O. T. Husanov konstitutsiyaviy

152

---

M avzuni mustahkamlash uchun savollar
1. Burch nima, nima uchun u asosiy yoki oddiy bo‘ladi?
2. Nima uchun Konstitutsiya va qonunlarga rioya etilishi shart?
3. Kishilarning huquqlari va erkinliklari, sha’ni va qadr-qimmatini hurmat 
qilish deganda nimani tushunasiz?
4. Tarixiy, m a’naviy va madaniy meroslarni avaylab-asrash nima uchun 
zarur?
5. Atrof muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish nima uchun zarur?
6. Soliq va yig‘imlar to'lash burchining ahamiyati qanday?
7. Vatanni himoya qilish burchi nima?
8. 
Harbiy xizmat o‘tash burchi kimlarga taalluqli?
9. Konstitutsiyada ko‘rsatilgan burchlarni bajarmaslik qanday oqibatlarga 
olib keladi?
10. Burchlarning ixtiyoriy bajarilishi nimalarga ta ’sir qiladi?
153

---

TVrtinchi bo4im
JAMIYAT VA SHAXS
XIV bob. JAMIYATNING IQTISODIY NEGIZLARI
l-§. «Iqtisodiy negiz» tushunchasi
0 ‘zbekiston 
Respublikasi 
mustaqilligi 
iqtisodiy 
munosabatlarni 
ham 
yangicha tashkil qilish imkoniyatini yaratdi. Avvalgi tuzum da iqtisodiyot to‘la 
davlat ta ’sirida bo‘lib, bozor munosabatlari prinsiplarini mutlaqo rad etar va 
m arkazlashgan rejalashtirish asosiga qurilgan edi. Bu sobiq tu z u m n in g oxirgi 
yillarida o‘zining barcha salbiy oqibatlarini yaqqol namoyon qila boshladi. 
Iqtisodiyotning izdan chiqishi, inqirozga uchrashi natijasida tu rm u sh uchun en g
zaru r narsalarga taqchillik vujudga keldi.
0 ‘zbekiston o‘z oldiga fuqarolik jamiyatini qurishni maqsad qilib qo‘ygan. 
Bu jamiyat kishilar tomonidan tashkil qilinadi va erkinlik, o‘zini o‘zi boshqarish 
prinsiplariga tayanadi. Faqat kishilarning faoliyati davlat tomonidan m a ’lum 
kafolatlangan bo‘lishini taqozo etadi, bu kafolatlar esa, siyosiy sohada bo‘lgani 
kabi, iqtisodiy sohalarda ham zarur bo‘ladi. Davlat inson huquq va erkinliklaridan 
kelib chiquvchi m a’lum kafolatlarni mustahkamlab, ular amal qilishining m a’lum 
tartiblarini belgilaydi.
Bunday jamiyatda davlat jamiyatning iqtisodiy tuzumini o‘rnatmaydi, faqat 
u ning asosiy negizlarini himoya qiladi.
0 ‘zbekiston jahondagi mamlakatlarning rivojlanish tajribasini o‘rganish, 
tahlil qilish va baho berish natijasida bo‘lajak iqtisodiyot bozor munosabatlari 
asosida bo‘lishini belgiladi va bu munosabatlarda ham o‘ziga xos jihatlarni 
qo‘lladi. M am lakatim izning iqtisodiy munosabatlari aniq ilmiy nazariya asosida 
tashkil qilinishiga katta e’tibor berildi.
2017—2021-yillarda 0 ‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida 0 ‘zbekiston iqtisodiyotini 
tashkil etish va rivojlantirishning quyidagi muhim yo‘nalishlari belgilandi:
- makroiqtisodiy barqarorlikni yanada mustahkamlash va yuqori o‘sish 
su r’atlarini saqlab qolish;
- tarkibiy o‘zgarishlarni, milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini 
modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini 
oshirish;
- qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirish;
- iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish, xususiy mulk huquqini 
himoya qilish va uning ustuvor mavqeini yanada kuchaytirish, kichik biznes 
va xususiy tadbirkorlik rivojini rag‘batlantirishga qaratilgan institutsional va 
tarkibiy islohotlarni davom ettirish;
154

---

- viloyat, tum an va shaharlarni kompleks va mutanosib ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirish, ularning mavjud salohiyatidan samarali va optimal foydalanish;
0 ‘zbekiston Prezidenti iqtisodiyotni tashkil qilishning bu 
muhim 
y o ‘n a l i s h l a r i n i h ay o tg a tatbiq qilish, u lard an k u tilay o tg an n atijalarg a
2017-yil 12-dekabr, 2018-yil 28-dekabr va 2020-yil 24-yanvardagi Oliy Majlisga 
Murojaatnomalarida batafsil to‘xtalib o‘tdi.
0 ‘zbekiston Konstitutsiyasining XII bobi «Jamiyatning iqtisodiy negizlari» 
deb nomlangan va unda 0 ‘zbekiston iqtisodiyoti bozor munosabatlariga tayanishi 
hamda iqtisodiyotning aniq negizlari belgilab qo‘yilgan.
Konstitutsiyamizning 53-moddasida: «Bozor munosabatlarini rivojlantirishga 
qaratilgan 0 ‘zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk 
tashkil etadi. Davlat iste’molchilarning huquqi ustunligini hisobga olib, iqtisodiy 
faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini, barcha mulk shakllarining 
teng huquqliligini va huquqiy jihatdan bab-baravar muhofaza etilishini 
kafolatlaydi», - deb mustahkamlangan.
Shunga asoslanib aytadigan bo‘lsak, mamlakat iqtisodiyotining negizini 
xilma-xil shakldagi mulk tashkil etadi. Davlat esa, ularning tengligi bir xilda 
muhofaza etilishini ta ’minlaydi. Konstitutsiyada xususiy mulk hamda umumiy 
boylik hisoblanuvchi davlat mulkining mavjudligi ko‘rsatilgan.
Bozor iqtisodiyoti m a’lum prinsiplarga tayanadi. Ular quyidagilar:
- mamlakat iqtisodoyoti bozor munosabatlariga asoslanishining Konstitutsiyada 
mustahkamlanganligi;
- mulk shakllarining xilma-xilligi va ularning bab-baravar muhofaza etilishi;
- iste’molchi huquqining ustuvorligi;
- erkin iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligi;
- xususiy mulkning daxlsizligi va davlat himoyasida bo‘lishi;
- mulkdan m ahrum etish faqat qonunga asosan amalga oshirilishi.
Davlat ana shu prinsiplarni am alga oshirishni t a ’minlaydi va jamiyat
iqtisodiy n egizlarining huquqiy asoslarini m u sta h k am lash vazifasini bajaradi1. 
Shunday qilib, ja m iy atn in g iqtisodiy negizlari, bu - xilma-xil mulk shakllari 
(ommaviy, um um xalq va xususiy mulk) turli qonunga muvofiq tashkil 
qilinadigan iqtisodiy faoliyat, barcha mulklarni bab-baravar muhofaza qilish 
m exanizm laridan iboratdir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning iqtisodiy boshqarish faoliyati 
cheklanadi. Shu sababli, 0 ‘zbekiston Prezidenti