Mavzu: Ona tili darslarida matn ustida ishlash Mundarija: Kirish I bob. Ona tili darslarida matn va uni o‘rganish usullari

Mavzu: Ona tili darslarida matn ustida ishlash


Mundarija:


Kirish ………………………………………………………………….2
I bob. Ona tili darslarida matn va uni o‘rganish usullari ..…….…6
1.1 Matn yaratish ko‘nikmalarini shakllantirish orqali o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatish ………………………………………….6
1.2 Matn yaratish va matn ustida ishlashning didaktik prinsiplari ...…12
II bob. Ona tili darslarida matn bilan ishlash usullarining amaliy sohada qo’llanilishi …………………………………………………19
2.1 Ona tili ta’limining yangilangan mazmuni va unda matn yaratish muammosi talqini ……………………………………………………19

2.2 Matn ustida ishlash orqali o‘quvchilarning ijodiy tafakkurini o‘stirish ................................................................................................24

Xulosa ..................................................................................................33

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ..................................................36

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Respublikamizda amalga oshirilayotgan ulkan bunyodkorlik ishlari, islohotlar, mamlakatimiz iqtisodiy qudrati oshib borish natijasida jamiyat ijtimoiy sohasining markaziy bo`g`ini hisoblangan xalq ta’limida ham tub islohotlar ro`y bermoqda. U yangilanmoqda, yoshlar ta’lim-tarbiyasini takomillashtirish, ularning mazmunini, uzluksizligini ta’minlab beradigan yangi hujjatlar, pedagogik texnologiyalar, amaliyot uslublari bilan boyib bermoqda.
Zero, yurtboshimiz ta’kidlaganidek, “...Xalq ta’limini tubdan isloh qilish, mazkur dasturni amalga oshirish bizdan nihoyatda katta kuch, mablag` va imkoniyat talab qilmoqda. Lekin, istiqbolimiz, istiqlolimiz ko`zi bilan qaraganda, ham iqtisod, ham siyosat, ham ma’naviyat nuqtai nazaridan bu sarf-xarajatlarga nazar tashlasak, undan keladigan manfaat har qanday xarajatlarni qoplashi va oqlashi muqarrar”.¹
Birinchi Prezidentimiz I.Karimov ta’lim-tarbiya sohasida olib boriladigan ishlarning dasturilamali bo‘lgan “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” mohiyati haqida shunday degan edi: “Demokratik jamiyatda bolalar, umuman har bir inson erkin fikrlaydi. Agar bola erkin, mustaqil fikrlashni o‘rganmasa, unga berilgan ta’lim samarasi past bo‘lishi muqarrar. Albatta bilim kerak, ammo bilim o‘z yo‘liga, mustaqil fikrlash ham katta boylikdir”.²
“Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunning 12-moddasida ham umumiy o‘rta ta’limning asosiy maqsadlaridan biri-mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish ekanligi alohida ta’kidlab o‘tilgan.
Tafakkur va til hodisalarining bir – birini taqozo etishi, biri – birisiz yashay olmasligini nazarda tutsak, ijodiy tafakkur sohibi tarbiyasida ona tilining o‘ta muhim va betakror vosita ekanligini ta’kidlab o‘tirishning hojati yo‘q. Zero, intellektual bilim, kasbiy mahorat, eng nodir kashfiyotlar ham birinchi galda ona tili yordamida dunyoga keladi, ona tilida zohir etiladi, ona tilida himoya qilinadi.
O’quvchi o’qilgan asar mazmunini o’qituvchi savoli yordamida aytib berishida faqat analizdan emas, sintezdan ham foydalanadi: ayrim faktlarni o’zaro bog’laydi (sintezlaydi), bir-biriga taqqoslaydi, ular yuzasidan muhokama yuritadi va xulosa chiqaradi. Ko’pincha boshang’ich sinf o’quvchilari qatnashuvchi
shaxslar xatti-harakatini yaxshi tushunmasliklari, ba’zan noto’g’ri yoki yuzasi tushunishlari natijasida asar mazmunini anglab etmaydilar. SHuning uchun ham o’qituvchi savolni juda o’ylab tuzishi, u bolani fikrlashga, o’ylashga majbur etadigan, qatnashuvchi shaxslarning xatti-harakati, voqealarning bog’lanishi yuzasidan muhokama yuritadigan, ularni o’zaro qiyoslashga, ijobiy va salbiy tomonlarini aniqlashga yordam beradigan bo’lishi lozim. O’quvchi asarda qatnashuvchilarning xatti-harakatini qanchalik aniq ko’z oldigan keltira olsa, u hikoyaning asosiy mazmunini shunchalik chuqur tushunadi, shunchalik mustaqil qayta hikoya qilib beradi.
Mustaqil respublikamizda boshqa umumiy o‘rta ta’lim fanlari qatori ona tili ta’limi sohasida ham ulkan o‘zgarishlar, yangilanishlar voqye bo‘ldi: “Davlat tili haqida”gi Qonun, “Ona tili ta’limi Konsepsiyasi”ning qabul qilinishi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”⁴ ga asoslanib yaratilgan umumiy o‘rta ta’lim maktablarining davlat ta’lim standartlari (UO‘T DTS)ning ishlab chiqilishi va amaliyotga tatbiq qilinishi shular jumlasidandir. Respublikamizda barkamol avlod tarbiyasiga, ijodkor, iste’dodli yoshlarni tanlash va ularga maxsus, chuqurlashtirilgan bilim berishga alohida e’tibor qaratildi.
Mazkur kurs ishi shu kunning eng dolzarb vazifalaridan biri – umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida ona tili ta’limining yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilishini ta’minlash, o‘quvchida mavjud bo‘lgan lug‘at zaxirasi, nutqiy – intellektual qobiliyatni aniqlash, ijodiy tafakkur faoliyatini jadallashtirish, o‘quvchida ravon nutq, mantiqiy fikrlash, fikr mahsulini yozma ravishda to‘g‘ri, izchil o‘rinda ifodalash, egallangan bilimlarni mustahkamlashga xizmat qiladigan mustaqil matn yaratishning universal texnologiyasi modulini ishlab chiqish, shu tizim asosida o‘quvchining matn yaratish ko‘nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish masalalariga bag‘ishlangan.
Davlat ta’lim standartlari talabalari asosida ona tili o‘qitishning bosh maqsadi o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, ijodiy fikr mahsulini yozma, og‘zaki shakllarda to‘g‘ri, ravon ifodalash ko‘nikmalarini shakllantirish ekan, demak, til o‘qitish metodikasi fani oldida o‘z yechimini kutib turgan navbatdagi dolzarb vazifa – o‘quvchilarda mustaqil matn yaratish ko‘nikmalarini shakllantirish muammosining ijobiy yechimini topishdan iborat. Biz tanlagan ilmiy-tadqiqot mavzusi ana shu muammoning ilmiy – amaliy yechimini topish maqsadida amalga oshirildi kurs ishi mavzusining dolzarbligi ham ana shu ilmiy-metodik zaruriyat bilan belgilanadi.