1 A. X. O‘roqov

Nazorat savollari 
1.Qishda yo‘llarni saqlashning o‘ziga xos xususiyatlari va qor-muz konlarini 
shakllantirish manbalari qanday? 
2.Qishda yo‘llarning holatiga asosiy talablar qanday? 
3. YO‘lning qor ko‘chishi va qor yog’ishi nima va ular qanday aniqlanadi? 
4. Siz qanday doimiy qorlarni himoya qilishni bilasiz? 
5. Qanday vaqtinchalik qor saqlash inshootlari ishlatiladi va 
ularning qorni ushlab turish qobiliyati nima? 
6. Qordan yo‘llarni qanday va qanday tozalash kerak? 
7. Qor ko‘chkisi nima va ulardan qanday himoya qilish kerak? 
8. YO‘llarda qishki silliqlik nima va qanday usullar va Mate- 
rialalar unga qarshi kurashish uchun foydalanadimi? 
9. Muz nima va ular bilan qanday kurashish kerak? 

---

131 
V-BOB. AVTOMOBIL YO‘LLARINI KO‘KALAMZORLAShTIRISh 
TEXNOLOGIYALARI 
5.1. Avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirish turlari tasnifi
Muhandislik inshootlari (yo‘l, ko‘prik va boshqalar) tarkibiga kiradigan 
yo‘l daraxtlari ob’ektning o‘ziga xosligini ta’kidlab, uni transport haydovchisi, 
piyodalar va yo‘lovchilar tomonidan qabul qilinishini oshirishi kerak. Yo‘l 
o‘simliklari quyidagi vazifalarni bajarishi kerak: 
a) yo‘lning ko‘rinishini idroq qilish; 
b) insonlar va transport harakati xafsizligini yaxshiroq ta’minlash uchun 
sharoit yaratish; 
v) yo‘lni atrof landshaftiga moslashtirish, tabiat go‘zalligini bor bo‘yicha 
ko‘rsatish va shuningdek, landshaftni boyitish; 
g) mikroiqlimni yaxshilash; 
d) inshootlarning uzoq muddat ishlashini ta’minlash. 
Yo‘l o‘simliklari tabiatning boyliklarini ko‘rinishini buzmasdan, ayrim 
ko‘rimsiz ob’ektlarni (bino, ochiq kon v.b) ko‘rinishini berkitishga xizmat 
qiladi. Yo‘l o‘simliklari odamlar to‘planadigan joylarda (avtobus bekatlari, dam 
olish maydonchalari) atrof muhitga qaraganda yaxshilangan mikroiqlim 
sharoitini yaratishi kerak. Ular yuqori didli ko‘rinishda bo‘lib, odamlar 
to‘planadigan joyni shamoldan to‘sish, quyosh, chang va shovqindan saqlashga 
xizmat qiladi. Yo‘l o‘simliklari muhandislik inshootlari (ajratuvchi tasma, yon 
bag’r qiyaligi, suv qochirish ariqchalari v.b.) saqlanganligini ta’minlashga 
yordam beradi. Ko‘kalamzorlashtirish faqat manzara vazifasini emas, balki yo‘lning 
transport-ekspluatastion ko‘rsatgichlariga, ba’zi bir hollarda yo‘l harakati xavfsizligi 
va qulayligiga ham sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi.
Yo‘l bo‘yi o‘simliklarining himoya funkstiyalari yo‘llarni qor va qum 
bosishidan va chang-to‘zondan asrashda, daraxtlar ochiq joylarda transport vositasini 
boshqarishni qiyinlashtiradigan yon tomondan esadigan kuchli shamolni to‘sishda, 
butalar o‘yma, ko‘tarma yon bag’rlarini va jarliklarni suv va shamoldan emirilishidan 
himoyalashda, o‘simliklar yo‘l poyini namgarchilik va suvli joylarda quritishga 

---

132 
yordam beradi. Yo‘l bo‘yi o‘simliklari yo‘l harakatini tashkil etishning kompleks 
tadbirlarida, tuman va qor bosib qolish davrlarida, sutkani qorong’i vaqtida yo‘lni 
idrok etishni ta’minlash, hamda yo‘lning to‘g’ri va egri bo‘laklarida haydovchilarni 
yo‘nalishni aniqlashini yaxshilash, yo‘lning ayrim elementlarini, chorrahalar, xizmat 
ko‘rsatish inshootlarini aniq ko‘rsatib harakat xavfsizligini oshirishga yordam beradi. 
Ajratuvchi tasmali bo‘lgan ko‘p tasmali yo‘llarda haydovchilarni qarshi tomondan 
kelayotgan avtomobillar farasi yorug’ligidan ko‘z qamashishini oldini oladi. 
Mamlakatga mehmon bo‘lgan yo‘lovchilarni zavqlantiruvchi manzaralar bilan o‘ziga 
jalb qiladi.
Avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirish asosiy ikki turga bo‘linadi: himoya 
va manzarali ko‘kalamzorlashtirish. 
a) Himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirishga quyidagilar kiradi: 
- nurashga qarshi himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish; 
- qordan himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish; 
- qumdan himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish; 
- shovqin-gaz-changdan himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish. 
b) Manzarali ko‘kalamzorlashtirish - turizm sohasi bo‘yicha mamlakat 
mehmonlarini jalb etuvchi omil bo‘lib, avtomobil yo‘lini arxitektura-tasviriy 
ko‘kalamzorlashtirish uchun qo‘llaniladi.