O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 
Erazm Rotterdamskiy 1469-yilda tug'ildi. Ruhoniy va oqsochining noqonuniy
farzandi bo‘lgan Erazm yoshlik yillaridayoq Niderlandiya monastirlaridan birida
monax bo'ldi. Havas qilsa arzugilik filologik-gumanistik m a’lum ot oldi. XVI asr­
ning boshlariga kelib, Yevropada avj olgan insonparvarlik harakatining yo‘lboshchisi
darajasiga ko'tarildi. 1536-yilda vafot etdi. Uning diniy, falsafiy qarashlari «Xris­
tian jangchisi uchun qo'llanm a», «Ahmoqlikka hamdu sano» kabi asarlarida bayon
etilgan.
106

---

kishi uchun tushunarli, hammabopdir, degan xulosaga keladi 
Erazrn.
Kishilarni dastlabki insonparvar xristian g‘oyalariga qaytarish 
uchun, Erazmning fikriga muvofiq, «inson tabiatan gunohkor 
banda», degan yolg‘on xulosadan voz kechish darkor. Наг 
qanday kishi Iso payg‘ambar izidan borib, Muqaddas kitob- 
larda ilgari surilgan g‘oyalarni o'zlashtirishi mumkin. Buning 
uchun faqat Tavrot va Injildan cherkovda keltirilgan parchalar 
bilan qanoatlanmasdan, ularni mukammal o'rganish lozim. 0 ‘z 
mulohazalarini ro'yobga chiqarish maqsadida Erazm Rotterdam- 
skiy 1517-yilda Yangi ahd matnini yunon tilidan lotin tiliga 
taijima qiladi va unga izohlar yozadi.
Ko‘rinib turibdiki, Erazm Rotterdamskiy o‘z qarashlari va 
amaliy faoliyatiga ko‘ra ma’rifatparvar faylasuf edi. Biroq faqat 
Tavrot va Injil bilan elni ma’rifatli qilib bo‘lmasligini mutafak- 
kir yaxshi tushunardi. U ratsionalizmsiz, aql ishtirokisiz ma’rifat 
yo‘q va bo‘lishi ham mumkin emas, degan xulosaga keladi. Shu 
bois mutafakkir fikrlarini ratsionalistik pozitsiyadan turib bayon 
etishga majbur bo‘ladi va buning bilan asriy sxolastik bilimdon- 
likka hamda o‘ta dogmatik katolik ilohiyotiga qarshi boradi.
Mutafakkirning ratsionalistik dunyoqarashi uning nihoyatda 
mashhur bo‘lgan «Ahmoqlikka hamd-u sano» nomli asarida o‘z 
ifodasini topgan. Erazmning 1509—1511-yillarida bitilgan ushbu 
asari shu qadar satirik quwatga ega ediki, uning muallifini 
keyinchalik «XVI asr Volteri» deb atay boshladilar. Shuningdek, 
asar yordamida o‘sha davrning falsafiy ta ’limotlari mohiyatini 
bilib olish mumkin. Muallif muttasil o‘zini maqtashdan char- 
chamaydigan ahmoqlik janobi oliyalarining nomidan o‘z za- 
monasining o‘ziga xos tomonlarini tanqid qiladi.
«Kishilaming aksariyat qismi g‘irt ahmoq bo‘lgani, har kim 
o‘zicha devona bo'lgani bois»1, «jamiyatda ahmoqlik istagancha 
topiladi, hamma narsa ahmoqlar tomonidan ahmoqlar uchun 
qilinadi»2. Boz ustiga, kishilar alohida-alohida tarzda devona 
bo'lganlari yetmaganidek, birgalashib ham ahmoqlik qilib turadilar. 
Erazm bunga urushni misol qiladi.
Bundan xulosa shuki, odamlar kim bo‘lishidan qat’i nazar,