Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda XX əsrdə naxçivanda əDƏBİ TƏNQİDİN İNKİŞaf yolu

yaradıcılığında elə uğurlu və nöqsanlı cəhətlər var ki, bu nöqsanlar mərkəzdə 
yaşayan şairlərin yaradıcılığı üçün də xarakterikdir”
[193, s.62]. 
Naxçıvanda fəaliyyət göstərən ədəbiyyatşünas, tənqidçi və şairlərdən Yavuz 
Axundov, Müzəffər Nəsirli, Hüseyn Razi də səyyar plenumda çıxış edərək muxtar 
respublikada gedən ədəbi proses, qazanılmış uğurlar, yol verilmiş nöqsanlar barədə 
əhatəli elmi təhlillər aparmışlar. Bu çıxışlar Naxçıvanda ədəbi tənqidin yetkin, 
professional səviyyəsini nümayiş etdirirdi. 1977-ci ildə keçirilmiş plenum da muxtar 
respublikada ədəbi fikirin inkişafı baxımından əhəmiyyətli idi. Bütün bunlar ədəbi 
tənqidin də püxtələşməsini şərtləndirmişdir. 
1977-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Naxçivan Şöbəsi nəzdində 
ictimai əsaslarla nəsr, poeziya və dramaturgiya bölmələri yaradılmışdır ki, bunlara 
müvafiq surətdə Həsən Fətullayev, Hüseyn Razi və Kəmalə Ağayeva rəhbərlik edirdi. 
Bir müddət sonra şöbə nəzdində ədəbi tənqid bölməsi də fəaliyyətə başlamışdı ki, 
onun rəhbəri tanınmış ədəbiyyatşünas və tənqidçi İsa Həbibbəyli idi. Tanınmış 
ədəbiyyatşünas Yaşar Qarayev 1982-ci ildə qələmə aldığı “Tənqidin gəncliyi” 
məqaləsində yazırdı: 
“Fərəhli haldır ki, lap bu günlərdə Yazıçılar İttifaqının 

---

69 
Naxçıvan şöbəsində müstəqil tənqid bölməsi fəaliyyətə başlamışdır. Bölmənin 
üzvlərindən İsa Həbibovun romantik şeir irsimizə və müasir ədəbi prosesə, Fərman 
Xəlilovun klassik və bugünkü satira problemlərinə, Əsgər Qədimovun milli-
beynəlmiləl əlaqələrə, Məhərrəm Cəfərovun poeziya-folklor münasibətlərinə həsr 
etdiyi son yazılar buradakı ciddi yaradıcılıq ab-havasından və ədəbi axtarışlardan 
xəbər verir. İsa Həbibovun Naxçıvanda yaşayıb-yaradan yazıçıların yaradıcılığı 
barədə yazıları xüsusi maraq doğurur”
[147, s.418-419].
 
Tanınmış alim İsa Həbibov 
(Həbibbəyli) da Yazıçılar İttifaqının Naxçıvan təşkilatında ədəbi tənqid bölməsinin 
fəaliyyətinə yüksək qiymət verərək hələ 1985-ci ildə yazırdı:“
Bu bölmənin fəaliyyəti 
muxtar respublikada bədii prosesin özünəməxsus meyl və qanunauyğunluqlarının 
üzə çıxarılmasına, yeni ədəbi yüksəlişin təmin olunmasına yaxından kömək edir”
[108, s.63]. 
1970-1980-ci illərdə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Naxçıvan Şöbəsi xətti ilə 
keçirilən bir sıra ədəbi müzakirələr, kitab təqdimatları da tənqidi fikirin inkişafına 
rəvac vermişdir. Çoxsaylı faktlardan birini xatırladırıq.11 iyul 1987-ci il tarixdə yeni 
çapdan çıxmış üç kitabın şöbədə müzakirəsi keçirilmiş, müvafiq məruzələr 
dinlənilmişdir: Elman Həbib “Yoluma çıx”, Rafiq Babayev “Axırıncı axşam” və 
“Araz-3” almanaxı. İlk kitab barədə şair Hüseyn Razi, ikinci haqqında şair Əliyar 
Yusifli, almanax barədə isə yazıçı Möhsün Möhsünov məruzələr etmiş, nəşrlərdəki 
bədii nümunələrin əsas məziyyətləri, uğur və qüsurları diqqətə çatdırılmış, geniş 
ədəbi fikir mübadiləsi aparılmışdır. Onu da deyək ki, müzakirənin keçirilməsi barədə 
“Sovet Naxçıvanı” qəzetinin 3 iyul 1987-ci il tarixli sayında əvvəlcədən elan da 
verilmişdi. O illərdə belə müzakirələrin təşkilinə diqqət artmışdı.
1980-ci illərdə “Şərq qapısı” qəzeti redaksiyası müxtəlif yaradıcılıq 
problemlərinə dair “dəyirmi masa”lar da keçirmiş, materiallar qəzetdə dərc 
olunmuşdu. Məsələn, 1988-ci ildə gənc şair və yazıçıların yaradıcılıq axtarışlarına 
həsr edilmiş “dəyirmi masa”dakı müzakirələr maraqla qarşılanmışdı. O zamankı 
ictimai-siyasi və ədəbi reallıqlar kontekstində müşahidə olunan enişli-yoxuşlu inkişaf
xüsusiyyətləri Naxçıvan ədəbi mühitində də özünü göstərmişdir. Bütövlükdə isə 

---

70 
1950-1980-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında ədəbi tənqid özünəməxsus 
inkişaf yolu keçmiş, müasir ədəbi prosesin öyrənilməsinə diqqət xeyli artmışdır.
1991-ci ildə Azərbaycan müstəqilliyə qovuşduqdan sonra yaradıcılıq 
sahələrində, o cümlədən ədəbi tənqidin inkişafında da milli düşüncənin ön plana 
keçməsi ədəbi prosesin təhlil olunub dəyərləndirilməsi istiqamətində də yeni üfüqlər 
açdı. 1991-1993-cü illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri 
vəzifəsində işləyən ümummilli liderimiz Heydər Əliyev bütün digər sahələrlə yanaşı, 
ədəbi-mədəni mühitin dirçəlişinə də böyük qayğı göstərmişdir. Təkcə bir faktı 
xatırladaq ki, 1992-ci ilin soyuq oktyabr günlərində blokada şəraitində yaşayan 
Naxçıvanda Hüseyn Cavidin 110 illik yubileyi qeyd olunmuş, ulu öndər çıxış edib 
mütəfəkkir ədibin sənətinə yüksək qiymət vermişdir. Bu, ədəbiyyata, sənətə böyük 
ehtiramın ifadəsi idi. 
1995-ci ildən Naxçıvan Muxtar Respublikasına rəhbərlik edən Ali Məclisin 
Sədri cənab Vasif Talıbov ədəbi mühitə də böyük qayğı göstərir. Muxtar 
respublikada ədəbiyyatın müxtəlif problemlərinə və görkəmli ədəbi simaların 
yaradıcılığına həsr olunmuş möhtəşəm elmi tədbirlərin keçirilməsi, elmi jurnalların 
nəşri, ziyalılar üçün hər cür şəraitin yaradılması və s. bu baxımdan ayrıca qeyd 
olunmalıdır. Akademik İsa Həbibbəylinin sözləri ilə desək, bu