Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

 
3.6-jadval 
 
Yakuniy balans 
Aktiv 
Summa, 
so‘m 
Passiv 
Summa,
so‘m 
Asosiy vositalar (+500000) 
1812600 Ustav kapitali . 
1448960 
Materiallar (-8600) 
15600 
Rezyerv kapitali (+500000) 
500000 
Asosiy 
ishlab 
chiqarish 
(+8600) 
52450 
Xodimlar bilan mehnat haqi bo‘yicha 
hisoblashuvlar (-14500) 
25390 
Budjet Bilan hisob-kitoblar (+14500) 
14500 
Hisob-kitob schoti(-13900)
120500 
Mol yetkazib beruvchilar(-13900) 
12300 
Balans 
2 001150 Balans
2 001150 
To‘rtinchi tip o‘zgarish
uchun ya'ni o‘zgarish aktivdagi moddalarda ham, passivdagi 
moddalarda ham kamayish tomonga sodir bo‘lganda matematik model quyidagicha tuziladi: 
∑
∑
+
=
+
р
Р
а
А

---

, (4) 
Bu model; aktiv va passiv moddalari bir xil summaga kamayganda, shu summaga aktiv va 
passivdagi summalar yig‘indisi ham kamayadi, aktiv va passiv tengligi esa buzilmaydi deb o‘qiladi.
Demak, xo‘jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir bo‘ladigan to‘rt tip o‘zgarishlarni 
yuqorida ko‘rib chiqilgan to‘rtta matematik model orqali ifodalash mumkin ekan. 
Ko‘rib chiqilgan to‘rtta xo‘jalik muomalasi balansda ro‘y beradigan barcha o‘zgarish turlari 
uchun misol bo‘la oladi. Demak, korxonada qancha xo‘jalik muomalasi sodir bo‘lishidan qat'iy nazar, 
ular to‘rt tipga bo‘linadi:
I tip.
Aktiv moddalaridagi o‘zgarish (aktivda ko‘payish va aktivda kamayish) – balans jami 
o‘zgarmaydi.
II tip.
Passiv moddalaridagi o‘zgarish (passivdagi ko‘payish va passivdagi kamayish) – 
balans jami o‘zgarmaydi. 
III tip.
Aktiv va passiv moddalarida ko‘payishga olib keluvchi o‘zgarishlar (aktiv va passiv 
bir xil summaga ko‘payadi).