaxshilik, mehr-muruvvatlilik va b), diniy bayram va
an’analar, diniy musiqa va boshqalar bolaning jamiyatdagi ahloqiy me’yorlari ta’sir ‘tishi
mumkin.
Dostları ilə paylaş: |