Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

vazir, vazirlar mahkamasi, hokim
terminlari; 
sipoh, qo'rboshi, parvonachi
o ‘mida 
askar, komandir,
bosh qo'mondon
terminlari qo‘llanadi.
3-§. M axsus - k asb -h u n a rg a oid so‘z la r
0 ‘zbek tilida kasb-hunarga oid bo‘lgan talay terminlar borki, 
ular asrlar osha qo‘llanib kelmoqda. Bular ovchilik, chorvachilik. 
dehqonchilik, bog‘dorchilik, kulolchilik, duradgorlik, binokorlik, 
kosib-poyabzalchiiik, do‘ppi tikish, naqqoshlik, m e’morlik va 
boshqa kasblar bilan bog‘liq o ‘ziga xos tushunehalami ifoda etib, 
hur\uz
q o ‘llanib kelinmoqda. Bunday so‘z - terminlar doirasi ancha 
keng. Quyida misollar keltiramiz.
28

---

1. Binokorlikka oid terminlar: 
to'sin, toqi, sinch, havoza,
betonqolip, hovon.
2.Kosibchilikka oid terminlar: 
ulton, poshna, so'zan, bigiz,
shon, qolip, rezgi.
3. M e’morchilikka oid terminlar: 
muqarnas, sharafa. guldasta,
toq, ravoq.
4.Kulolchilikka oid terminlar: 
sopol, charx, koshin, angob,
gulbuta, xumdon.
5 .Kashtachilikka oid terminlar: 
jiyak, iroqi, popop. yo'rm a.
4-§. Ilm iy te rm in la r
M a’lumki, o ‘zbek xalqining fani, san’ati va adabiyoti uzoq 
tarixga ega. Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, U lug‘bek, Alisher 
Navoiy asarlarida arabeha so‘z - terminlar ko‘pgina uchraydi. 
Zero, arab tili ilmiy til vazifasini o ‘tagan. Masalan, 
atjabr,
muqobala, burj, rasadxona, riyoziyot, handasa
va boshqalar; 
aruz,
ruboiy, muxammas, musaddas, hadis, risola, rivoya
va h. Vaqt 
o ‘tishi bilan Sharq ilmi o ‘rnini G ‘arb ilmi ola boshladi. Shunga 
muvofiq, XIX asr ikkinchi yarmidan boshlab o'zbek ilmiy tiliga 
ko‘plab lotin, yunon, fransuz, ingliz va boshqa tillardan terminlar 
o ‘zlashtirila boshlandi. Bular, asosan, falsafa, tilshunoslik hamda 
deyarli barcha tabiiy fanlarga oid edi. Adabiy nutqimizda b a’zan 
ayni bir tushunchani ifoda etuvchi ikki, uch tilga oid terminlar 
yonma-yon q o ila n a boshladi. Masalan, 
nerv, asab, inqilob,
revolyutsiya, doston, epos, afsona, m if
va boshqalar. Natijada, 
o ‘zbek tili lu g ‘at tarkibi terminlar bilan jadal boyiy boshladi. Bunga 
misollar keltiramiz.
1.Falsafiy terminlar: 
subyekt, obyekt, predikat, materiya,
kategoriya, substanta, ideal, atribut, idea.
2. Tilshunoslik 
terminlari: 
pragmatika, 
semema, 
serna,
valentlik, fonem a, morfema, 
implitsit, 
eksplitsit, 
evfemizm,
disfemizm, kontakt, distant, sinkopa, proteza, epinteza, eliziya,
adektiva tsiya, subs tan tiva tsiva.
29

---

3.Adabiyot terminlari: 
esse, realizm, romantizm, lirika,
sarbast, inversiya, ritm, intonatsiya, o q s h e ’r, janr.
4.Tarixshunoslik terminlari: 
era, milodiy, imperiya, epoxa,
formatsiya, kapitalizm, antik, qabila, u ru g ‘, elat, millat.
5.Fizikaga oid terminlar: 
zaryad, kuchlanish, anod, optika,
qarshilik, quvvat, transfonnator, akkumulyator, richag, lyuks, volt,
megavatt. tranzistor, elektrod.
6. Matematikaga oid terminlar: 
tenglama, form ula, ildiz,
maxraj, surat, kub, kvadrat, difjerensial, integral, kvintillion,
sekstillion. plyus, minus.
7.Fiziologiyaga oid tenninlar: 
glanda, miya, ilik, xaramag'iz,
nutq organ i, nerv tuguni, halqum, adashgan nerv, bronx, traxeya,