Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

Uchinchi shaxslar
– fuqarolik huquqida, bevosita fuqarolik huquqiy 
munosabatlarida ishtirok etmaydigan, lekin, vujudga kelgan huquqiy munosabatda 
muayyan darajada huquq va majburiyat tug’diradigan sub’ektlar.
Faktoring 
(ingl. factor – agent, vositachi) – kichik va o’rta firma (mijoz)larga 
tijorat banklari va ularning sho’’ba faktor-firmalari tomonidan ko’rsatiladigan moliyaviy 
xizmatlar turi. 16-17-asrlarda savdo vositachilari tomonidan amaliyotga kiritilgan, 
keyinchalik mijozga aylanma kapital uchun kredit berishning bir turiga aylandi. 
Faktoringda faktor-firma mijoz (tovar etkazib beruvchi)lardan qarzdorlarning qisqa 
muddatli qarzlarini undirish huquqini sotib oladi va firmalarning qarzlarini 
(majburiyatlarini) mijozga to’laydi, ya’ni qarzni qaytarish muddatidan oldin uning 70-90 
%ini mijozga qaytaradi, qarzning qolgan qismi, foizlar chegirilgan holda qarzdorlar 
faktor-firma oldidagi o’z qarzini batamom uzganidan keyin qaytariladi. Faktoringda 
mijoz o’zining qarzdorlaridan qarzni undirish huquqini faktor-firmaga o’tkazadi. 
Ayniqsa, G’arb davlatlarining iqtisodiy amaliyotida keng qo’llaniladi. Faktoring 

---

283 
bo’yicha kreditlar muddati 90–120 kun atrofida, kredit foizlari rasmiy bank stavkasidan 
yuqori turadi.
Faza 
(yun. phasis – paydo bo’lish) – biror jarayonning taraqqiyot yo’lidagi 
davr. 
Fan-texnika taraqqiyoti 
– fan bilan texnikaning o’zaro bog’liq, yagona, 
ilgarilab boruvchi taraqqiyoti.
Fermer xo’jaligi 
– xususiy yoki uzoq muddatga ijaraga olingan erda qishloq 
xo’jaligi mahsuloti etishtirish bilan shug’ullanadigan xo’jalik (yuridik shaxs). 
Firma
– (ital. firma – imzo) – korxona, kompaniya, xo’jalik va tijorat 
tashkilotlarining umumiy nomi. Xodimlar soni, mulk shakllari, huquqiy holati va 
boshqalarga ko’ra xilma-xil firmalar bor.
Foyda 
– tovarlar va xizmatlarni sotishdan olingan daromadning bu tovarlarni 
ishlab chiqarish va sotish xarajatlaridan ortgan qismi. Korxonalar va tadbirkorlar 
xo’jalik faoliyati moliyaviy natijalarining asosiy ko’rsatkichlaridan biri. Foyda pulda 
ifodalanadi. Foyda kapital, ishlab chiqarish omili sifatida tovar va xizmatlar narxi 
tarkibiga kiradi, ular sotilgach, pul shaklida kapital sohibi ixtiyoriga keladi. Foyda 
topish tadbirkorlikning asl maqsadi hisoblanadi, unga intilish bozor iqtisodiyotining 
rivojlanishini ta’minlaydi.
Fond birjasi 
– qimmatli qog’ozlar va boshqa moliyaviy vositalar oldi-sotdi 
qilinadigan birja. Fond birjasining asosiy vazifalari: bo’sh turgan pul va qimmatli 
qog’ozlarni sotishni tashkil etish orqali jamg’arilgan pul kapitalini safarbar etish va 
to’plash; xususiy xo’jalik sub’ektlari va davlat investitsiyalarini ularning qimmatli 
qog’ozlari xaridini tashkil etish yo’li bilan moliyalashtirish; qimmatli qog’ozlarning 
yuqori darajadagi likvidligini, ya’ni qimmatli qog’oz egalari uchun yo’qotishlarsiz 
tezda pul mablag’lariga aylanishini ta’minlash. 
Fond bozori
, qimmatli qog’ozlar bozori – moliya bozorining qimmatli 
qog’ozlar emissiyasi va ularning oldi-sotdisi bilan shug’ullanadigan sohasi. Fond 
bozorining asosiy vazifasi: investitsiyalarni, ya’ni kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarishga va texnika ravnaqiga zarur investitsiya mablag’larini to’plash hamda 
taqsimlash; qimmatli qog’ozlar paketlaridan foydalangan holda mulk egaligini 

---

284 
o’zgartirish; qimmatli qog’ozlar oldi-sotdisi yo’li bilan bozorni qayta taqsimlash; 
qimmatli qog’ozlar chiqarish yordamida davlat qarzini moliyalashtirish va boshq.