Исследование в XXI веке декабрь, 2022 г 724 klassik iqtisodiy maktabning rivojlanishi

часть
1
 
«
Новости
образования
: 
исследование
в 
XXI 
веке
»
декабрь
, 2022 
г 
727 
Maltus ning bashoratlariga zid holda, texnika ravnaqi tufayli oʻsib, daromadlarning oʻsishi 
darajasiga qarab tugʻilish pasayib bormoqda. Maltus javob berishga harakat qilgan 
muammolar hozirgi zamonda ham past rivojlangan mamlakatlarda dolzarb hisoblanadi. Bu 
mamlakatlarda tugʻilish koeffitsiyenti yuqori boʻlgan sharoitda tibbiyotni "import qilish" 
bilan rivojlangan mamlakatlardagi kabi past oʻlim koeffitsiyenti taʼminlanmoqda va, ayni 
paytda, bu mamlakatlarda qashshoqlik muammosi mavjud. Shuningdek, ayrim ekologlar 
jahon miqyosida aholining va sanoat ishlab chiqarishining oʻsishi resurslar taqchilligiga olib 
keladi, deb qaraydi. 
Fransuz iqtisodchisi Jan Batist Sey (1767—1832) gʻoyalarida iqtisodiyotdagi toʻla 
erkinlik sharoitidagina ishlab chiqarish omillari (mehnat, kapital va yer)dan eng samarali 
foydalanish mumkinligi va sinflar oʻrtasidagi munosabatlar uygʻunlashuvi ilgari suriladi. 
Seyning eng muhim kashfiyotlaridan biri "Sey qonuni" — "bozor qonuni" yoki "sotish 
nazariyasi" hisoblanadi. 
Umuman olganda yuqorida aytib o’tilgan shaxslar klassik iqtisodiy maktabning 
rivojlanishi uchun boshqalarga nisbatan aniqroq va foydaliroq fikrlarni aytib o’tgan. Klassik 
iqtisodiy maktabning rivojlanishi esa 4 bosqichga bo’linadi.
Birinchi bosqich vakillari V.Petti va Buagilberdir. Bu davrda asosan merkantilizmning 
xatolari borasida so’z boradi va bu davr XVIII asrning ikkinchi yarmida fransiyalik F.Kene va 
A.Tyurgolar tomonidan ilgari surilgan fiziokratizm bilan yakunlanadi. 
Ikkinchi bosqichni esa A.Smit davom ettiradi. Asosiy rivojlanish belgilari va sezilarli 
o’zgarishlar aynan shu davrda paydo bo’la boshlaydi.
Uchinchi bosqichdagi iqtisodiy nazariyalar J.B.Sey, D.Rikardo, T.Maltus tomonidan 
fanga olib kiriladi va bu davr boshqa davrlardan rivojlanish tezligi va samarasi bilan farq 
qiladi. Chunki D.Rikardo A.Smitning xatolarini bartaraf etgan holda shaxsiy nazariyalarini 
taqdim etgan bo’lsa, Rikardoning ba’zi xatolari Maltus tomonidan tanqid qilinadi va bir 
vaqtda u ham o’zining fikrlarini bera boshlaydi. 
To’rtinchi bosqichni esa J.S.Mill qarashlari yakunlaydi.
19-asr oxirlarida klassik siyosiy iqtisod maktablariga muqobil iqtisodiy gʻoyalar paydo 
boʻla boshladi, klassik maktabning bir qancha qonunqoidalari yangi sharoitlarga 
moslashtirilgan holda neoklassik qarashlarda oʻz aksini topdi. 
 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
1. D.S.Jumanov , Z.G.Allaberganov ”Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” (o’quv qo’llanma) 
Toshkent ”Iqtisod-Moliya” 2017 
2.Sh.H.Tashmatov, X.S.Asatullayev, Z.G.Allaberganov ”Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” 
Toshkent ”Iqtisod-Moliya” 2019 
3.MALTUS (Maltus) Tomas Robert" OʻzME. M-harfi Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil 
4.Razzoqov A. va boshqa, Iqtisodiy taʼlimotlartarixi, T., 1997 
5.Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) 
6. History of economic thought. Harry Landreth, David C. Colander lvii.