№1 Mavzu: Pedagogika fanlarini o’qitish metodikasining predmeti

Mavzuni takrorlash va mustahkamlash uchun savollar 
hamda topshiriqlar: 
 
1.
 
Bilim, ko‘nikma va malaka tushunchalarini ta’riflang.
2.
 
Ta’lim olganlikni tashxis etishning mohiyati nimadan iborat?
3.
 
Ta’lim jarayonida nazorat va hisobga olish, ularning vazifalarini 
belgilang. 
4.
 
Ta’lim olganlikni nazorat qilish va tashxislash tamoyillarini 
ayting. 
5.
 
Qaysi nazorat turlari mavjud? 
6.
 
Baho funksiyalarini izohlang. 
7.
 
 Baholash mezonlarini tushuniring. 
8.
 
Nazorat qilish metodlarini tasniflang. 
 
 

---

173 
10-MAVZU. PSIXOLOGIYA FANLARINI O‘QITISH 
METODIKASINING PREDMETI 
 
 
Tayanch so‘zlar:
psixologiya, psixologiya fanlari, 
o‘qitish metodikasi, qonuniyatlar, tamoyillar, oliy 
maktab.
 
10.1.Psixologiya fanlarini o‘qitish metodikasining predmeti,
maqsad va vazifalari 
Psixologiya fanlarini o'qitish muammosi psixologiyani o'qitish 
nazariyasi va metodikasida eng muhim masalalardan biri hisoblanadi, 
chunki o'qitishning mazmuni, shakli va usullari ularga mos ravishda 
belgilanadi. 
Psixologik-pedagogik 
adabiyotlarni 
tahlil 
qilish 
asosida 
psixologiyani o'rgatish ulkan tarixiy tajribaga ega ekanligi aniqlandi. 
Psixologiya fanlarini o‘qitishning tarixiy ildizlari psixologiya fanlari 
doktori V.N.Karandashevning darsligida etarli darajada ochib berilgan
1
. Olim turli xil tarixiy davrlarda psixologiyani o'qitishning o'ziga xos 
xususiyatlarini o'rganib chiqib, 18- 20-asrlarda psixologiyani o'qitish 
barqaror bo'lmaganligini ta'kidlaydi va ushbu hodisani tasdiqlovchi 
faktlarni 
keltiradi. 
V.N.Karandashev 
tomonidan 
o‘rganilgan 
psixologiyani o'qitishning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olib, har 
bir tarixiy davrda psixologiyani o'qitishning maqsadlari jamiyat 
taraqqiyotining ijtimoiy-iqtisodiy holati, ehtiyojlari, ta'lim sifatiga 
qo'yiladigan talablar va fanning rivojlanish darajasi bilan belgilab 
qo'yilganligini ta'kidlashimiz mumkin. 
Psixologiya fanlarini o'qitish metodikasi bo'yicha adabiyotlarning 
tahlili psixologiyani o'qitish maqsadlari o'zgaruvchanligi va bu sohada 
olimlarning turli xil yondashuvlari mavjudligini ko‘rsatdi.
18-20 asrlarda psixologiya falsafa kursi doirasida o'qitilib, axborot 
vazifasini bajardi. M.V. Popovning fikricha, bu davrda talabalarga 
psixologiyani o'qitishning maqsadi faqat ba'zi psixologik tushunchalar 
va toifalarni o'rganish edi. 
Hozirgi vaqtda oliy o'quv yurtlarida psixologiyani o'qitishning 
maqsadi psixologiya o'qituvchilarining tayyorgarlik darajasi bilan 
belgilandi. 
1
Карандашев B.H. Методика преподавания психологии - М. Спб 2007 

---

174 
V.N. 
Karandashevning 
ta’kidlanishicha 
"..universitetlarda 
psixologiyani o'qitish dasturlarini tuzishda aniq talablar yo'q edi, 
shuning uchun har bir o'qituvchi o'z qiziqishi va tayyorgarligi 
darajasiga qarab zarur deb hisoblagan ta’lim mazmunini belgiladi”. 
Shuning 
uchun 
psixologiyani 
o'qitishning 
maqsadi 
asosan 
mutaxassislarni nazariy jihatdan tayyorlash va eksperimental 
tadqiqotlar va empirik ish usullarini mukammal o'zlashtirishni 
ta'minlash edi. 
Hozirgi vaqtda psixologiyani o'qitishning maqsadlari uning 
gumanitar fan sifatida mazmunining xususiyatlari bilan belgilanadi. 
Shu munosabat bilan, psixologiya fanlari doktori V.Ya.Lyudis 
ta'kidlaganidek, “psixologiyani o'qitishning maqsadi nazariy va amaliy 
bilimlarni hamda hayotning turli sharoitlarida odamlar bilan muloqot 
va o'zaro munosabatlarni o'rnatish usullarini egallashdir”. 
Shunga asoslanib, psixologiyani o'qitish, idrok, xotirani o'rganish, 
taqqoslash, tasniflash va umumlashtirishni o'rganish uchun oddiy 
muammolarni echish bilan cheklanib qolmasligi kerak. Bu odamlarning 
harakatlarini anglash usullarini qo'llash, o'z hayot sharoitlarini 
o'zgartirish, intellektual faoliyatning psixologik jihatdan ancha 
murakkab turlarini o'zlashtirish ko'nikmalarini rivojlantirishga 
qaratilgan bo'lishi kerak. V.N.Karandashev ham xuddi shu 
yondashuvga amal qiladi. Uning fikriga ko'ra, talabalarning psixologiya 
kursiga bo'lgan qiziqishi ularning psixologiya haqidagi gumanitar fan 
sifatida g'oyalari bilan bog'liq bo'lib, u o'quv maqsadlarini belgilashda 
va psixologiya bo'yicha o'quv kurslarining mazmunini tanlashda hal 
qiluvchi ahamiyatga ega. Shuning uchun psixologiyani o'qitishning 
maqsadi talabalarning psixologik ta'lim olishga yoki psixolog kasbini 
egallashga yo'naltirilganligi sifatida belgilanadi. 
Yuqoridagi yondashuv bilan bir qatorda V.N.Karandashev yana bir 
yondashuvni qayd etadi, unga ko'ra psixologiyani o'qitishning 
maqsadlari ma'lum yo'nalishdagi ta'lim dasturlari doirasida o'rganilgan 
psixologiyaning turli sohalari xususiyatlarini hisobga olgan holda 
belgilanadi. 
Psixologiya fanlari doktori B.T.Badmaev ham xuddi shu 
yondashuvga e'tibor qaratmoqda. U psixologiyani o'qitishda 
fundamental va amaliy psixologiya tarmoqlari tarkibining o'ziga xos 
xususiyatlarini hisobga olish zarurligini ta'kidlaydi. 

---

175 
Shu nuqtai nazardan psixologiya fanini o‘qitishning maqsadi 
fundamental va amaliy psixologik bilimlarni o‘zlashtirishga, bu 
bilimlarni 
amaliy 
muammolarni 
hal 
qilish 
uchun 
qo‘llash 
ko‘nikmalarini shakllantirishga va tadqiqotchilik ko‘nikmalarini 
rivojlantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. 
Fundamental psixologiya odamlarga xos bo'lgan aqliy hodisalarni, 
aqliy hayotning barcha sohalarida sodir bo'ladigan umumiy psixologik 
qonuniyatlarni o'rganishni o'z ichiga oladi. 
Fundamental psixologiyaning tarmoqlariga umumiy psixologiya, 
shaxs psixologiyasi, differentsial psixologiya, psixofiziologiya, 
neyropsixologiya, ijtimoiy psixologiya, rivojlanish psixologiyasi, 
g'ayritabiiy rivojlanish psixologiyasi (yoki maxsus psixologiya), 
qiyosiy psixologiya va zoopsixologiya va boshqalar kiradi. 
Amaliy psixologiya odamlar hayoti yoki kasbiy faoliyatining ayrim 
sohalariga xos bo'lgan psixologik muammolarni o'rganishni o'z ichiga 
oladi. Amaliy psixologiyaning tarmoqlariga ta'lim psixologiyasi, 
huquqiy psixologiya, iqtisodiy psixologiya, mehnat psixologiyasi, 
tibbiy psixologiya, badiiy psixologiya, din psixologiyasi, oilaviy 
psixologiya va boshqalar kiradi. 
Rivojlanish psixologiyasini o'qitishning maqsadi - ontogenezda 
shaxsning aqliy rivojlanishini anglash va turli xil psixik jarayonlarning 
rivojlanishining 
umumiy 
qonuniyatlarini 
o'rganish 
bo'yicha 
talabalarning malakasini shakllantirish. 
Psixologiya tarixini o'qitish psixologiya rivojlanishidagi tarixiy 
bosqichlarni, turli tarixiy davrlardagi ilmiy kashfiyotlar bilan bog'liq 
voqealarni ochib berishga, psixologiya fanining hozirgi rivojlanish 
holatini tahlil qilishga qaratilgan. 
Umumiy psixologiyani o'qitishning maqsadi psixologik fanlar 
tizimi mazmuni bilan tanishish uchun zarur bo'lgan psixika 
faoliyatining umumiy qonuniyatlarini o'zlashtirishdir. 
Ijtimoiy psixologiyani o'qitishning maqsadi – odamlarning 
jamiyatda hamkorlikdagi ish faoliyatlari jarayoni davomida ularda hosil 
bo‘ladigan tasavvurlar, fikrlar, e’tiqodlar, g‘oyalar, his-tuyg‘ular, 
kechinmalar, turli xulq-atvor shakllarini o‘rganishdir.
Pedagogik psixologiyani o‘qitishdan maqsad – talabalarda kishiga 
ta’lim va tarbiya berishining psixologik qonuniyatlarini o‘rgatadi. 

---

176 
Yosh davr psixologiyasi – turli yoshdagi odamlarning tug‘ilgandan 
to umrining oxirigacha psixik rivojlanish jarayonini, shaxsning 
shakllanishi va o‘zaro munosabatlari qonuniyatlarini, individning 
yoshiga mos tarzda o‘zgarishi tamoyillarini o‘rganadi 
Mehnat psixologiyasi – kishi iehgat faoliyatining psixologik 
xususiyatlarini, mehnatni ilmiy asosda tashkil etishning psixologik 
jixatlarini, qonuniyatlarini o‘rganadi 
Muhandislik psixologiyasi – avtomatlashtirilgan boshqaruv 
tizimlari operatorining faoliyatini, odam – texnika o‘rtasida 
funksiyalarni taqsimlash va muvofiqlashtirishning xususiyatlarini 
o‘rganadi. 
Yuridik psixologiya – huquq tizimining amal qilishi bilan bog‘liq 
masalalarning psixologik asoslarini o‘rganadi 
Harbiy psixologiya – kishining harbiy harakatlar sharoitida 
namoyon bo‘ladigan xulq – atvorini, zobitlar bilan oddiy askarlar 
o‘rtasidagi munosabatlarning psixologik jixatlarini o‘rganadi 
Tibbiyot psixologiyasi – shifokor faoliyati psixologiyasini, bemor 
xulq – atvorining psixologik jixatlarini o‘rganadi.
Psixologiya fanlarini o'qitish metodikasining maqsadi ta'lim 
muassasalarida psixologik fanlarni o'qitishning maqsadi va mazmuni, 
shakllari va usullari to'g'risida bilimlar tizimini shakllantirishdir.