Azərbaycan türkləRİNİN
Yüklə 1,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
inak , unak
– ―dost‖, ―etibarlı ada m‖, ―ya xın yoldaş‖, ‖ümid‖ (166, I, 654) sözündəndir III əsrdə Çin Türküstanından gəlib Qafqa zda məskunlaşmış türk tayfasının başçılarından Konak, VII əsrdə Xə zər xaqanlarından Qonak, Albaniyada ―türk süvari ordusunun rəisi Qonaq‖ (―Alban tarixi‖, II kitab, 15-ci fəsil), erkən orta əsrlərdə bulqar xan ı Konak şəxs adları ilə müqayisə olunur. A n a x a r s i s. Skiflərdə şə xs adı (Herodot, IV, 46). İran mənşəli ad sayılır və Avesta dilində anahvarti – ―toxunulmamış‖, ―zərər çəkməmiş‖ sözü ilə bağlanır 107 (39, 278). Türkcə ınak ―dost‖, ‖ümid‖, ―sadiq‖, ―etibarlı ada m‖, ―tə miz‖ (166, I, 659), ər ―kiç i‖, ‖ig id‖ ,‖döyüşçü‖ sözlərindən və - ci şəkilç ısindən. Adın sonundakı ―s‖ səsi yunan dilində adlıq hal şəkilçisid ir. Aukos (Anaxarsisin babasının adı). Türkcə Ay və uk – ―varis‖, ―övlad‖ sözlərindən və yunanca əlavə olunmuş “os” adlıq hal şəkilç isindən ibarətdir. Quruluşca poloveslərdə Aepa (yazılışı ruscadır, əslində Ay - Aba), oğuzlarda Ay – Kaqan və b. şəxs adları ilə eynidir. S a v l i. Skiflərdə bir çarın adı (He rodot, IV, 76). Yunan dilind ə ―ç‖ səsi olmadığına görə, Çavli ad ının fonetik şəklidir. Türkcə çav li – ―şahin‖, ―qızılquş‖, ―tərlan‖ (100, 142) sözündəndir. Qədim türklərdə çavli həm də sarayda rütbə və titul b ild irən söz idi (100, 142). Xəzə r xaqanı Zavulan (yazılışı yunancadır, əslində Çavulan), XII əsrdə Azərbaycanda Oğuz – səlcuq əmirlərindən Çavli bəyin (77) adları ilə müqayisə olunur (Qazax rayonunun Daş Salahlı kəndin in bir məhəlləsi də Çavli ad lanır). İ d a n t i r s. Skiflərdə bir çarın adı. Savlinin oğlu. (Herodot, IV, 76). Türkcə id – ― mal - mü lk‖, ―sağla mlıq‖, ‖varidat‖ (166, I, 329) v ə indir – ― xırman‖ (166, I, 656) sözlərindəndir. İkincisi ko mponent bu adda, ümu miyyətlə, ―mədən‖, ―bir şeyin bol olduğu yer‖, ―bir şeyin əldə edildiy i yer‖ mənasındadır. Bütünlüklə ad ―var – dövlət xırman ı‖ mənasındadır. Adın sonundakı ―s‖ s əsi yunan dilində adlıq hal şəkilçidir. (Qeyd etmək lazımd ır ki, Çavli və İdantir skif ad larındakı çav – ―şöhrət‖ və idan sözləri A zərbaycanda xürrəmilər hərəkatının banisi Cav idanın adında da vardır). A r i y a p i t. Skiflə rdə bir çarın adı (Herodot, IV, 78). İran mənşəli ad sayılır və farsların əcdadları Ari (A ria) etnonimi ilə əlaqələndirilir (39). Ehtimal ki, adın əsl forması Əryənbitdir. Herodot (yaxud onun məlu matçısı) ―n‖ səsinin tələffü zünü nəzərdən qaçırmışdır. Türkcə əryən – ―ərsəyə çatmış‖ (lakin hələ evlənmə miş oğlan) və bit – ―böyü, boy at‖ sözlərindəndir. Dünyaya gəlmiş oğlan uşağına ata – ananın arzusu ifadə edilir. Monqollarda XIII əsrdə Arqan şəxs adı ilə müqayisə olunur. S k i l. Ariapitin oğlu (Herodot, IV, 78). Türkcə es – ―ağıl‖, ―zəka‖, ‖dərrakə‖ (166, I,) və kul – ―xan titulu‖ (bax: Ko laksay adına) sözlərindəndir. Oğu z mənşəli Turkeş xan ı Sakal (706 - 711) şəxs adı ilə müqayisə olunur. O p i y a. Ariapitin arvadın ın (Skili anasının) adı (Herodot, IV, 78). Türkcə əbə - ―ana‖, ―böyük bacı‖, ―xala‖ və s. (166, I, 158 - 159) sözündəndir (azə rbaycanlılarda keç mişdə mövcüd olmuş Anaqız adı kimi). Mərhu m anasına ehtira m ə la məti olaraq atanın körpə qızına verdiy i addır. O r i k. Skif çarı Ariapitin oğlunun adı. Qədim türklərdə geniş yayılmış, Arik şəxs adın ın fonetik şəkli. Məsələn, Avar çariçası Buy- Arik, Çingiz xan ın oğlunun adı Arik – Buğa. Türkcə ariq, arik – ―təmizkar‖, ―saf‖, ‖ləkəsiz‖, ―səliqəli‖ (166, I, 184, 186) sözündəndir. S k o l o p i t. Skiflə rdə bir çarın ad ı (Po mpey |