O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

 
2-chizma. “Resurslar-tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar – xarajatlar”ning 
davlat aralashuvi mavjud iqtisodiyotdagi doiraviy aylanishi modeli 
Bunda: 
1-Yer, mehnat, kapital. 
9-Iste’mol xarajatlari. 
2-Resurslar. 
10-Sotishdan tushgan daromad. 
3-Tovar va xizmatlar. 
11-Resurs xarajatlari. 
4-Tovar va xizmatlar. 
12-Soliqlar. 
5-Resurslar. 
13-Soliqlar. 
6-Tovar va xizmatlar
14-Xarajatlar. 
7-Transfertlar. 
15-Xarajatlar. 
8-Pul daromadlar (ish haqi, 
renta, foiz, foyda) 
16-Subsidiyalar. 
Bunday iqtisodiyotda resurslar - tovarlar va xizmatlar, daromadlar- 
xarajatlarning uzluksiz harakati ham bozor mexanizmlari orqali, ham davlat 
aralashuvi bilan ta’minlanadi. Bunda hukumat ishlab chiqaruvchilar va 
RESURSLAR BOZORI 
UY XO’JALIGI 
KORXONALAR
TOVAR VA XIZMATLAR BOZORI 
DAVLAT 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
16 
9 

---

12 
iste’molchilarning harakatini bevosita boshqarmaydi, balki resurslar va tovarlar 
bozorlarida qatnashish orqali ularning iqtisodiy faoliyatiga qulay sharoitlar 
yaratadi. Davlat korxonalar va uy xo’jaliklarini soliqqa tortish bilan birga 
korxonalarga subsidiyalar berish, aholiga transfert to’lash orqali ularning ishlab 
chiqarish imkoniyatlari va xaridga qodir talablariga ta’sir etadi. Ayni paytda davlat 
resurslar bozoridan hamda tovarlar va xizmatlar bozorida sotib oluvchi sifatida 
ishtirok etadi. Davlat o’z ishtiroki bilan firmalarning ishlab chiqarish hajmlari va 
uy xo’jaliklarining tovarlar va xizmatlar xarid qilish miqdolari to’g’risidagi 
qarorlari o’zaro mos kelmagan hollarda ro’y beradigan iqtisodiy tebranishlarni 
tartibga solib turadi. Ochiq iqtisodiyot sharoitida doiraviy oqimlar modeli yanada 
murakkablashadi. Endi unda to’rtinchi makroiqtisodiy sub’ekt- tashqi dunyo ham 
paydo bo’ladi. Chet el investitsiyalarinig kiritilishi va xorijga investitsiya qilish,
eksport va import operatsiyalari shu jumladan moliyaviy bozor orqali 
jamg’armalarning investitsiyalarga oqib o’tishi va moliyaviy mablag’larning qayta 
taqsimlanishini e’tiborga olsak ko’rib o’tilgan model mukammal emasligiga iqror 
bo’lamiz. Ammo shu ko’rinishda ham bu model makroiqtisodiy jarayonlarni yaxlit 
holda tasavvur qilishga imkon beradi. Doiraviy oqimlar modelidan chiqariladigan 
xulosa shuki, davlat, firmalar, uy xo’jaliklari va tashqi dunyoning yalpi xarajatlari 
yalpi ishlab chiqarish hajmiga teng bo’lishi resurslar, tovarlar va xizmatlar 
oqimlari (ya’ni real oqim) bilan daromadlar va xarajatlar oqimlari ( ya’ni pul 
oqimlari) o’zaro teng bo’lishining asosiy shartidir Yalpi xarajatlar hajmining 
oshishi ishlab chiqarish hajmlari va ish bilan bandlilik darajasining o’sishiga olib 
keladi . Bu esa o’z navbatida yalpi daromadlarning oshishiga sabab bo’ladi. 
Kattaroq hajmdagi yalpi daromadlar unga mos hajmdagi yalpi xarajatlarni belgilab 
beradi. Sabab oqibat bog’lanishlari o’rin almashishi tufayli doiraviy oqimlar 
modeli doiraviy aylanish ko’rinishini oladi. Iqtisodiyot barqaror rivojlanib borishi 
uchun yalpi xarajatlar to’xtovsiz o’sib borishi shart. Bu vazifa byudjet-soliq 
siyosati vositalari bo’lgan soliqlarni hamda davlat xarajatlarini o’zgartirish hamda 

---

13 
pul-kredit siyosati vositalari yordamida mul massasini o’zgartirish orqali 
bajariladi.