O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti zoyirov Laziz Subxonovich Raimjanova Madina Asrarovna Saidov Rasulbek Boltabayevich Shoislomova Nargiza Qobilovna investitsiya loyihalari ekspertiza
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1) Qarzdorning kreditga layoqatliligini baholash.
Horij bank amaliyotida ssuda oluvchini balli baholashga asoslangan usul juda keng tarqalgan (skoring metod). Bu usul mijoz reytingini aniqlashni ko‘zda tutadi. Qarzdorni baholash mezonlari har bir bank uchun qattiq individuallashgan bo‘lib, uning amaliyotdagi mavqeidan kelib chiqadi va vaqti-vaqti bilan qayta ko‘rib chiqiladi. 2) Bir qarzdorga beriladigan kreditning xajmini kamaytirish. Bu usul qachonki, bank mijozning kreditga layoqatliligiga to‘liq amin bo‘lmasagina qo‘llaniladi. 3) Kreditlarni sug’urtalash. Kreditni sug‘urtalash uning qaytmaslik riskini to‘liq sug‘urta bilan shug‘ullanuvchi tashkilot zimmasiga yuklanishini ko‘zda tutadi. Sug‘urtalash bilan bog‘liq barcha xarajatlar ssuda oluvchilar tomonidan to‘lanadi. 4) Yetarli ta’minotni jalb qilish. Bunday usul bankka berilgan summaning qaytishini va foiz olinishini kafolatlaydi. Kredit riskidan himoya qilishda asosiy e‘tibor zararlarni qoplash uchun mo‘ljallangan etarli ta‘minotni jalb qilishiga emas, balki ushbu zararlarga yo‘l qo‘ymaslik uchun qarzdor kreditga layoqatliligini tahlil qilishga qaratiladi. Chunki ssuda kredit kelishuviga muvofiq qaytarilishini hisobga olib beriladi. 38 Староверова Г. С. Экономическая оценка инвестиций: Учеб. пос. – М. КНОРУС, 2006. - С.258. 198 5) Diskontli ssudalar berish. Diskontli ssudalar unchalik katta bo‘lmagan darajada kredit riskini pasaytirishga yordam beradi. Bunday usulda kredit berish minimum kreditga to‘lovni olishni ta‘minlaydi. Agar kredit riskidan himoyalanishning boshqa usullari qo‘llanilmasa, uning qaytishi to‘g‘risidagi savol javobsiz qolaveradi. Yuqorida aytib o‘tilganlardan tashqari, bank kredit portfeli ustidan monitoring o‘rnatishni kredit riskini oldini olishning eng birinchi sharti, deb qarash lozim. Chunki har qanday bank tajribali hodimlari bilan ishlamasin, ular tomonidan monitoring ishlari olib borilmas ekan, kredit riskini kamaytirish mumkin emas. Bank kredit portfeli monitoringi jarayonini shartli ravishda 4 bosqichdan iborat, deb olish mumkin: - kreditlarni rasmiylashtirishning qonuniyligini va to‘g‘riligini nazorat qilish; - berilayotgan kreditlarning maqsadga muvofiq ishlatilishini ta‘minlash va nazorat qilish; - qarzdorning va kafolat beruvchining moliyaviy holatini, garovga olingan mulkning butligini doimiy kuzatib borish hamda kredit va u bo‘yicha hisoblangan foizlarning belgilangan grafik asosida undirilishini nazorat qilish; - kredit va u bo‘yicha hisoblangan foizlarni shartnomada belgilangan muddatlarda undirib olishni ta‘minlash, o‘z vaqtida undirilmagan takdirda zudlik bilan keskin chora-tadbirlar belgilash. Ushbu tartibdagi monitoring kredit portfelidagi har bir kredit qarzi bo‘yicha olib borilishi lozim. Yuqorida ko‘rib o‘tilgan kredit riskini boshqarish usullari bo‘yicha taklif va tavsiyalarning amaliyotga joriy qilinishi investitsiya loyihalari moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini ta‘minlashni takomillashtirishga xizmat qiladi. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, investitsiya loyihalaridagi pul oqimlarining hisob-kitobi kelgusi yillarga asoslanganligi sababli prognoz xarakterga egadir. Shu sababli investitsiya loyihasini tahlil qilishda hisob-kitob qilingan prognoz ko‘rsatkichlar haqiqatda to‘g‘ri bo‘lib chiqishi qiyin yoki haqiqiy ko‘rsatkichlar rejadagidan ozgina cheklanadi, yoki umuman xato bo‘lib chiqishi mumkin. 199 Shuning uchun investitsiya loyihasini tahlil qilish va loyiha ekspertizasini amalga oshirishda investitsiya risklarini samarali boshqarilishini tashkil etish, risklar tahlili natijalariga mos ravishda boshqarish usullarini tanlash, tanlangan usullar va choralar va doirasida aniq chora-tadbirlarni qo‘llash muhim ahamiyat kasb etadi. Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|