Microsoft Word 2020-21 ijtimîiy majmua so'ngisi

Ijtimoiy-pedagogik tadqiqotlar. 
Ijtimoiy ta’lim (hamjamiyat orqali ta’lim berish) - 
tashabbuskor guruhlar, hamjamiyatlar, jamoalar, odamlarning o’zini o’zi boshharadigan 
uyushmalari hayoti va ixtiyoriy faoliyatining bir qismi sifatida muntazam, uzluksiz ta’limni 
tashkil etish konsepsiyasi va amaliyoti. 
Ijtimoiy ta’lim konsepsiyasi quyidagi g’oyat muhim prinsplarini o’z ichiga oladi: 
•
u ayrim odamlarda ham, guruhda ham o’z kuchlariga ishonishni va ularga tayanishni 
rivojlantirishga haratilgan; 
•
u hamjamiyatda, hamjamiyat bilan birgalikda va hamjamiyat uchun ta’limning 
variantliligi prinsplari asosida (ya’ni uning obyektiv xilma - xilligini etirof etish va ushbu xilma - 
xillikni ta’lim amaliyotida ro’yobga chiharish asosida) amalga oshirilgan uzluksiz ta’limni 
qo’llab - quvvatlaydi; 
•
u hamjamiyatdagi odamlarning muammolari va ehtiyojlariga ta’lim jarayonining 
boshlang’ich nuqtasi deb munosabatda bo’ladi, shu sababli tug’ilayotgan ijtimoiy - iqtisodiy 
muammolarni mustaqil hal qilish maqsadida samarali o’qitish va konkret professional trening 
shakllarini ahamiyatli deb beriladi; 
•
u ochiqqan va mushkul axvolda tushib qolgan odamlar ehtiyojiga hamda bolalarning 
muammolariga ayniqsa hamdardlik bilan haraydi, ularni pedagogika va psixologiya nuqtai 
nazaridan qo’llab - quvvatlashga haratilgan muxsus maqsadlarni qo’yadi; 
•
u mavjud maorif tizimining xilma - xil ta’lim xizmatlarini ta’minlash borasidagi 
ishini to’ldiradi va har bir odamning aynan o’ziga kerakli va ta’lim standartlari hamda 
tasdiqlangan o’quv rejalari bilan belgilab qo’yilganiga haraganda ancha keng ma’lumot olishga 
imkon beradi. 
Ijtimoiy ta’lim, birinchidan, o’qish va o’zini rivojlantirish turli shakllarda (faqat maktab 
yoki professional ta’lim shaklida emas) amalga oshirilishni va odamlar butun umr bo’yi mustaqil 
o’qishni davom ettirishlarini, ikkinchidan, ta’lim berish - davlatning mutlaq vazifasi emas, balki 
butun jamiyat bu haqida g’amho’rlik qilish va faoliyat ko’rsatishini tan olishga asoslangan. Shu 
sababli har qanday hamjamiyat o’z muammo hamda vazifalarini o’zini o’zi tashkil etish va 
o’zini o’z i boshharish asosida hal qilish uchun turli (muqobil va variantli) ta’lim tizimlarini 
tashkil etish mumkin.
Mamlakatimizning o’tgan yillaridagi mentalitetida ijtimoiy ta’limni tushinish 
mafkuraviylashtirilgan tarbiyadan, ta’limni ijtimoiy - siyosiy maqsadlar bilan chegaralab 
qo’yilgan tizim deb tasavvur qilishdan iborat edi. Jamiyatdagi o’zgarishlar talimga ham, 
hamjamiyatga ham, ularning o’zaro aloqasiga ham harashlarni ancha kengaytirdi.
Ta’lim va hamjamiyatlarga madaniy tizimlar deb haraladigan bo’ldi, bu tizimlarda 
hamjamiyat individdan yuqori turib, uning rivojlanishini belgilamaydi, balki turli individlar 
birgalikda hayot kechiradigan, turli odamlarning birgalikdagi harakatlari amalga oshadigan jonli 
makon deb hisoblanadi.
Bunga guruhlar: ota - onalar (bolalar bilan birga); ta’limning konkret shakllaridan 
manfaatdor bo’lgan ishbilarmon odamlar va tadbirkorlar; o’z ta’limini takomillashtirishdan va 
o’z bilimlarini rivojlantirishdan manfaatdor bo’lgan hamma odamlar (yani, mutaxassislar va 
mutaxassis bo’lmaganlar) kiritilishi mumkin. hamjamiyatda, hamjamiyat orqali va hamjamiyat 
uchun shunday tushiniladigan ta’lim - ta’lim jarayonlariga kiritilgan (shu jumladan majburiy 
o’rta ta’lim doirasida ham) odamlar aloqalari va birgalikdagi harakatlarning bevosita amal 

---

72 
qiluvchi, dinamik ijtimoiy - madaniy va ijtimoiy ta’lim tizimidir. Bu, shuningdek, ''quyidan'' 
chiqadigan shaxsiy ta’lim ehtiyojlarining, qiziqishlarining va tashabbuslarining (xolbuki 
davlatga harashli ta’lim tizilmalari ''yuqoridan'' chiqadigan sotsial - ta’lim manfaatlari va 
maqsadlaridir) namayon bo’lish va o’zini o’z i ro’yobga chiharish sohasi hamdir. 
Ijtimoiylashtirilgan ta’lim ikki inson o’rtasidagi muomala madaniyatini shakllantiradi, 
hayotning ma’nosini va yo’nalishlarini aniqlashga, jamiyatda o’z o’rnini topishga, o’z 
imkoniyatlarini chamalab ko’rishga imkon beradi. Tabiiy - ilmiy ta’lim inson bilan tabiat 
o’rtasidagi munosabatni, uning tabiiy rivojlanish tamoyillari va qonuniyatlarini hamda 
o’zlashtirishning maqsadga muvofiq usullarini o’tkazadi. 
Milliy dasturning ijtimoiy mazmuni tufayli ta’limda yangi qadriyat o’z ifodasini topadi. 
O’quvchining shaxsiy qiziqishlari va intilishlari birinchi o’ringa chiqadi, bunda ta’lim oluvchi 
o’z imkoniyatlarini to’la ochishga muyassar bo’ladi. 
Ijtimoiy ta’lim, birinchidan, uqish va o’zini rivojlantirish turli shakllarda (faqat maktab 
yoki professional ta’lim shaklida emas) amalga oshirilishni va odamlar butun umr bo’yi mustaqil 
o’qishni davom ettirishlarini, ikkinchidan, ta’lim berish - davlatning mutlaq vazifasi emas, balki 
butun jamiyat bu haqda g’amho’rlik qilish va faoliyat ko’rsatishini tan olishga asoslangan. Shu 
sababli har qanday hamjamiyat o’z muammo hamda vazifalarini o’zini o’zi tashkil etish va 
o’zini o’z i boshharish asosida hal qilish uchun turli (muqobil va variantli) ta’lim tizimlarini 
tashkil etish mumkin. 
Ijtimoiylashtirilgan talim ikki inson o’rtasidagi muomala madaniyatini shakllantiradi, 
hayotning ma’nosini va yo’nalishlarini aniqlashga, jamiyatda o’z o’rnini topishga, o’z 
imkoniyatlarini chamalab ko’rishga imkon beradi. Tabiiy - ilmiy talim inson bilan tabiat 
o’rtasidagi munosabatni, uning tabiiy rivojlanish tamoyillari va qonuniyatlarini hamda 
o’zlashtirishning maqsadga muvofiq usullarini o’tkazadi.
Bu o’qitish va tarbiyalash maqsadi, mazmuni, metodi va vositalarini aniqlashda hal 
qiluvchi ro`l o’ynaydi. U o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasida talim jarayonidagi o’z aro 
munosabatlarida o’z garish yasaydi, o’quvchilar faolligi va mustaqilligini oshirish o’zini o’zi 
kashf etishining sufrekti bo’lib qoladi. Ta’limni ijtimoiylashrirish o’qitish sub’ekti - o’quvchiga 
o’z qobiliyati va ichki imkoniyatlarini ochishga yordam beradi.
Ijtimoiylashtirish insonparvarlikning mohiyatini tushunib yetishga ko’maklashadi, 
insonni totalitarizm asoratlaridan halos etadi, o’zligini anglatadi. Bu maqsadga bilimsiz erishib 
bo’lmasligi ma’lum narsa. Ta’limni ijtimoiylashtirish insonni bu dunyoda borligini anglashga 
imkon beradi. U faoliyat usullarini anglash va samarali o’zlash, o’ziga, boshqalarga, tabiatga 
nisbatan uyg’un munosabatda bo’lish imkoniyatini beradi.
Ta’lim jarayonini ijtimoiylashtirish natijasida o’quvchi inson mohiyatini anglaydi. O’z 
hayoti davomida inson to’g’risida hosil qilingan tushunchalar asosida, shaxs haqiqiy fuharo 
bo’lib yetishadi. Insonparvarlikka asoslangan ta’lim - ijtimoiy fanlar va yondosh fanlarning 
funkstiyalarini kengaytiradi, ta’lim jarayonini, mutaxassis shaxsi va uning dunyoharashi 
yaxlitligini ta’minlaydi. Ta’limni insonparvarlashtirishdan ko’z langan asosiy maqsad yoshlarga 
tegishli bilim, ko’nikma, malaka, malaka berish, ularning insoniy dunyoharashini 
shakllantirishdan iborat. U bo’lajak fuharolar tomonidan insonlar faoliyatining turli sohalarida 
insonparvarlik g’oyasi va qadriyatlarini amalga oshirishning asosi bo’lib xizmat qiladi. Ta’limda 
metodologik hayot tajribasiga ziddiyatli holatlarda ijtimoiy moslashuv modelini ishlab chiqishni 
taqozo etadi: 
-
ijtimoiy - shaxsiy hayot tajribasiga asoslangan muntazam davom etadigan jarayon 
hisoblanadi; 
-
real vaziyatdan kelib chiqib, ziddiyatli holatlarida ijtimoiy moslashuv modelini ishlab 
chiqishni taqozo etadi; 
-
mavjud amaldagi holatga doim moslashish jarayoni hisoblanadi; 
-
shaxslararo aloqalarni hamrab oladi; 
-
shaxsning shakllanish jarayonini yo’naltiradi. 

---

73 
Ijtimoiy talim. 
Ijtimoiy ta’lim (hamjamiyat orqali ta’lim berish) - tashabbuskor guruhlar, hamjamiyatlar, 
jamoalar, odamlarning o’z ini o’z i boshharadigan uyushmalari hayoti va ixtiyoriy faoliyatining 
bir kismi sifatida muntazam, uzluksiz ta’limni tashkil etish konsepsiyasi va amaliyoti. Ijtimoiy 
ta’lim konsepsiyasi quyidagi g’oyat muhim prinsplarini o’z ichiga oladi: 
•
u ayrim odamlarda ham, guruhda ham o’z kuchlariga ishonishni va ularga tayanishni 
rivojlantirishga haratilgan; 
•
u hamjamiyatda, hamjamiyat bilan birgalikda va hamjamiyat uchun ta’limning 
variantliligi prinsplari asosida (ya’ni uning obyektiv xilma - xilligini etirof etish va ushbu xilma - 
xillikni ta’lim amaliyotida ro’yobga chiharish asosida) amalga oshirilgan uzluksiz ta’limni 
qo’llab - quvvatlaydi; 
•
u hamjamiyatdagi odamlarning muammolari va ehtiyojlariga ta’lim jarayonining 
boshlang’ich nuqtasi deb munosabatda bo’ladi, shu sababli tug’ilayotgan ijtimoiy - iqtisodiy 
muammolarni mustaqil hal qilish maqsadida samarali o’qitish va konkret professional trening 
shakllarini ahamiyatli deb beriladi; 
•
u ochiqdir va mushkul axvolda tushib qolgan odamlar ehtiyojiga hamda bolalarning 
muammolariga ayniqsa hamdardlik bilan haraydi, ularni pedagogika va psixologiya nuqtai 
nazaridan qullab - quvvatlashga haratilgan muxsus maqsadlarni kuyadi; 
•
u mavjud maorif tizimining xilma - xil ta’lim xizmatlarini ta’minlash borasidagi 
ishini tuldiradi va har bir odamning aynan o’ziga kerakli va ta’lim standartlari hamda 
tasdiklangan o’quv rejalari bilan belgilab kuyilganiga karaganda ancha keng ma’lumot olishga 
imkon beradi. 
Ijtimoiy ta’lim, birinchidan, o’qish va o’z ini rivojlantirish turli shakllarda (fakat maktab 
yoki pro`lessional ta’lim shaklida emas) amalga oshirilishni va odamlar butun umr buyi mustaqil 
o’qishni davom ettirishlarini, ikkinchidan, ta’lim berish - davlatning mutlaq vazifasi emas, balki 
butun jamiyat bu haqda gamshurlik qilish va faoliyat ko’rsatishini tan olishga asoslangan. Shu 
sababli har qanday hamjamiyat o’z muammo hamda vazifalarini o’z ini o’z i tashkil etish va 
o’zini o’zi boshqarish asosida hal qilish uchun turli (muqobil va variantli) ta’lim tizimlarini 
tashkil etish mumkin.