Azərbaycan türkləRİNİN

Skiflərdə şəxs adları
 
T a k s a k. Skiflərdə çar ad ı (e r. əv. 513-cü il). V. İ. Abayev bu adı osetin 
dilində ―sürətli mara l‖ (―qaçağan mara l‖) kimi izah etmişdir (39). Biz bu adın 
sonunda türkcə 
“uşaq” 
(―oğlan uşağı‖) sözünün olduğunu yazmışıq (85). Əslind ə 
Taksak şəxs adı qədim türkcə 
tanq 
– ―möcüzə‖, ―qeyri - adi‖, ―valehedici‖, ―ço x 
gözəl‖ (100) və 
sak, çak
– ―sayıq‖, ―ayıq‖ (100, 480), ya xud 
çaq 
– ―söz‖, ―dərdsiz‖, 
―keyfi kö k‖, yaxud qədim türkcə
sağ
– ―ehtiyatlı‖ (Azərbaycan dilində ―sağın maq‖ 
felinin kö kü), yaxud türkcə çak – ―böyük‖, ―qüvvətli‖ (160, III, 2, 1451) 

---

106 
sözlərindən ibarətdir. Quru luşca Orta Asiyada er. əv. III əsrdə Arşak (Arşak adın ın 
İran dillərində 
ars
–―ayı‖ sözündən olması fikri səhvdir. Ona görə ki, Arşak indiki 
Türkmən istan ərazisində yaşamış və antik mənbələrdə 
dağ
adlandırılmış tayfadan 
indi; həmin tayfa isə türkmənlə rdə indiki, 
tək ə
tayfasının ulu əcdadıdır), X əsrdə 
Çin Türküstanında Kaşqar əyalətinin hakimi Oğulçak, səlcuq oğuzlarından Turşak 
(31, 76), ―İqor polku haqqında dastan‖da qıpçaq xanı Konçak və b. şəxs adları ilə 
müqayisə olunur.
A t e y. Er. 
əv. IV əsrdə skiflərdə çar adı (Po mpey Troq, IV, 2). Er. əv. 339-cu ildə 90 yaşında 
ikən Ma kedoniya çarı Filipp (İsgəndərin atası) ilə döyüşdə ölmüşdür. İran mənşəli 
ad sayılır və osetin dilində ―ədə‖ sözü ilə əlaqələndirilir. Yu xarıda er. əvvəl 881-
880-c i ildə Mannada bir hakimin Ata adlandığın ı de mişik. Türkcə
ata 
(tatar d ilində 
―ata‖ sözü ―atay‖ kimi tələffü z edilir), yaxud 
ada
– ―böyük qardaş‖, ―cənab‖, 
―sahibkar‖ (166, I) sözündəndir. ―Oğu znamə‖lərdə Oğuz xaqanın nəslindən Ata – 
xaqan şəxs adı ilə müqayisə olunur. 
A s p a k. Er. 
əv. VII əsr). İran mənşəli ad sayılır və farsca 
əsb
– ―at‖ sözü ilə ə laqələndirilir (39, 
281). Əslində isə türkcə 
as
– ―nəvazişli‖, ya xud
as, es - 
―ağıllı‖, ― zə kalı‖, 
―dərrakəli‖ (166, I, 306) və 
bak - 
―bəy‖, ―tayfa ―başçısı‖, ―knyaz‖ sözlərindəndir. 
Er. əv. VII əsrdə Mid iyada işkuzla rın başçısı İşpakay adı ilə eynidir. Şima li 
Qafqazda karaçay-balkarlarda İspak (141), Vo lqaboyu tatarlarında geniş yayılmış 
İşpak, İşbay adları ilə müqayisə olunur. 
S p a r q a p i t. Er. 
əv. VII əsrdə skiflərdə bir çarın adı (Herodot, IV, 76). İran mənşəli ad sayılır və 
Avesta dilində 
sparəqa 
– ―tənək‖, ―meynə‖, ―zoğ‖ sözü ilə əlaqələndirilir (39, 304). 
Əslində Esbiro kbit ad ının qədim yunanca yazılışıdır. Türkcə 
es
– ―ağıllı‖ , ― zə kalı‖, 
―dərrakəli‖, 
birok
– ―yalnız‖, ―yeganə‖ (166, II, 151) və 
bit 
– ―boy at‖, ―böyü‖ 
(166, II, 154) sözlərindəndir. Ad ―ancaq ağıllı böyü‖ mənasını verir. Er. əv. 530-cu 
ildə Orta Asiyada sakların ça riçası To mirisin oğlunun adı da Sparqapit idi. Qədim 
türklərdə şəxs adlarında ―böyü‖, ―boy at‖ mənasında ―bit‖ sözü xəzərlərdə xaqan 
qadın Barsbit (bu ad ―Bəbir kimi boy at, böyü‖ mənasındadır) və skiflərdə Ariap it 
adında vardır. 
X o n a x i s. Skiflə rdə bir çarın adı. 
―Xonax‖ ko mponentindən və yunan dilində adın sonuna əlavə olunmuş 
“is”
adlıq 
hal şəkilçisindən ibarətdir. İran mənşəli ad sayılır və osetin dilində - 
xonek
―dəvət 
edən‖ sözü ilə əlaqə ləndirilir (39, 168). E.A.Qrantovskiyə görə, bu ad hind dilində
 
k hanaka
– ―qazıyan‖ (yer qazan) sözündəndir (88, 205). Əvvəlinə danışıqda ―h‖ 
səsi əlavə olun maqla türkcə