Kashfiyot va ixtirolar

Suv ustida va suv ostida
Juda qadim zam onlardan odam lar n a fa q a t qush kabi uchish-
ni, balki baliq kabi suzishni ham orzu qilganlar. Insoniyat to -
m onidan birinchi bo elib kashf qilingan tra n s p o rt vositasi - bu
s u vtran sp o rti ekanining hech ajablanarli joyi yo'q. Sam olyot-
lar paydo bo'lm asidan oldin m ateriklararo sayohat qilishning
yagona vositasi kem alar bo 'lgan. Hanuzgacha suv kem alari
Yerdagi eng arzon tra n s p o rt vositasi hisoblanadi.
Eshkak va yelkan
Eng qadim zamonlardayoq odamlar daraxtning suvda cho‘kmas- 
ligini payqaganlar. Odamzotning bu kashfiyoti ham xuddi olov yoqish- 
ni rganish va g'ildirakning ixtiro qilinishi kabi muhim ahamiyat kasb 
etadi. Suvda suzayotgan daraxt xodasidan odamlar og'ir yuklarni tas­
hishda va suv toshqinlaridan saqlanishda foydalanganlar. Suvda su- 
zuvchi eng birinchi transport vositasi - bu 
sol, 
ya’ni bir-biriga mahkam 
bog'langan bir nechta xodalar. Solni boshqarishda uzun tayoqdan 
foydalanganlar, uni suv tubidagi yerga botirib itarganlar. Soldan ke­
ying! keng tarqalgan suvda suzish vositasi qayiq bo'lib, uni boshqarish 
uchun 
eshkak 
va 
yelkanlar 
o'ylab topilgan.
Machta (kema o'rtasiga tik o'rnatilgan ustun) va reya (yelkanlarni 
bog'laydigan ko'ndalang yog'och) odamzod tomonidan qachon o'y­
lab topilgani noma’lum. Lekin, qadimgi Misr suratlarida machta va re- 
yaning hamda shtag (machtani or- 
qaga yiqilishdan saqlovchi arqon), 
fal (yelkanlarni ko'taruvchi va 
tushiruvchi maxsus arqon) 
va boshqa moslamalar
Finikiyaliklarning
yelkanli-eshkakli kemasi

---

Taxminlarga asoslanib shu ni aytish m um kin-
ki, ye lka n la r p a ydo b o 'lm asida n ilg a ri o d a m ­
la r tarang qilib to rtilg a n teridan foydalanganlar. Q ayiqda ke-
tayotgan odam ikkala q o 'lla ri bilan te rin i sha m ol yo'n alishi
b o ‘yicha ushlab turgan.
tasvirini uchratish mumkin. Papirus daraxtidan ishlangan Misr kema­
lari - barklar unchalik mustahkam bo'lmagan. To'rtburchak shakli­
dagi yelkandan shamol faqat orqadan esganda foydalanish mumkin 
bo'lgan. Kemaning tezligi eshkakchilarga bog'liq bo'lgan. Qadimgi 
misrliklar eshkakni takomillashtirib, uni kema yonlariga bog'ladilar va 
eshkak eshish osonlashib, kemaning tezligi ham birmuncha oshdi. 
Ma’lumki, fir’avnlar davrining eng kuchli eshkakchilari 1 minutda 26 
bor eshganlar, shunda kemaning tezligi 12 km/soatga yetgan.
Eng yaxshi dengiz sayyohlari qadimgi finikiyaliklar hisoblangan. 
Ularning kemalari ko'ndalang va bo'yiga o'rnatilgan kil va shpango- 
ut deb nomlangan maxsus xodalar bilan mustahkamlangan. O'sha 
davrda yaratilgan bu konstruksiya hozirda ham kemasozlikda keng 
qo'llanilmoqda.
O'rta asr boshlarida yon tomondan esgan shamoldan ham foyda­
lanish maqsadida uchburchakli yelkanlar o'ylab topilgan. Ular kemaga 
qiyshiqroq qilib o'rnatilgan va bunday yelkanli 
kemalarda ilonizi ko'rinishida va hat- 
toki, shamolga qarshi suzish ham 
mumkin bo'lgan. Shamol esma- 
gan vaqtlarda esa dengiz- 
chilar yana eshkaklardan 
foydalanganlar.
K lip e r
-
eng tezyurar
yelkanli kema
■ у
,• , y
V

---