Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishning huquqiy asoslari

 1.2. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA KICHIK BIZNES VA 
XUSUSIY TADBIRKORLIK TUSHUNCHASI VA UNING MAZMUNI 
Bozor iqtisodiyoti subyektlarining xo’jalik faoliyatida «tadbirkorlik» 
va «biznes» tushunchalari o’zaro yakin bo’lib, amaliyotda ular bir-birini 
almashtirishlari mumkin. Biznes bozor iqtisodiyotining barcha ishtirokchilari 
orasidagi munosabatlarni kamrab oladi va fakat ishbilarmonlarning emas, balki 
iste’molchilarning, yollangan ishchilarning, davlat tizimi xizmatchilarining ham 
xatti xarakatlarini o’z ichiga oladi. Bu xolatda, biznes so’zining sinonimlari 
bo’lib, ma’lum ma’noda tijorat, savdo-sotik kabi tushunchalar xisoblanadi. 
Umumiy ko’rinishda biznes - bu kishining bozor munosabatlari tizimdagi 
ishchanlik faolligidir.
Bozor munosabatlari tizimida kichik biznes kuydagi aloxida 
xususiyatlari:
ishlab chikarish xajmi, ishlovchilarning soni va kaysi sanoat 
tarmog’iga tegishliligi bilan tavsiflanadigan tadbirkorlik shakli sifatida namoyon 
bo’ladi. Kichik biznesga o’zining mustakil mulki va xo’jalik mustakilligiga ega 
bo’lgan va o’zining faoliyati soxasida yukori (dominant) xisoblanmagan 
firmalar kiradi.
Xorijiy tadkikotchilarning ko’pchiligi, kichik biznesning o’zida 500 
kishi band bo’lgan va savdo-sotik xajmi 20 mln. dollardan oshmagan firmalarni 
kiritadilar. Ammo, bu ko’rsatkichlar, ma’lum darajada shartlidir, maxsus 
ko’rsatkichlar sifatida, yana, ko’shimcha kiymat solig’i va korxonadagi asosiy 
vositalar kiymati ko’llanadi.
O’zining «kichik biznes» degan nomiga karamasdan, ushbu ishlab 
chikarish va tijorat faoliyati turi barcha tarakkiy topayotgan davlat iqtisodida 
muxim ahamiyatga ega. Uning kuydagi afzalliklari:
- maxalliy resurslarda ishlab turgan yoki maxalliy bozorni ta’minlab 
turuvchi kichik korxonalar hech bo’lmaganda transport xarajatlarining iqtisod 
kilinishi evaziga kam xarajatlidirlar. Ularning iqtisodiy ustunligi maxalliy 

---

27 
sharoitlarini yaxshi bilganlari sababli, ishlab chikarishni uncha ko’p bo’lmagan 
kapital va mexnat xarajatlari bilan amalga oshirishidadir;
- kichik korxonalardagi mexnat, odatda, moddiy tavsifga ega, va u 
amaliyotda kanselyariya mexnatiga nisbatan foydalidir;
- ishlovchilarning kamsonligi, ularning xar biri kobiliyatining 
yengilrok yuzaga chikishiga yordam beradi;
- moslashuvchanlik, ya’ni ishlab chikilayotgan maxsulot assortimenti 
va turini o’zgartirishi kichik korxonalarda unchalik katta qiyinchiliklar 
tug’dirmaydi. Shuning uchun bozor iqtisodiga asoslangan davlatlarda kichik 
biznes o’z mavkeini tinimsiz kuchaytirib va mustahkamlab bormoqda.
O’zbekiston Respublikasining ‖Xususiy korxona to’јrisida‖gi 
11.12.2003 yil 558-ii qonuni Ushbu qonuning 3-modda. Xususiy korxonaga 
ta’rif berilgan. Unga ko’ra, mulkdor yagona jismoniy shaxs tomonidan tuzilgan 
va boshqariladigan tijoratchi tashkilot xususiy korxona deb e’tirof etiladi. 
Xususiy korxona tadbirkorlik subyektlarining tashkiliy-xuquqiy shaklidir.
Xususiy korxona o’z mulkida aloxida mol-mulkka ega bo’ladi, o’z 
nomidan mulkiy va shaxsiy nomulkiy xuquqlarga ega bo’lishi hamda ularni 
amalga oshirishi, majburiyatlarni bajarishi, sudda da’vogar va javobgar bo’lishi 
mumkin.
Xususiy korxona o’z majburiyatlari bo’yicha o’ziga qarashli butun 
mol-mulk bilan javob beradi. 
Xususiy korxona mulkdori korxonaning mol-mulki yetarli bo’lmagan 
taqdirda xususiy korxonaning majburiyatlari bo’yicha o’ziga qarashli mol-mulk 
bilan qonun hujjatlariga muvofiq subsidiar javobgar bo’ladi. Ayrim manbalarga 
ko’ra, tadbirkorlik tushunchasi uzoq tarixiy ahamiyatga ega bo’lib, uni Amir 
Temurning quyidagi so’zlari bilan izohlash mumkin: 
,,ishbilarmon mardlik va