Guliston davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi oila pedagogikasi

Kelajakka bo’lgan ishonch
– bola faoliyatini aniq maqsadga yo’naltirish, uni 
zavqli jarayonga aylantirishga yordam beruvchi vosita hisoblanadi. Istiqbol 
yoshlarning ichki ehtiyojlariga javob berib, bu ehtiyojlarni milliy istiqlol g’oyasi 
talablari, ijtimoiy maqsad va vazifalarga muvofiq rivojlantirishga zamin yaratadi. 
Istiqbolning shaxs va millat manfaatlariga mos kelishi – muvaffaqiyat garovidir. 
Bu qoida nafaqat oila tarbiyasi, balki
bolalarning har qanday faoliyatiga taalluqlidir. 
Ma’lumki, bajarilish muddatiga ko’ra yaqin, o’rta, uzoq hamda ishtirok etuvchi 
sub’ektlar tarkibiga ko’ra – jamoa, guruh va shaxsiy istiqbol farqlanadi. Biroq, 
istiqbolni turlar bo’yicha emas, balki faoliyat sabablariga ko’ra ham farqlash 
maqsadga muvofiq. Istiqbol qanchalik yorqinroq va mazmunliroq bo’lsa, unga 
muvofiq keluvchi sabablar shunchalik asosli va murakkab bo’ladi. Istiqbolning 
aniq ifodalanishi inson xatti-harakatlarining umumiy yo’nalishi va xarakterini 
belgilab beradi. Ya’ni, istiqbol harakat motivi, sababini shakllantirish va 
rivojlantirishning manbai bo’lib xizmat qiladi. 
Shaxsning yoshi qanchalik katta bo’lsa, istiqbolning zarurati shunchalik jiddiy 
va murakkablikka asoslanadi. Biroq, kichik yoshdagi bolalar tomonidan 
anglanayotgan yaqin istiqbol ham faqatgina yoqimli omillar asosida bo’lishining 
oldini olish lozim.
Istiqbol, shuningdek, tashkil etilishi zarur bo’lgan faoliyatning murakkabligiga 
ko’ra ham farqlanadi. Chunonchi: 
a) qiyinchiliklarni engishni talab qilmaydigan istiqbol; 
b) qiyinchiliklarni engish bilan bog’liq bo’lgan istiqbol. 
Qiyinchiliklarni engishni talab qilmaydigan istiqbollar ko’ngil ochuvchi 
istiqbollar sifatida tavsiflanadi. Bizning fikrimizcha, O’zbekiston Respublikasida 
keng ko’lamli ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar amalga oshirilayotgan mavjud sharoitda 
ijtimoiy mehnat faoliyatini tashkil etishda ommaviy safarbarlikka erishish, bu 
yo’lda yuzaga kelayotgan qiyinchiliklarni hamjihatlikda bartaraf etishga alohida 
e’tibor qaratilishi zarur. O’yin yoki ko’ngil ochar tadbirlar yo’nalishini ham eng 
muhim ijtimoiy maqsad asosida belgilash maqsadga muvofiqdir.
Agarda yaqin istiqbol o’ziga xos murakkablikka ega bo’lsa, u holda umumiy 
“loyiha”da o’rta istiqbol vaqt nuqtai nazardan bir qadar orqaga surilishi va unga 
muvofiq tashkiliy tadbirlarni belgilash taqozo etiladi. 
Uzoq istiqbolni belgilash eng qiyin va muhim vazifalardan biridir. Tajribali ota-
onalar bolalarning kelajagini doimo jiddiy va asosiy maqsad sifatida tan oladilar. 
Bolalarning istiqbol hayotiy maqsadlarini O’zbekiston Respublikasining 
ravnaqi yo’lida mehnat qilishdek ijtimoiy maqsad bilan uyg’unlashtirish oila 
tarbiyasining muhim tarkibiy qismiga aylanishiga erishish bugungi kunning 

---

122 
dolzarb vazifasi hisoblanadi. Istiqbolni aniq anglash bolalarda shaxsiy 
manfaatlarini millat manfaatlari bilan muvofiqlashtirishga imkon beradi, buning 
natijasida ularning buzg’unchi, yot g’oyalar ta’siriga tushishlarining oldi olinadi.
Sobiq sho’ro pedagogikasida tarbiya jarayonini to’la boshqarib bo’lmas edi. 
Buning asosiy sababi nomilliy, sinfiy pedagogika g’oyalari jamiyat tomonidan 
to’laqonli qabul qilinmaganligidadir. Bu boradagi ziddiyat shaxsning milliy 
muhitdagi manfaatlari to’qnash kelib, uning rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatardi. 
Shu bois oila tarbiyasi jarayonini tashkil etishda shunday vositalarning tanlanishi 
talab qilinmoqdaki, ular bolaning har tomonlama etuk, barkamol va erkin shaxs 
sifatida kamol topishiga xizmat qilsin.
Tarbiya jarayonini samarali boshqarishda shaxs tomonidan muayyan pedagogik 
andoza (namuna yoki ideal)ning qabul qilinishi muhim ahamiyat kasb etadi. 
Maqbul pedagogik andoza (namuna yoki ideal)ni o’zlashtirish shaxs ehtiyojlariga 
mutanosib bo’lishi zarur.
Namuna (yoki ideal)ning shaxs faoliyatida o’z in’ikosiga ega bo’lishi tarbiya, 
shuningdek, o’z-o’zini tarbiyalash jarayonlarini boshqarishda samarali yo’llardan 
foydalanish imkoniyatlarini ochib beradi. O’z-o’zini tarbiyalashning bunday 
ko’rinishini istiqbolli namuna deb atash mumkin.
Tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli boshqarishning garovi istiqbollar, birinchi 
navbatda ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan jamoa istiqbollarini ilgari surishdan 
iboratdir. Bu jarayonda amal qilinishi zarur bo’lgan shart istiqbol mohiyatini sekin-
asta murakkablashtirib borish, uning vaqti jihatidan uzoqlashuvi, shuningdek, 
shaxsiy, oila va millat istiqbollarning o’zaro uyg’unligiga erishishdir. Pedagogik 
namuna shaxsning ehtiyojlari bilan uyg’un bo’lgandagina faoliyatning ichki 
mazmuni bo’lib qoladi. Istiqbol mazmunan takomillashtirilib borilmas ekan, 
mohiyatan bir xil, oddiy istiqbollarning tez-tez takrorlanishi bolalarda hafsalasizlik 
va uquvsizlikni keltirib chiqaradi. Buning natijasida tarbiya va o’z-o’zini 
tarbiyalash jarayonini boshqarib bo’lmaydigan bo’lib qoladi.
Istiqbolni ko’rsatish metodi ta’sir kuchini oshirish uchun tarbiyalanuvchilarning 
o’z ota-onalariga hamda ota-onalarning ta’lim muassasalarida yo’lga qo’yilayotgan 
pedagogik faoliyat, uning mazmuni va yo’nalishiga bo’lgan munosabatlari 
darajasini o’rganish talab etiladi.
Demak, ota-onalar hamda bolalar o’rtasida samimiy, o’zaro yordam va 
ishonchga asoslanuvchi munosabatlarni o’rnatish oila tarbiyasi jarayonini samarali 
boshqarishga yordam beruvchi sog’lom oilaviy muhitni yaratadi. Oila tarbiyasi 
jarayonini boshqarish shaxsning o’z-o’zini g’oyaviy tarbiyalashni tashkil etishning 
zarur shartidir. O’z-o’zini tarbiyalash jarayoni, shuningdek, bola psixologiyasining 
jamiyat mafkurasi asoslari bilan boyitib borilar ekan, pirovard natijada uning 
yo’nalishini shart qilib qo’yadi.