O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

3.Davlat xarajatlarining o’zgarishi. Masalan, xarbiy xarajatlar va yangi 
kasalxona va boshqa muassasalar qurishga qaror qilinganda. 
4. Sof eksport hajmidagi o’zgarishlar. 

boshqa mamlakatlar milliy daromadlarining o’zgarishi milliy eksportga 
bo’lgan talabni oshiradi. Misol, jahondagi moliyaviy-iqtisodiy inkiroz natijasida 
ko’plab rivojlangan mamlaktlardagi axolining real daromadlari tushib ketgan va 
ularning bizning mamlakatda ishlab chiqarilgan tovarlarga bo’lgan talabi ham 

---

50 
kamaygan. Hozirgi kunda neft narxining keskin o’sishi neft eksport qiluvchi 
mamlakatlar milliy daromadlarini oshirib borishiga va natijada bu mamlakatlarda 
bizning mahsulotlarga talabini oshib borishiga sabab bo’lmoqda. 

valyuta kurslaridagi o’zgarishlar, milliy valyuta so’mning kursi 
pasayishi bilan xorijdan kelayotgan mehmonlar olib kelgan dollari evaziga 
ko’proq so’mga ega bo’lishadi, ya’ni bizning mahsulotlarimiz xorijliklar uchun 
nisbatan arzonroq bo’lib qoladi.
Pulning miqdoriy nazariyasi tenglamasi yuqoridagilardan tashqari umumiy 
talabning narxlarga bog’liq bo’lmagan yana ikki omilni beradi. Bular: pul taklifi 
(M) va pulning aylanish tezligi (V) dir. Narxlar o’zgarmagan holda, pul 
massasining ko’payishi yoki pulning aylanish tezligining oshishi qisqa 
muddatda jami talab egri chizig’ini o’ngga siljitadi, chunki bu o’zgarishlar 
iqtisodiyotdagi mavjud bo’lgan real pul zahiralarini hamda iste’molchilarning 
sotib olish qobiliyatini oshiradi.
Umumiy talabning narxga bog’liq bo’lmagan omillari ta’sirida AD egri chizig’i
o’ngga yoki chapga siljiydi. Natijada ma’lum narx darajasiga mos keluvchi talab 
qilinayotgan milliy mahsulot xajmi o’zgaradi. 
6-chizma. Umumiy talab egri
7-chizma. Umuchiy taklif 
egri chizig’idagi siljishlar chizig’idagi siljishlar 
Pul taklifining, pulning aylanish tezligining oshishi, boshqa davlatlar milliy 
daromadining oshishi, milliy valyuta kursining ma’lum miqdorda pasayishi (bular 
eksportning ortishi, importning pasayishiga olib kelishi tufayli) oqibatida sof 

---

51 
eksportning pasayishi va yalpi xarajatlar turli komponentlarining oshishi AD egri 
chizig’ining o’ngga siljishiga olib keladi. Bunga aksincha bo’lgan holatlarda AD 
egri chizig’i chapga siljiydi.