O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Tomas Mor 1478-yilning 7-fevralida Londonda sud amaldori oilasida tug'ildi.
1492— 1494-yillarda Oksford universitetida o ‘qidi. 1525-yilda Lankaster gertsogligi-
ning kansleri bo‘lib ishladi. 1529-yilda eng yuqori davlat lavozimi — Angliya lord-
kansleri kursisini egalladi. Angliya qiroli Genrix VIII amalga oshira boshlagan
cherkov islohatlariga qarshi chiqqani uchun 1532-yilda lord-kanslerlik lavozimi-
dan chetlashtirildi. 1534-yilda Genrix VIII ko‘rgazmasiga asosan qamoqqa olindi va
1535-yilda qatl etildi. Tom os Morning falsafiy qarashlari «Davlatning eng yaxshi
tuzum i to ‘g‘risida va yangi utopiya oroli haqida bag'oyat foydali, ham maroqli,
ham oltin kitob» («Utopiya») asarida bayon etilgan.
109

---

latning eng yaxshi tuzumi to ‘g‘risida va yangi Utopiya oroli 
haqida bag‘oyat foydali, ham maroqli, ham oltin kitob» 
(1516-y.) nomli asarida o‘z ifodasini topgan. Kitob ikki qism- 
dan iborat. Uning hajman kattaroq bo‘lgan va dastlab yozil- 
gan ikkinchi qismida Utopiyadagi turmush tarzi xususida hikoya 
qilinsa, keyinroq bitilgan birinchi qismida Angliya hayoti tan- 
qidiy ko‘z bilan yoritildi. Kitob muallifning mavjud ijtimoiy 
va m a’naviy voqelikka naqadar salbiy munosabatda bo‘lganini 
namoyon etadi.
«Utopiya» mualliflning gumanistik dunyoqarashi asarning bi­
rinchi qismida ifoda etiladi. Angliyadagi yer islohotlari dehqon- 
laming o‘z yerlaridan judo bo‘lishlariga, daydilar va yupunlar- 
ning ko‘payib ketishiga olib keldi. Ayni paytda mamlakatga xemiri 
ham naf keltirmaydigan shunday bir tabaqa shakllandiki, ular 
o‘z huzur-halovatlari yo‘lida istalgan mablag‘ni sarflashga qodir 
bo‘lib qoldilar. Tabiatan mo‘min-qobil, beozor bo‘lgan qo‘ylar 
odamlarni yeb qo'ya boshladi, deb yozadi Tomas Мог. Muta- 
fakkir ushbu iborasi bilan boyonlar daromadini oshirish im- 
konini beradigan qo‘ylarni boqish uchun yuzlab odamlar o‘z 
yerlaridan haydab yuborilganini nazarda tutadi. Bu kulfatlar 
T. Morning fikriga muvofiq, «davlat bahonasida va davlat nomi- 
dan o ‘z manfaatlari haqida qayg‘urayotgan boylarning fitna- 
fasodidan o‘zga narsa emasdir».1
Xullas, Tomas Mor o‘zi yashab, ijod etgan jamiyatni, undagi 
ijtimoiy-siyosiy munosabatlarni tanqid qildi. Xususan, Angliyada 
odamlar qadr-qimmatini yerga uruvchi, uni kamsituvchi tarti- 
botlar yordamida to‘plangan kapitalni yuzaki tahlil qilishga qarshi 
chiqdi. 0 ‘zi bunday illatlarning vujudga kelishining asosiy saba- 
bini xususiy mulkdan qidirdi. Shuning uchun ham ijtimoiy mu­
nosabatlarni o‘zgartirish zarur, degan xulosaga keladi. Birinchi- 
lardan bo‘lib ishlab chiqarishni umumlashtirish g‘oyasini ilgari 
surdi. Lekin bunday sifatiy o‘zgarishni qonun yordamida amalga 
oshirmaslik zarur ekanligini qayta-qayta takrorladi.
Angliyadagi ijtimoiy voqelikni qadimgi xristian mualliflari 
bayon etgan fikrlar, Bibliyada uchraydigan g'oyalar bilan taq- 
qoslar ekan, T.Mor o‘z orzusidagi jamiyatni izhor qiladi. Ushbu 
orzulaming shakllanishiga florensiyalik platoniklar, Erazm Rot-