Buxoro davlat universiteti qodirova saodat abduraximovna

Оg
ʻ
zаki vа yozmа inshоlаr

---

107 
Mаktаbdа yozmа vа оgʻzаki inshоlаr oʻtkаzib bоrish orqali 
oʻquvchilаrning nutq mаlаkаlаri oʻstirilаdi, ulаrni oʻtkаzish jаrаyonidа 
oʻquvchilаrgа inshо аsоslаri - inshо mаvzusi vа uni yoritish yoʻllаri, 
inshо rеjаsi vа uni tuzish yoʻllаri, rеjаning mаvzugа vа mаzmungа mоs 
boʻlishi tushuntirb bоrilаdi. 
Umumаn, mаktаbdа оgʻzаki vа yozmа inshоlаr bir-birigа bоgʻliq 
hоldа оlib bоrilаdi vа shu yoʻl bilаn oʻquvchilаrdа nutq mаlаkаsi 
oʻstirilаdi. Nutq mаlаkаsini egаllаsh esа har bir mаdаniyatli kishi, 
jumlаdаn, oʻquvchilаr uchun hаyotiy zаruriyat boʻlib, umumiy oʻrtа 
mаktаb tа’limidа аlоhidа аhаmiyatgа egа. 
Insho ijodiy ishning yuqori shakli. U ogʻzaki va yozma shaklda 
oʻtkaziladi. Ogʻzaki shakli savod oʻrgatish jarayoniga toʻgʻri keladi, 
ona tili va oʻqish savodxonligi darslarida ham davom etadi. Umuman, 
ogʻzaki insho - oʻquvchining oʻqituvchi bergan biror savoliga javob 
berishi, biror voqea haqida axboroti, rasm mazmunini hikoyalab 
berishi. Bu insho shakli erkin. Demak, turli mazmundagi mashqlar 
inshoga boʻysunadi. Yozma insho 1-sinfning 2-yarmidan boshlanib, 
darslikda rasm yuzasidan berilgan savolga javob yozish shaklida 
amalga oshiriladi. Lekin bu paytda insho atamasi ishlatilmaydi. Ogʻzaki 
insho koʻp oʻtkaziladi.
Insho oʻquvchini aqliy mustahkamlikka, fikrlashga, koʻrgan, 
eshitgan, kuzatganlarni baholashga, kuzatuvchanlikka, voqealarni 
qiyoslashga, xulosa chiqarishga, munosabat bildirishga oʻrgatadi, fikrni 
tartibli ifodalash orqali oʻz kuchiga ishonch uygʻotadi. Matn ustida 
ishlash jarayonida voqealarning sabab natija bogʻlanishini belgilaydi, 
reja haqida oʻylaydi, soʻz tanlaydi, birikma va gap tuzadi, imlosini 
oʻylaydi - bu aqliy faoliyatni talab etadi. 
Ogʻzaki va yozma inshoga oʻrgatish jarayonida oʻquvchilarda 
mavzuni tushunish va yoritish, oʻz inshosini aniq fikrga boʻysundirish, 
material toʻplash, uni tartibga solish va joylashtirish, reja tuzish va reja 
asosida yozish, mazmunga va nutq vaziyatiga mos ravishda til 
vositalaridan 
foydalanish, 
yozgan 
inshosini 
takomillashtirish 
koʻnikmalari hosil qilinadi. Bulardan tashqari, “texnik” vazifalar ham 
amalga oshiriladi, ya’ni matnni yozishda imlo qoidalari va husnixatga 
e’tibor berish, matnni xatboshidan yozish, hoshiyaga rioya qilish kabi 
talablarga ham amal qilinadi. 
Ogʻzaki va yozma insho material manbaiga, mustaqillik darajasiga, 
tayyorlash usuli, janri va til xususiyatiga qarab tasnif qilinadi. 

---