Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda XX əsrdə naxçivanda əDƏBİ TƏNQİDİN İNKİŞaf yolu
2.2.XX əsrin ikinci yarısında Naxçıvanda ədəbi tənqidin nümayəndələri
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
80 2.2.XX əsrin ikinci yarısında Naxçıvanda ədəbi tənqidin nümayəndələri İyirminci əsrin ikinci yarısında Naxçıvanda enişli-yoxuşlu, amma zəngin və çoxşaxəli yol keçən ədəbi tənqidin inkişafında xidmətləri olan əsas müəlliflərin fəaliyyətinə, səciyyəvi əsərlərinə müfəssəl nəzər salaq. İyirminci yüzilliyin ikinci yarısında Naxçıvan elmi-ədəbi mühitində Lətif Hüseynzadənin özünəməsus xidmətləri vardır. Akademik İsa Həbibbəylinin yazdığı kimi : ”Tanınmış tədqiqatçı Lətif Hüseynzadə Naxçıvanda 30-50-ci illərin ədəbiyyatşünaslığını layiqli şəkildə təmsil etmişdir. O, sonralar daha yarım əsr də yaşayıb-yaatdı və elmimizin, maarifçilik işinin inkişafına sanballı töhfələr də verə bildi” [94,s.523]. L.Hüseynzadə 1950-ci ildə satirik şair Əliqulu Qəmküsar haqqında namizədlik dissertasiyası müdafiə etmiş, 1959-cu ildə Ə.Qəmküsarın, 1966-cı ildə Cahanşah Həqiqinin əsərlərini kitab halında oxuculara çatdırmışdır. Həmin dövrdə Lətif Hüseynzadə İ,Nəsimi, M.C.Həqiqi, M.Füzuli, Ə.Nəzmi, C.Məmmədquluzadə, Heyran xanım, H.Cavid və digər ədiblər barədə mətbuatda məqalələr dərc etdirmişdir. Bunlarla yanaşı, o, müasir ədəbi mühitə də müəyyən diqqət yetirmiş, bəzi ədəbi-tənqidi məqalələr də qələmə almışdır. Məsələn, Lətif Hüseynzadənin 1950-ci ildə “Ədəbiyyat qəzeti”ndə dərc olunmuş “Bakının işıqları” məqaləsi maraqlı ədəbi tənqid faktı olmaqla şair Əli Tudənin həmin adla çapdan çıxmış kitabındakı əsərlərin ideya-bədii məziyyətlərini yığcam şəkildə əks etdirir [124]. 1950-60-cı illərdə Naxçıvanda ədəbi tənqid sahəsində mərhum ədəbiyyatşünas İzzət Maqsudovun da müəyyən xidmətləri olmuşdur. O, daha çox ədəbiyyat tarixçisi kimi fəaliyyət göstərmiş, Eynəli bəy Sultanovun yaradıcılığı haqqında namizədlik dissertasiyası müdafiə etmiş, ədibin əsərlərini toplayıb 1966-cı ildə kitab şəklində oxuculara çatdırmışdır. Akademik İsa Həbibbəylinin haqlı qənaətinə görə, “Əslində İzzət Maqsudovun tədqiqatından sonra bir yazıçı və publisist kimi Eynəli bəy Sultanovun varlığı geniş ictimaiyyətə bəlli olmuşdur” [92, s.175]. İ.Maqsudov müasir ədəbi prosesin nailiyyətlərini də izləmiş, bu yöndə bəzi məqalələr və resenziyalar yazmışdır. 1960-cı ildə “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində 81 tanınmış nasir Süleyman Rəhimovun yaradıcılığından bəhs edən “Görkəmli ədib”[159] məqaləsi özünün elmi səviyyəsi ilə maraq oyadır. İ.Maqsudov altmış yaşı tamam olan yazıçının əsas sənət uğurlarını yığcam şəkildə ümumiləşdirmiş, xüsusən onun romanları barədə elmi-ədəbi dəyərləndirmələr aparmışdır. İ.Maqsudovun 1964-cü ildə yazdığı “Ömür yolları” resenziyası isə şair H.Razinin eyniadlı şeirlər kitabı barədədir [161]. Resenziyada kitabdakı şeirlərin mövzu-ideya və sənətkarlıq xüsusiyyətləri yüksək qiymətləndirilmişdir. İ.Maqsudov yazırdı: “H.Razinin şeirləri gərgin yaradıcı əməyin məhsuludur. Özünə qarşı tələbkar olan müəllif hər sözü, hər misranı, hər bədii təsvir vasitəsini yerində işlətməyə çalışır və çox vaxt məqsədinə nail olur”. İ.Maqsudovun bu qənaətləri təsadüfi deyildi. Belə ki, H.Razinin “Ömür yolları” kitabı o zaman Azərbaycan ədəbi fikirin diqqətini çəkmiş, akademik, xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov, şair-ədəbiyyatşünas Xəlil Rza və başqaları kitab barədə müsbət resenziyalar dərc etdirmişdilər. M.İbrahimov yazırdı : “Onun (H.Razinin – A.A.) şeirlərindəki səmimiyyət oxucuda lirik qəhrəmana daxili bir məhəbbət və inam yaradır. Hiss edirsən ki, H.Razi ... boğazdan yuxarı söz demir, daxilən duymadığı, valeh olmadığı obrazlar işlətmir. Yəni onun sazı saxta havalar çalmır” [139]. Sonralar Bakıya köçüb “Şərqi-Rus” qəzetinin tədqiqatçısı kimi tanınan ədəbiyyatşünas Şövqi Novruzov 1950-ci illərin sonunda mətbuatda bəzi ədəbi-tənqidi məqalələr dərc etdirmişdir. Onun “Naxçıvanın ədəbi qüvvələri artır” məqaləsində [195] qədim diyarın yeni nəsil yazarlarının yaradıcılığına nəzər salınmış, “Baş tutmayan əməliyyat” resenziyasında isə naxçıvanlı yazıçı Cəmşid Əmirovun 1958-ci ildə çapdan çıxmış “Sahil əməliyyatı” povesti ədəbi-tənqidi baxımdan dəyərləndirilmişdir [194]. Mahiyyətcə detektiv əsər olan “Sahil əməliyyatı”nı Ş.Novruzov cinayətkarların, düz yoldan azanların ifşası, qanunçuluğun aliliyi kontekstində nəzərdən keçirmişdir. Şair Müzəffər Nəsirlinin də ədəbi-tənqidi fəaliyyəti təqdirəlayiqdir. Akademik İsa Həbibbəylinin yazdığı kimi: “Müzəffər Nəsirli Böyük Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı Naxçıvan filialının rəhbəri kimi muxtar respublikada ədəbi mühitin yenidən canlandırılması üçün səy göstərmişdir. Naxçıvan 82 filia-lında müxtəlif ədəbi müzakirələr keçirilmiş, görüşlər təşkil olunmuşdur” [94, s.439]. Bütün bunlar regionda ədəbi tənqidin də inkişafına rəvac vermişdir. M.Nəsirli 1950-1970-ci illərdə həm də bir sıra ədəbi-tənqidi məqalələr yazmışdır. Onun 1963-cü ildə “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində dərc olunmuş “Bəzi qeydlər” məqaləsində Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Naxçıvan şöbəsinin fəaliyyətindən, şöbə ətrafında cəmləşmiş sənətkarların (H.İbrahimov, H.Razi, Ə.Yusifli, A.Kəmalə, H.Fətullayev və s.) yaradıcılığından söz açılır [188]. Müzəffər Nəsirlinin 1965-ci ilin iyun ayında Bakıda Naxçıvan Muxtar Respublikası ədəbiyyat və incəsənət həftəsinin keçirilməsi ilə əlaqədar yazdığı “Biz Bakıya nə ilə gəlirik?” (“Ədəbiyyat və incəsənət” q.,1965, 12 iyun), Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|