Azərbaycan türkləRİNİN
Yüklə 1,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
manq (maq)
etnonimindən və türkcə ―tay‖ sözündən ibarətdir.V. V. Barto ld yazmışdır ki, türk etnonimlərində ― tay ‖ sözü ―ö lkə‖ mənasındadır (68, 109). Məsələn, O. T. Molçanova Altayda 246 toponimdə bu sözü tay, day, tey, dey formalarında aşkar etmişdir (147, 82). Məsələn, Kazantay toponimində Kazan etnonimi və tay sözü var və ―Kazan kəndi, mahalı‖ mənasını verir (yenə orada). De mə li, ―tay‖ sözünə görə belə nəticə a lın ır ki, Makta (Maqtay) etnonimi Ela m sözü deyil, çünki elam dilində ―tay‖ sözü yoxdur, elamlılar bu sözü türkmənşəli madaylardan götürüblər. Başqa sözlə, əvvəlcə madaylar mannaları Maqtay adlandırmış, elamlılar bu adı midiyalılardan götürərək sonuna cəm bildirən ―pi‖ 89 şəkilçisini əlavə etmiş, Manna Midiyaya qatıldıqdan sonra bu adı M idiya dövlətinə şamil etmişlər. Buradan b ir nəticə də alın ır: madayların ö zləri mannalara maq demişlər və onların ölkəsini Maqtay adlandırmışlar. Deməli, Asur və Urartu mənbələ rindəki mannalar fars və antik mənbələrdəki maqlard ır. Maqlar haqqında ədəbiyyat çoxdur. Biz burada maq ların etnik mənsubiyyətləri barədə mü xtə lif ba xışlara to xun mayacayıq, çünki onların ço xu uydurmalardan ibarətdir. İ. M . Dyakonova görə, maqla rı İrandilli saymaq çət indir (102, 148). Bu fikirdə o, haqlıd ır. Lakin E. A. Qrantovski maqla rı İrandilli sayır (88, 181). ―Avesta‖ da maq etnonimi yo xdur, əks halda maq ları İran mənşəli sayanların əlində bu ço x tutarlı fakt olardı. Maqlar odpərəst idilər, halbuki farslar heç vaxt odpərəst olmamışlar. Erkən orta əsrlərdə odpərəstliyin vətəni Atropatena idi və Baş od məbədi də Atropatenanın paytaxtı Gəncə şəhərində yerləşirdi. İranda ənənəvi olaraq kahinlər maq lar idilər. Ona görə zaman keçd ikcə ―maq‖ etnonimi kahin mənasını kəsb etmişdir. He rodot yazır ki, M idiyanın a xırınc ı çarı Astiaqın yuxusunu maqlar yozmuşdular. Ona görə də maq (muq) adın ı əks etdirən toponimlə rdə ― maq‖ sözünün konkret mənasını müəyyən etmə k çətindir, çünki bəzi yer adla rında maq ―atəşpərəst‖ mənasında da əks o luna bilərdi. Şübhəsiz ki, Muğan toponimi maqların ad ını əks etdirir. Maqlar – mannalar türk dilli etnos kimi Azə rbaycan xa lqının etnogenezində böyük rol oynamışlar. Maqların türkdilli o lması haqqında Qə rbi Avropanın bir sıra tədqiqatçıları yazıblar, lakin rus və Azərbaycan tarixçiləri onların dediklərini qəbul etməmişlər. Maqların A zərbaycanın hər iki hissəsində, hətta Dərbənd bölgəsində yaşadığını maq (muq) etnoniminiəks etdirən toponimlər təsdiq edir. İndiki Muğan toponimi qədim fa rs mənbələrində 293-cü o ldən çəkilir. Digər Muğan Kürdən şimalda Albaniyanın şimal qərb ində gürcü mənbələrində Movakan, IX əsr ərəb coğrafiyaçısı Məsudinin əsərində Muğan (1, 61) adı ilə məlu mdur. Şəki rayonunun Göynük kəndində Mühlər məhəlləsi, Maq dağı, Quba rayonunun Qaley –Muq dağı, Dərbənd rayonunda Muqartı (qədim türk dillərində art ―dağlıq əra zi‖ de mə kdir) və Muq-Aran (―kənd‖ sözü əlavə olun maqla bu toponim ind i ―Məhərrə mkənd‖ formasındadır), Dağıstanda Muğam (Ulluçayın ağ zında yer adı), Şimali Qafqazda Muğal-qaya, Muğal dağı, Mukal çayı (153, 179) və b. toponimlər də vardır. Ehtimal ki, bəzi antik müəlliflərin Şima li Qafqa zda midiya lılara qohum tayfala rın yaşaması haqqındakı məlu matlar məh z maq lara aiddir. Azərbaycan tarixində maq lar böyük rol oyna mışla r. Er. əv. 521-ci ildə fa rs hakimiyyətinə qarşı Qau matın üsyanı və Babəkin başçılığı ilə ə rəb işğalçılarına qarşı uzun müddətli mübarizə (ərəb mənbələrində xürrəmilərin maqlar olması göstərilir; məsələn, İbn Əl-Əsir yazır ki, xü rrəmilər Məcus, yəni Maq tayfasının bir dəstəsidir – ba x: 9) məhz maqlarla bağlıdır. Cənubi A zərbaycan əra zisində erkən orta əsrlərdə xürrə m d ini cərəyanının mənşəyi və əsl mahiyyəti hələ də aç ılma mış vəziyyətdə qalır və ta rixşünaslıqda 90 səhv olaraq fars mənşəli hərə kat sayılır. Əslində bu din i cə rəyanın kökləri məhz türk maq larla əlaqədardır. Qədim türkmənşəli Yüklə 1,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|